Azərbaycan xarici borc məsələsində dünya super güclərindən üstün mövqedə...

Bu gün dünya iqtisadiyyatı üçün ən təhlükəli məqamlardan biri də müxtəlif dövlətlərin, o cümlədən inkişaf etmiş Qərb ölkələrinin xarici borclarının həcminin sürətlə artmasıdır. Nəticə etibarı ilə qlobal borclanmanın da miqdarı gedərək artır və bu, dünya iqtisadiyyatı üçün əlavə təhdidlər yaradır. Hazırda iqtisadçılar diqqəti Qərb ölkələrinin artan xarici borjlarına yönəldir və belə vəziyyət, qeyd olunduğu kimi, əlavə iqtisadi risqlər yaradır.
Hazırda dünyada ən böyük xarici borcu olan ölkələrdən biri qismində ABŞ çıxış edir. Ümumi daxili məhsulu 18,5 trilyon dollar təşkil edən ABŞ-ın, özəl sektor istisna olmaqla, borcu 21 trilyon dollara yaxınlaşır. ABŞ-ın Maliyyə Nazirliyi bildirir ki, ötən ilin sonunda dünyanın ən böyük iqtisadiyyatında adambaşına düşən xarici borc 61 min dollardan yuxarı olub. Ölkənin borcunun ən böyük hissəsini, təxminən 14 trilyon dollarını öz vətəndaşına, əyalət rəhbərlərinə, banklara, sığorta şirkətlərinə, sərmayə fondlarına, təqaüd fondlarına və Mərkəz Banka olan borclar, 6 trilyon dollarını isə ABŞ-da səhmlər və istiqrazlar saxlayan xarici ölkələrə olan borclar təşkil edir. Dünyanın 3-cü böyük iqtisadiyyatına sahib Yaponiya ABŞ-da 1 trilyon 132 milyard dollarlıq səhm və istiqrazlara sahib olmaqla birinci sırada yer alır. İkinci yerdə istiqraz və səhmlərin 20 faizini əlində saxlayan Çin gəlir. Çinin əlində olan səhmlərin dəyəri 1 trilyon 116 milyard dollardır. Amma elə Yaponiya və Çinin özünün də böyük həcmdə xarici borcları var. Məsələn, Çinin 1,6 trilyon dollar xarici borcu var. Borc həcminə görə ikinci sırada 9,5 trilyon dollarla İngiltərə gəlir. Üçüncü sırada 5,7 trilyon dollarla Fransa, dördüncü sırada 5,5 trilyon dollarla Almaniya yer alır. MDB ölkələrində də xarici borc həcmi xeyli yüksəkdir. Məsələn, Rusiyada bu göstərici 500 milyard dollara çatmaqdadır. İqtisadi iflası sürətlənən Erəənistanda borc göstəricisi 6 milyard dollara çatır.
Azərbaycan isə xarici borc məsələsində digərlərinə nisbətdə əlverişli mövqedədir. Belə ki, Azərbaycanın xarici dövlət borcu illik müqayisədə 448,7 miylon dollar və ya 6% azalaraq 2017-ci il aprelin 1-nə 7 dollara bərabər olub. 2017-ci il dövlət büdcəsinə dəyişiklik haqqında qanundan da görünür ki, bu sahədə ölkəmiz yaxşı mövqedədir: "Ölkədə həyata keçirilən iqtisadi islahatların dəstəklənməsi və ayrı-ayrı prioritet layihələrin maliyyələşdirilməsi məqsədilə 2017-ci il 1 aprel tarixinə beynəlxalq maliyyə-bank qurumları və digər kredit təşkilatları ilə 11,1 milyard ABŞ dolları məbləğində kredit sazişləri imzalanıb. Bu sazişlər əsasında istifadə olunmuş kreditlər üzrə Azərbaycanın xarici dövlət borcunun ümumi məbləği, borclu təşkilatların təqdim etdiyi məlumatlara əsasən, 7 milyard ABŞ dolları olub".
İmzalanmış sazişlər üzrə istifadə edilən kreditlərə görə xarici dövlət borcu ümumi daxili məhsulun 18,1%-ni təşkil edib, adambaşına düşən xarici dövlət borcu isə 713,5 dollar olub. Ölkəyə cəlb edilən kreditlərin 32,1%-ni sabit dərəcə ilə olan kreditlər, 67,9%-ni isə dəyişkən dərəcə ilə olan kreditlər təşkil edib. Xarici dövlət borcunun 57,3%-i 10 ilə qədər olan müddətdə, 38,8%-i 10-20 il müddətdə, 3,9%-i isə 20 ildən yuxarı olan müddətdə kreditorlara qaytarılmalıdır.
Məlumat üçün bildirək ki, ölkələrin xarici borclarla bağlı vəziyyətinin qiymətləndirilməsi üçün 3 əsas indikatordan istifadə olunur: xarici borcun miqdarı ixracın 200%-dən çox olmamalı, ümumi daxili məhsula nisbəti 40%-i aşmamalıdır, xarici borca xidmətlə əlaqədar bütün ödənişlərin ümumi daxili məhsula nisbəti 5%-dən yüksək olmamalıdır. Bu göstəricilər üzrə də Azərbaycanın vəziyyəti dünyanın bir çox ölkələrindən çox yaxşıdır.
Digər tərəfdən nəzərə alınmalıdır ki, xarici borcun həcminin artmasının əsas səbəbi Beynəlxalq Bankın xarici öhdəlikləri ilə bağlıdır. Dövlətin burada rol alması xarici borcun miqdarını qismən artırıb. Lakin maliyyə vəziyyəti həmin borcları asanlıqla bağlamağa imkan verir. Maliyyə naziri Samir Şərifov isə bildirir ki, Beynəlxalq Bankın xarici öhdəliklərinin könüllü restrukturizasiyası ilə bağlı proqramın qəbulundan sonra xarici kredtorların xeyrinə 2,4 milyard dollar dəyərində orta və uzunmüddətli dövlət istiqrazları buraxılacaq. Bu, xarici borcu artırsa da, Azərbaycanın beynəlxalq kredit reytinqinə mənfi təsir göstərməyəcək.
Tahir TAĞIYEV