Azərbaycandan Avropaya ikinci enerji marşrutu açılır
Avropa İttifaqı 2027-ci ilədək Rusiya qazından tam imtina etməyə hazırlaşır. Rəsmi Brüssel buna nail olmaq üçün Azərbaycan da daxil olmaqla, enerji sahəsində özünün daha etibarlı tərəfdaşları ilə əməkdaşlıqları dərinləşdirmək istəyir. Bu məqsədlə Avropa Azərbaycana öz qazını Rusiyanın Ukrayna ərazisindən keçən qaz kəməri vasitəsilə satmağı da təklif edib.
Bu təklif reallaşarsa, Azərbaycandan Avropaya ikinci enerji marşrutu açılmış olacaq. Azərbaycan ilk dəfə 2020-ci ilin sonlarında Cənub Qaz Dəhlizi vasitəsilə “mavi yanacağını” Avropa bazarına çıxara bilib. 2022-ci ildə isə tərəflər Bakıda enerji memorandumu imzalayaraq, nəql edilən qazın həcmini iki dəfəyədək artırmaq barədə razılığa gəliblər. Bu anlaşma Rusiya-Ukrayna müharibəsinin başlamasından 5 ay sonra baş tutmuşdu.
Avropa İttifaqı Rusiya qazından daha çox asılı olan şərq üzvlərinin, xüsusilə Slovakiya, Macarıstan və Avstriyanın mavi yanacaq ehtiyacını Azərbaycanın enerji ehtiyatları hesabına ödəmək niyyətindədir. Ötən ilin mayında Bakıda səfərdə olarkən prezident İlham Əliyevlə görüşündə Slovakiyanın baş naziri Robert Fiko Azərbaycan qazının Ukrayna ərazisi üzərindən almaqda maraqlı olduqlarını dilə gətirmişdi: “Azərbaycan qazının Rusiya-Ukrayna sərhədindəki məntəqə vasitəsilə Ukrayna ərazisindən idxal edilməsi layihəsi var. Biz təkcə Azərbaycandan qaz almaq istəmirik, biz qazı Ukrayna ərazisindən Slovakiyaya idxal etmək istəyirik”. Rusiya ilə Ukrayna arasında 2019-cu ildə imzalanmış qaz nəqli ilə bağlı 5 illik müqavilənin müddəti ötən ilin sonunda bitib. Ukrayna tranzit ölkə olaraq Rusiya qazının öz ərazisi ilə Avropaya daşınmasını istəmir və müqavilənin müddətini uzatmayacağını bəyan etdi və bunu da reallaşdırdı. Rəsmi Brüssel də, Rusiyanın enerji sahəsində maliyyə mənbələrini azaltmaq üçün Kiyevin bu qərarını dəstəklədi. İllik mavi yanacaq istehlakı təxminən 400 milyard kub metr olan Avropa İttifaqı hələ 2014-cü ildə Rusiya Krımı ilhaq etdikdən sonra enerji mənbələrini şaxələndirmək üçün fəaliyyətə keçdi. Lakin əlavə qaz nəqli üçün infrastrukturun olmaması yalnız 2022-ci ildə Aİ-yə bu məqsədə çatmağa imkan verdi. Belə bir vaxtda daha bir maarqlı açıqlama Ukrayna Xarici İşlər Nazirliyinin rəhbəri Andrey Sibiqadan gəlib. Sibiqa Bakıya səfərinin yekunlarına dair sosial şəbəkədəki hesabında yazıb ki, Ukrayna Avropada Azərbaycan üçün əsas enerji qovşağına çevrilməyə hazırdır: “Avropa İttifaqı kimi, biz də Azərbaycanı Avropanın enerji təhlükəsizliyinə əsas kontribiutor kimi görürük, tranzitdəki ekspertizamız və Avropanın ən böyük qaz anbarlarımız sayəsində buna töhfəmizi verməyə hazırıq”.
