Dini dözümsüzlüyə qarşı Azərbaycan nümunəsi... Qlobal təhlükəsizlik üçün müstəsna fakt...
Müxtəlif mənşəli və inanclı insanların əvvəlkindən daha çox qarşılıqlı əlaqədə olduğu bağlı olduğu indiki dünyada dini tolerantlıq təkcə mənəvi ideal deyil, həm də həyati zərurətdir. Başqalarının dini inanclarına hörmət etmək və onları qəbul etmək bacarığı multikultural cəmiyyətlərdə dinc yanaşı yaşayışın əsasını təşkil edir.
Qloballaşma sərhədləri silməyə və mədəniyyətləri birləşdirməyə davam etdikcə, dini tolerantlığın təşviqi ictimai harmoniyanın təmin edilməsi, insan hüquqlarının qorunması və qlobal sülhün təşviqi üçün vacibdir. Amma təəssüf ki, bu sahədə çox ciddi problemlər də var. Bu, bir neçə gün əvvəl Bakıda baş tutan “İslamofobiya: Qərəzin ifşa olunması və stiqmaların dağıdılması” mövzusunda beynəlxalq konfransda səslənən fikirlər fonunda özünü bird aha büruzə verdi.
İslamofobiya Qərb məkanında getdikcə daha aktual problemə çevrilir
Sözügedən tədbir çərçivəsində bir daha məlum oldu ki, islamofobiya günümüzün narahatedici reallıqlarından biri və ayrı-seçkiliyin açıq təzahürüdür. Təəssüf ki, bir çox Qərb cəmiyyətlərində bu ayrı-seçkilik forması artıq normallaşır. Qeyd edilən xüsusda Fransadan olan ekspert Jan-Mişel Brun bildirir ki, islamofobiya xüsusilə Avropa məkanında getdikcə daha aktual problemə çevrilir. Fransa isə bu kontekstdə xüsusi önəm daşıyır.
Onun sözlərinə görə, qitənin ən böyük müsəlman icmasına sahib olan bu ölkədə müsəlmanlar uzun illərdir sistemli diskriminasiyaya məruz qalırlar: “Fransada ifrat sağçı qüvvələrin siyasi müstəvidə artan nüfuzu müsəlmanlara qarşı əsassız və məntiqsiz qadağaların tətbiqinə səbəb olur. “Hazırda Fransa Avropada islamofobiya meyllərinin əsas mərkəzinə çevrilmiş vəziyyətdədir”, – deyə o vurğulayıb.
Jan-Mişel Brun bu fikirləri Bakıda keçirilən islamofobiya ilə mübarizəyə həsr olunmuş beynəlxalq konfrans çərçivəsində bölüşdüyünü də bildirərək qeyd edib ki, o, artıq üçüncü dəfədir bu əhəmiyyətli forumda iştirak edir: “İslamofobiya problemi olduğu kimi qalır. Hər il eyni məsələlər gündəmə gətirilir, lakin praktikada ciddi irəliləyiş müşahidə edilmir. İslamofobiya ilə mübarizə təkcə müzakirələrlə məhdudlaşmamalıdır. Bu sahəyə ciddi maliyyə vəsaiti ayrılmalı, konkret layihələr icra olunmalıdır. Ölkələr arasında təcrübə mübadiləsi genişləndirilməli, maarifləndirici proqramlar və təşəbbüslər dəstəklənməlidir”. Ekspert bir məqamı da vurğulayır ki, Fransada media sektorunun əhəmiyyətli hissəsi islamofob baxışlara sahib radikal milyarderlərin təsiri altındadır: “Nəticədə ictimaiyyətə təqdim olunan məlumatlar obyektivlikdən uzaq olur və dini nifrəti təşviq edən məzmun daşıyır. Bu vəziyyətin dəyişməsi üçün müsəlman ölkələri daha fəal mövqe sərgiləməli və Fransa mediasına strateji investisiyalar yatırmalıdır. Məqsəd İslam haqqında obyektiv, doğru və maarifləndirici məlumatların yayılmasını təmin etmək, yerli medianı islamofobiya ilə mübarizədə mühüm tərəfdaşa çevirməkdir. Yalnız bu cür sistemli və məqsədyönlü yanaşma ilə islamofobiyanın qarşısını almaq mümkündür”. Məlumdur ki, dini tolerantlıq öz inancından fərqli olanların tanınması və hörmət edilməsini ifadə edir. Bu, razılığa gəlməyi və ya şəxsi imanını tərk etməyi tələb etmir. Əksinə, fərdləri başqalarının öz dini prinsiplərinə uyğun olaraq inanmaq, ibadət etmək və yaşamaq hüquqlarını qəbul etməyə təşviq edir. Özündə dini tolerantlıq birgəyaşayışdan ibarətdir. Amma Qərbdə və dünyanın digər bəzi məkanlarında artan islamofobiya bu xüsusda hələ də ciddi problemlərin qalmaqda davam etdiyini göstərir. Dünya təcrübəsi göstərir ki, təhsil dini dözümlülüyü təşviq etmək