Yeni ATƏT yaranacaq - aktiv iş aparılır...
Avropada Təhlükəsizlik və Əməkdaşlıq Təşkilatı (ATƏT) təhlükəsizlik strukturu kimi Rusiya üçün heç bir əlavə dəyər vermir. Bunu Rusiya xarici işlər naziri Sergey Lavrov Federasiya Şurasında "Hökumət Saatı"nda çıxışında bildirib.
Onun sözlərinə görə, ATƏT heç vaxt təşkilata çevrilməyən bir struktur kimi, bütün funksiyalarını yerinə yetirməyi dayandırıb.
Rusiyalı nazir vurğulayıb ki, ATƏT-i asanlıqla manipulyasiya oluna bilən qeyri-müəyyən, amöb vəziyyətdə saxlamaq Qərb üçün sərfəli olub: "Silahlanmaya nəzarət, informasiya mübadiləsi, şəffaflıq, etimadın möhkəmləndirilməsi sahəsində çoxlu faydalı sazişlər var idi. Onların hamısı Qərb tərəfindən məhv edildi və ya zibilliyə göndərildi. Ona görə də təhlükəsizlik təşkilatı olaraq ATƏT bizə əlavə dəyər gətirmir". Eyni zamanda Lavrov qeyd edib ki, Avrasiya qitəsinin qalan hissəsində Avrasiyanın təhlükəsizliyi ilə məşğul olmaq üçün şərait yetişib. Avrasiya təhlükəsizliyi üçün yeni təşəbbüslər haqqında danışan Rusiya XİN başçısı Qazaxıstanın təşəbbüsünü - Asiyada qarşılıqlı fəaliyyət və etimad tədbirlərinə dair görüşü də xatırladıb. Bildirib ki, Qazaxıstan indi onu təşkilata çevirmək istəyir. Lavrov əmin edib ki, Moskva Astananın bu cür planlarını dəstəkləyir, ancaq bu, Avrasiya təşkilatı olmalıdır. Onun fikrincə, avropalılar Avrasiya qitəsinin bu təbii rəqabət üstünlüklərindən imtina etmək qərarına gəldilər və rəqabət qabiliyyətlərinin bunu gizlətməyən amerikalılar tərəfindən boğulmasına üstünlük verdilər: "Ona görə də biz çalışırıq ki, Avrasiyanın təhlükəsizliyi reallığa çevrilsin. Biz özümüz heç kimdən məsafə saxlamayacağıq. Sadəcə olaraq, öz təhlükəsizliyini başqalarının hesabına təmin etmək istəməyənlərlə, Avrasiya qitəsində ATƏT-dən fərqli olaraq təhlükəsizliyin bölünməsi prinsiplərini həyata keçirənlərlə təhlükəsizlik quracağıq. Hansı ki, həmin prinsiplər ATƏT tərəfindən elan olunub, sonra NATO tərəfindən tapdanıb. Bu proses Ukraynada bizə qarşı müharibənin başlaması ilə bitib". Lavrovun bu fikirlərindən belə bəlli olur ki, Rusiya ATƏT-in bir təşkilat olaraq artıq ömürünü başa vurduğunu hesab edir. Bu səbəbdən onun əvəzlənməsi istiqamətində iş aparılır. Açılış adı Avropada Təhlükəsizlik və Əməkdaşlıq Təşkilatı olan ATƏT-in fəaliyyəti həqiqətən də ciddi tənqid obyektidir. Bu qurumun yaratdığı Minsk qrupu uzun illər ərzində Qarabağ münaqişəsini həll edə bilmədi. ATƏT-in Minsk qrupu münaqişənin həllində heç bir rol oynamadı, yaxud da oynamaq istəmədi. Halbuki, bunu etmək üçün Minsk qrupu 28 il ərzində müvafiq mandata sahib idi. Sonda Azərbaycan məsələni güc yolu ilə çözdü. Bu səbəbdən də ATƏT, onun Minsk qrupu 28 illik fəaliyyəti dövründə məsul olduqları işlə bağlı heç nə ilə yadda qalmadı. Onlar hər zaman Ermənistanın işğalçı siyasətinə, hərbi cinayətlərinə göz yumub, Azərbaycanın haqlı tələblərinə məhəl qoymayıblar. Fəaliyyəti ikili standartlar üzərində qurulan ATƏT-in Minsk qrupunun öz üzərinə götürdüyü missiyanı Azərbaycan 44 gün ərzində öz gücünə hərbi-siyasi yolla həll etdi. Qarabağ münaqişəsi ATƏT-in Minsk qrupunun fəaliyyətsizliyi fonunda müzəffər Azərbaycan ordusunun qüdrəti nəticəsində həll olundu.
Hazırda görünən odur ki, ATƏT bir beynəlxalq təşkilat olaraq özünü doğrultmur və üzərinə düşən vəzifəni lazımi səviyyədə yerinə yetirə bilmir. Azərbaycan Xarici işlər naziri Ceyhun Bayramov ATƏT XİN Şurasının Skopye toplantısındakı çıxışında bu fonda qeyd edir: "Bizim legitim çağırışlarımıza məhəl qoymama praktikası, işğalın status-kvosuna dözüm göstərmək Ermənistanı daha da cəsarətləndirdi. ATƏT həllin bir parçası olmaq şansına sahib idi, təəssüf ki, bunu itirdi". Məhz belə hallar indi ATƏT-in başqa qurumla əvəzlənməsi kimi məsələləri gündəmə gətirir. Hazırda dünyada baş verən mürəkkəb proseslər və böhranlar beynəlxalq təşkilatların işinə də mənfi təsir göstərməkdədir. Bu baxımdan ATƏT-də olan vəziyyət də bunu deməyə əsas verir. Qeyd edək ki, qurum 1975-ci ildə Avropada Təhlükəsizlik və Əməkdaşlıq Müşavirəsi adı altında yaradılıb. Avropada təhlükəsizlik və əməkdaşlıq üzrə ilk görüş sözügedən tarixdə Finlandiya və şəxsən prezident Urho Kekkonenin təşəbbüsü ilə Helsinkidə keçirilib. 30 iyul - 1 avqust 1975-ci il tarixində keçirilmiş müşavirədə Avropanın 33 dövlətinin, həmçinin ABŞ və Kanadanın dövlət və hökumət rəhbərləri Avropada Təhlükəsizlik və Əməkdaşlıq Müşavirəsinin Yekun Aktını, məhşur Helsinki müqaviləsini imzalayıblar. 1994-cü ildə keçirilən Budapeşt sammitində isə təşkilat Avropada Təhlükəsizlik və Əməkdaşlıq Təşkilatı adlandırılmağa başlanıb. Hazırda 57 üzv dövlətlə dünyanın ən böyük regional təşkilatıdır. ATƏT "soyuq müharibə"nin başa çatmasından sonra ümumavropa təhlükəsizlik sistemini formalaşdıran, yeni Avropanın siyasi və iqtisadi həyatının sivil birgəyaşayış qaydalarını müəyyən edən, dövlətlərarası münasibətləri rəqiblik və münaqişə relsindən əməkdaşlıq və qarşılıqlı mənafe istiqamətlərinə yönəldən bir təşkilat funksiyasını icra edir. Amma Rusiyanın yuxarıda qeyd edilən yanaşması artıq ATƏT-in də tarixin arxivinə qovuşa biləcəyini istisna etmir.
Nahid SALAYEV
