Ümumdünya Ticarət Təşkilatı ilə Azərbaycanın bir əsas məsələdə mövqe əksliyi davam edir...
Azərbaycanın Ümumdünya Ticarət Təşkilatına (ÜTT) üzvlük üçün müraciət etməsindən təxminən 20 il vaxt keçsə də, hələ də bu quruma üzvlük məsələsi reallaşmayıb. Real vəziyyətin təhlili göstərir ki, buna əsas səbəb əslində ÜTT-nin Azərbaycan üçün qəbuledilməz olan bəzi şərtlər irəli sürməsidir. Elə bu səbəbdən Azərbaycanın ÜTT-yə daxil olması ilə bağlı danışıqlarda hələ də istənilən irəliləyiş qeydə alınmır.
Bunu xarici işlər nazirinin müavini Mahmud Məmmədquliyev də təsdiq edir: "Bu istiqamətdə işlər davam edir, amma məni o qədər də qane etmir. Son görüşümüz ötən ilin iyununda olmuşdu. Hazırda Ümumdünya Ticarət Təşkilatından iyunun 28-29-da Cenevrədə İşçi Qrupun növbəti görüşünün keçirilməsi ilə bağlı məktub almışıq. Eyni zamanda, çoxtərəfli danışıqlarda kənd təsərrüfatında subsidiyalara dəstəyin verilməsi müzakirə olunur. Biz İşçi Qrupun son görüşündən sonra hazırladığımız sənədləri onlara təqdim etmişik, yaxın günlərdə kənd təsərrüfatı ilə bağlı sənədləri, ən vacibi isə müəyyən qanunvericilik sənədlərini də hazırlayıb təqdim edəcəyik. Hazırda İqtisadiyyat Nazirliyi ilə danışıqlar aparırıq. Mallar və xidmətlər üzrə yeni təkliflər olarsa, iyunun sonlarında müzakirə edə bilərik".
Yeri gəlmişkən qeyd edək ki, ÜTT ilə bağlı ən ziddiyyətli məqamlardan biri məhz kənd təsərrüfatına ayrılan subsidiya ilə əlaqdardır. Həmin subsidiyanın həcmi ilə bağlı qurum və Azərbaycan arasında fikir ayrılığı var. Azərbaycan hesab edir ki, ümumi daxili məhsulun (ÜDM) 10 faizini kənd təsərrüfatına istifadə edə bilər. ÜTT isə yalnız 5 faizinə razıdır. Bu məsələ ətrafında ziddiyyət davam edir. Halbuki, ÜTT Qazaxıstana bu göstərici üzrə 8,5 faiz kvota verib. Azərbaycan bu istiqamətdə mövqeyindən geri çəkilməyəcəyini bildirir. Ziddiyyətlərin davamı isə ölkəmizin ÜTT-yə üzvlüyünü gecikdirməkdə davam edir. Ekspertlər bu məsələdə rəsmi Bakının tam haqlı olduğunu bildirir. Çünki ÜTT-nin şərtləri əsasında quruma üzvlük aqrar sahəni inkişafdan saxlaya və kənd yerində sahibkarlığın inkişafına mənfi təsir göstərə bilər.
Bir daha xatırladaq ki, Azərbaycanın ÜTT-yə üzv olma niyyətini əks etdirən müraciət 23 iyun 1997-ci il tarixində təqdim edilib. Bununla əlaqədar Azərbaycan üzrə ÜTT katibliyində İşçi Qrup yaradılıb və onun ilk iclası 2002-ci ildə Cenevrədə təşkil edilib. 2004-cü ildən başlayaraq İşçi Qrupun iclasları ardıcıl olaraq keçirilir. Azərbaycan ÜTT-yə üzv olma prosesində 21 dövlətlə də ikitərəfli danışıqlar aparır. Bu danışıqlar nəticəsində bir çox ölkələrlə müvafiq protokollar imzalanıb. Amma üzvlük üçün, yuxarıda qeyd olunduğu kimi, müəyyən ziddiyyətli məqamlar qalır.
Aqrar sahə ilə yanaşı, Azərbaycan yerli istehsalı qorumaq məsələsində də təşkilata üzvlük məsələsinə ehtiyatla yanaşır. Hazırda ölkəmiz dünya bazarı standartlarına cavab verən mal istehsalını tam şəkildə həyata keçirə bilmir. Belə şəraitdə ÜTT-yə üzvlük yerli istehsalı sıradan çıxara bilər. Xarici malların Azərbaycan bazarına axını isə ölkəni xarici mallardan asılı vəziyyətə sala bilər. Qeyd edək ki, ÜTT-yə daxil olan dövlətlər üçün ümumi ticarət rüsumu müəyyənləşdirilib. Ölkələr ticarət zamanı 5 faizli gömrük rüsumu ödəyir. Ekspertlər bildirir ki, gömrük rüsumunun az olması daxili bazardakı satışda problem yarada bilər. Çünki bu zaman ölkəyə idxal olunan mallar ölkədə istehsal edilən mallardan ucuz başa gələ bilər və bu zaman istehsal səviyyəsi aşağı olar.
Amma quruma üzvlüyün müsbət tərəfləri də var. Məsələn, quruma üzvlük şəraitində Azərbaycan sahibkarlarının ixrac imkanları artacaq. Bundan başqa, quruma üzv ölkələr bir-birinə hər hansı qadağa tətbiq edə bilmir. Eyni zamanda bu hal ölkədaxili və beynəlxalq ticarət əlaqələrində prosedurların sadələşdirilməsinə gətirib çıxarır. Hazırda dünyanın 164 ölkəsi ÜTT-nin üzvüdür. Dünya ticarətinin 98%-dən çoxu ÜTT-yə üzv ölkələrin payına düşür. Bundan başqa, ÜTT çoxtərəfli ticarət sazişləri əsasında ölkələrarası ticarət münasibətlərinin tənzimlənməsini həyata keçirir. Təşkilatın normativ-hüquqi bazasını çoxtərəfli ticarət sazişləri təşkil edir. Bu sazişlər əmtəə və xidmətlərlə ticarəti, əqli mülkiyyət, ticarət siyasətinin icmalı və mübahisələrin həlli məsələlərini tənzimləyir. ÜTT-nin əsas məqsədi beynəlxalq ticarətin maksimum dərəcədə liberallaşdırılması və onun möhkəm əsaslarının yaradılması, bununla da iqtisadi inkişafın artırılması və insanların həyat səviyyəsinin yaxşılaşdırılmasıdır.
Tahir TAĞIYEV