üçün ən güclü vasitələrdən biridir. Məktəblər dünya dinləri haqqında faktlara əsaslanan və qərəzsiz öyrətməklə şagirdlərə başqalarının inanclarını və dəyərlərini anlamağa kömək edə bilər. Bu anlayış stereotipləri aradan qaldıra, qərəzləri azalda bilər. Dinlərarası dialoq tolerantlığın təşviqində də mühüm rol oynayır. Müxtəlif dini mənsubiyyətlərdən olan şəxslər dürüst və hörmətli söhbətlər apardıqda, onlar tez-tez doktrinal fərqlilikləri aşan ortaq dil və ümumi dəyərlər tapırlar. Bu, yenə Azərbaycan təcrübəsində özünü büruzə verir. Dinlərarası dialoq Azərbaycanda xüsusi diqqət mərkəzindədir və ölkəmizin milli inkişaf strategiyasının tərkib hissələrindən biridir. Bu xüsusda prezident İlham Əliyev qeyd edib: “Azərbaycan ictimai-siyasi quruluşundan asılı olmayaraq, bütün dövrlərdə bu istiqamətdə nümunəvi ölkə kimi özünü göstəribdir. Əsrlər boyu ölkəmizdə bütün dinlərin, bütün etnik qrupların nümayəndələri bir ailə kimi sülh, mehribanlıq, dostluq, qarşılıqlı anlaşma şəraitində yaşayıblar. Azərbaycan çoxkonfessiyalı, çoxmillətli bir ölkədir, dini və etnik müxtəlifliyimiz bizim böyük sərvətimizdir. Azərbaycanda uğurlu inkişafın, sabitliyin bərqərar olması istiqamətində atılmış bütün addımların arxasında dini və milli dözümlülük, tolerantlıq və multikultural dəyərlər dayanır”.
Azərbaycanın islamofob baxışlara qarşı mövqeyi bütün dünya üçün olduqca dəyərlidir
Azərbaycan nümunəsinə baxmayaraq, dünyanın bir çox yerlərində dini dözümsüzlük ciddi problem olaraq qalır. Siyasi manipulyasiya və ya ideoloji sərtlikdən qaynaqlanan ekstremizm tez-tez parçalanma səpmək üçün dini məqamlardan istifadə edir. Sosial media bəzi hallarda nifrət dolu ritorika və dezinformasiyanı gücləndirir, dini icmalar arasında inamsızlığı dərinləşdirir. Üstəlik, bir dini digərindən üstün tutan hökumət siyasətləri ayrı-seçkiliyi institutsionallaşdıra və azlıqların inanclarını marjinallaşdıra bilir. Yenə Qərb bunun əyani nümunəsidir. Burada bütün cəhdlərə, beynəlxalq çağırışlara və maarifləndirmə işlərinə baxmayaraq, islamofobiya daha da dərinləşir. Onun nəticələri təkcə müsəlmanlar üçün deyil, dünya üçün olduqca təhlükəlidir.
Beynəlxalq Müsəlman Alimləri İttifaqının vitse-prezidenti Abdülməcid Nacarburada diqqəti ona çəkir ki, əsas problem İslama qarşı qərəzli şəkildə yayılan məlumatsızlıqdır: “Bununla belə, Avropada sevindirici bir tendensiyanı da müşahidə edirik - İslamı qəbul edənlərin sayı artır. Bu isə, təəssüf ki, bəzi dairələrdə qorxu və aqressiyanın artmasına səbəb olur. Nəticədə, mediada, siyasətdə və hətta qanunvericilikdə islamofobik yanaşmalar öz əksini tapmağa başlayır”. Onun sözlərinə görə, Fransa nümunəsində bu tendensiyanın qanunlara necə sirayət etdiyi açıq şəkildə görünür: “Bu səbəbdən, bir daha qeyd etmək istəyirəm ki, Azərbaycan kimi dövlətlərin bu məsələdə ortaya qoyduğu mövqe olduqca dəyərlidir. Biz bu nümunədən öyrənməli, islamofobiyaya qarşı həm hüquqi, həm də maarifləndirici sahədə daha sistemli mübarizə aparmalıyıq. İslamofobiyanın bütün dünyada artmaqda olduğu bir dövrdə belə bir dövlət siyasəti, sözün əsl mənasında nümunəvidir”. Ümumən dini tolerantlığı inkişaf etdirmək üçün həm fərdlər, həm də qurumlar fəal addımlar atmalıdırlar. Hökumətlər dini azadlığı qoruyan və nifrət cinayətlərini cəzalandıran qanunlar qəbul etməli və tətbiq etməlidir. KİV-lər sensasiya və qərəzdən uzaq olmaqla, dini mövzularda həssaslıqla və dəqiq məlumat verməyə borcludurlar. Dini tolerantlıq təkcə yüksək ideal deyil, həm də müasir dünyada sülh və tərəqqi üçün əməli zərurətdir.
Nahid SALAYEV
Yazı Azərbaycan Respublikasının Medianın İnkişafı Agentliyinin maliyyə dəstəyilə çap olunur.
