Dolların 1,7 manata bərabər kursu uzun zaman qorunub saxlanacaq...

Neftin qiymətində mövcud artım dinamikası göstərir ki, "qara qızıl"ın qiyməti əvvəl proqnozlaşdırıldığı kimi ilin sonuna yox, elə bu ayın axırına 100 dollarlıq həddə çata bilər. Elə Azərbaycan neftinin satış qiyməti timsalında bunu aydın görmək mümkündür.
Qeyd edək ki, son günlərdə Azərbaycan neftinin qiyməti sürətlə bahalaşır. Belə ki, “Azeri Light” markalı neftin bir barrelinin qiyməti 0,55 dollar bahalaşaraq 87,51 dollar təşkil edib. Azərbaycan neftinin bir barreli sonuncu dəfə 2014-cü il noyabrın əvvəlində 87 dollardan baha satılıb. İndilikdə isə gözlənir ki, artım bu templə davam etsə, neft ayın sonuna kimi yenidən 100 dollarlıq həddə çatsın.
Artan neft qiymətlərinin iqtisadi müstəvidə Azərbaycana böyük dividendlər gətirəcəyi artıq bəllidir. Lakin maraq doğuran məqamlardan biri bunun manatın məzənnəsinə necə təsir göstərəcəyidir. Məsələ burasındadır ki, hazırda Mərkəzi Bankın müdaxiləsi olmayacağı təqdirdə manatın dollar və digər valyutalar qarşısında əhəmiyyətli dərəcədə möhkəmlənməsi qaçılmaz sayılır. Amma belə görünür ki, qeyri-neft sahəsində ixracı qorumaq məqsədilə Mərkəzi Bank manatın möhkəmlənməsində maraqı deyil. Bunu iqtisadçı-ekspert Vüqar Bayramov öz "Facebook" səhifəsində yazdığı şərhdə də təsdiq edir. O, yüksək neft qiymətləri fonunda manatın möhkəmlənmə ehtimalı barədə yazır: "Manatın məzənnəsinin müəyyənləşməsində Mərkəzi Bank aparıcı mövqeyini qoruyub saxlayır. Deməli, kursun necə dəyişməsi birbaşa Mərkəzi Bankdan asılı olacaq. Amma baş bankın son açıqlamalarından görünür ki, Mərkəzi Bank manatın məzənnəsinin möhkəmlənməsində maraqlı deyil. Sözügedən bank mövcud kursu qoruyub saxlamağa çalışır. O baxımdan, neftin qiymətinin yüksək olmasına baxmayaraq, manatın möhkəmlənməsinin hələlik Mərkəzi Bankın gündəliyində olmadığı anlaşılır". Lakin neft və qeyri-neft ixracı nəticəsində ölkəyə daxil olan dollar kütləsinin sürətlə artımı ilə bağlı olaraq Mərkəzi Bankın manatın möhkəmlənməsinin qarşısını alması çətinləşir. Çünki ölkəyə daxil olan valyutanın həcmi artır. Eyni zamanda Azərbaycanda fəaliyyət göstərən enerji şirkətlərinin xərcləri və vergi ödənişlərinin məbləği də artır ki, bu da bazarda əlavə valyuta təklifinə gətirib çıxarmaqla son nəticədə manatın məzənnəsinin möhkəmlənməsini şərtləndirir.
Hesab olunur ki, ilin sonuna kimi Azərbaycana kifayət qədər böyük həcmdə valyuta daxil olacaq. Bu xüsusda Neft Araşdırmaları Mərkəzinin rəhbəri İlham Şaban maraqlı məqamlara diqqət çəkir. Ekspert vurğulayır ki, təkcə sentyabr ayında ancaq “Azəri-Çıraq-Günəşli” layihəsindən Neft Fonduna mənfəət şəklində 860 milyon dollar vəsait daxil olub. O bildirir ki, neft qiymətlərinin son həftədə yüksəlişi proqnozları daha da pozitiv edir: “Bir neçə dəfə qeyd etmişdim ki, sentyabrda “Azəri-Çıraq-Günəşli” layihəsindən gözləntilərim 800 milyon dollar mənfəətin qazanılmasıdır. Neft Fondu gəlirlərlə bağlı ilin əvvəlindən olan məlumat açıqlayıb. Onu təhlil edəndə bəlli olur ki, bu, proqnozlardan belə çoxdur. 8 ayda “Azəri-Çıraq-Günəşli” layihəsindən gələn mənfəət isə 7 milyard 401 milyon dollar təşkil edib”. Ekspertin sözlərinə görə, İran faktoru, ən azı, bazarlarda gərginliyi yaxın iki ayda saxlamaqda davam etdirəcək: “Dördüncü rübdə dünya bazarlarında neftin qiyməti daha çox 80-85 dollar dəhlizində ola bilər. Onda bu zaman kəsiyində “Azəri-Çıraq-Günəşli” layihəsindən 2,6-2,7 milyard dollar mənfəət proqnoz etmək mümkündür. Bununla da 2018-ci ilin yekunlarına görə layihədən dövlətin xalis mənfəəti 10 milyard dollara qədər arta bilər. Neft Fondunun ümumi gəlirlərinin isə bu il təqribən 10,8 milyard dollar təşkil etməsi proqnozlaşdırılır”.
Bundan başqa, Azərbaycan qeyri-neft ixracının da həcmini artırır. İlin sonuna kimi qeyri-neft ixracının 2 milyard dolları keçməsi gözlənir. Ümumiyyətlə, qeyri-neft sektorunun və qeyri-neft ixracının inkişafı istiqamətində görülən işlər Azərbaycana dayanıqlı valyuta gəlirləri vəd edir. Son rəqəmlər də onu göstərir ki, Azərbaycanın qeyri-neft sektorundan gələn valyuta gəlirləri artır. Beləliklə, neftin qiymətinin proqnozdan yüksək olması, ölkəmizin qeyri-neft ixracının artması cari əməliyyatlar hesabında profisitin yaranmasına əsas verir. Artıq xarici ticarətdə profisit 5 milyard dolları keçib. Yuxarıda qeyd olunduğu kimi, belə vəziyyətdə manatın möhkəmlənməsi qaçılmaz sayılır və hesab edilir ki, bu gedişlə manatın tədricən bahalaşaraq 1 dollar üçün 1,5 manat təşkil etməsi qaççılmaz olacaq. Dollarla yanaşı, manatın avro və digər valyutalara nisbətdə möhkəmlənməsi də tamamilə gözlənilən sayılır.
Nahid SALAYEV