Sibiqa vurğulayıb ki, Azərbaycan Ukraynanın davamlı inkişafının gücləndirilməsi, ilk növbədə enerji sektorunda, eləcə də ədalətli və davamlı sülhə nail olmaq üçün son dərəcə mühüm tərəfdaşdır: “Bütün bunlar barədə hər görüşdə ətraflı danışdım. İlk növbədə, Azərbaycan Respublikasının prezidenti və Ukraynanın dostu İlham Əliyevlə. Mən ona Ukraynanın ərazi bütövlüyü və suverenliyinə hörmətlə bağlı prinsipial mövqeyinə görə şəxsi minnətdarlığımı bildirdim. Ayrıca genişmiqyaslı işğalın ilk günlərində və ən ağır qış mövsümlərində Azərbaycanın humanitar və enerji dəstəyinə, ukraynalılar üçün sığınacağa, uşaqlarımızın sağalmasına və İrpenin bərpasına görə”.
Onun sözlərinə görə, Azərbaycan strateji tərəfdaşdır və indi bu tərəfdaşlığa, xüsusən ən yüksək siyasi səviyyədə yeni təkan vermək vaxtıdır. Sibiqa xatırladıb ki, Ukrayna lideri Volodimir Zelenski və Azərbaycan prezidenti İlham Əliyev də Davosda bu barədə razılığa gəliblər. Nazirin sözlərinə görə, azərbaycanlı həmkarı, xarici işlər naziri Ceyhun Bayramov və iqtisadiyyat naziri Mikayıl Cabbarovla görüşlərdə ticarət, investisiya və enerjiyə xüsusi diqqət yetirilməklə, ikitərəfli münasibətlərin bütün gündəliyini müzakirə ediblər: “Biz yaxın vaxtlarda İqtisadi Əməkdaşlıq üzrə Birgə Hökumətlərarası Komissiyanın keçirilməsi üzərində işləmək barədə razılığa gəldik”. Bundan əlavə, tərəflər Azərbaycan biznesinin Ukraynadakı fəaliyyətini və investisiyaların artırılmasını ətraflı müzakirə ediblər. Sibiqanın sözlərinə görə, Rusiyanın işğalına baxmayaraq, Ukrayna cəlbedici bazar və etibarlı tərəfdaşdır: “Biz Ukrayna iqtisadiyyatına Azərbaycan investisiyalarını dəstəkləyəcək və qoruyacağıq”. Nazir azərbaycanlı nazirləri ayrıca ölkəmizin sərmayələri və biznesləri üçün Aİ ilə danışıqlar prosesi və Ukraynanın Avropa İttifaqına üzvlüyünün perspektivləri barədə məlumatlandırıb. Tərəflər həmçinin iyulun 10-11-də Romada Ukraynanın bərpası üzrə keçiriləcək konfransda Azərbaycan nümayəndə heyətinin iştirakını müzakirə ediblər: “Bu kontekstdə biz minatəmizləmə sahəsində əməkdaşlığı müzakirə etdik, çünki Azərbaycanın yüksək təcrübəsi və Ukraynanın həqiqətən ehtiyacı olan texnologiyaları var”. Bu arada o da bəlli olub ki, Avropa İttifaqı Rusiyadan qaz idxalını azaltsa da, bu kəmərin Ukrayna ərazisindən keçən hissəsini işlək vəziyyətdə saxlamaq istəyir. Buna əsas səbəb isə ittifaqa üzv olan bəzi Şərqi Avropa ölkələrinin infrastruktur problemi ilə əlaqədardır. Avropa İttifaqını narahat edən digər məqam qiymətlərin dəyişəcəyi ehtimalı ilə bağlıdır. Qaz tədarükünün Ukrayna üzərindən deyil, alternativ yollarla aparılması, Slovakiya, Avstriya və Macarıstan istehlakçıları üçün “mavi yanacağın” qiymətini artıra bilər. Bundan əlavə, Aİ bu kəməri açıq saxlamaqla, müharibə şəraitində olan Ukraynanın tranzit ölkə olaraq gəlir götürməsinə çalışır. Bunu həll etmək üçün avropalı rəsmilər digər variantlarla yanaşı, Azərbaycan qazının da Rusiya kəmərlərinə vurulmasının mümkünlüyü üzərində işləyir. Qeyd edildiyi kimi, bu təklif reallaşarsa, Azərbaycandan Avropaya ikinci enerji marşrutu açılmış olacaq.
Ramil QULİYEV
