İnsanları dollardan manata döndərməyin unikal üsulu...

Manata inamın bərpa edilməsi, həmçinin ehtiyatların məhz milli valyutada yığılması bu gün xüsusi diqqət mərkəzində olan məqamlar sırasında yer alır. Qeyd olunan səpkidə atılan addımlar bu qənaətə gəlməyə əsas verir ki, əhali yığımlarında bundan sonra məhz elə manat əmanətlərinə üstünlük verəcək. Çünki milli valyutada yığımlar eyni zamanda vətəndaşlara daha çox qazanc əldə etmək imkanı yaradacaq. Digər tərəfdən, banklara qoyulan manat əmanətləri üzrə təhlükəsizlik dərəcəsinin artırılması bu prosesi stimullaşdırır.
Bu arada o da bəlli olub ki, Azərbaycan banklarında manatla yerləşdirilmiş əmanətlərin sığortalanma faizi 12%-dən 15%-ə qaldırılıb. Azərbaycan Banklar Assosiasiyasının sədri Zakir Nuriyevin sözlərinə görə, bu addım Azərbaycan Mərkəzi Bankının uçot dərəcəsini 15%-ə çatdırmasından sonra atılıb: "Təbii ki, sığortalı əmanətlərin faizinin artırılması bankların cəlb etdiyi vəsaitləri bahalaşdıracaq, amma təcrübə göstərir ki, tədricən faizlərdə azalma olur".
Xatırladaq ki, Mərkəzi Bank uçot dərəcəsini inflyasiya səviyyəsini cilovlamaq üçün qaldırıb. Digər tərəfdən, artıq ilin sonuna yaxınlaşdığımızdan, büdcənin icrasını təmin etmək üçün büdcə vasitəsilə iqtisadiyyata pul buraxılmalıdır. Bu isə manata təzyiqi artırır. Həmin pul dollar tələbatı yaradır və bu da milli valyutanın ucuzlaşmasına gətirib çıxarır. Milli valyutanın ucuzlaşması inflyasiya yaradır. Çünki bizim əsas qeyri-neft məhsullarımız xaricdən gətirilir. Bu baxımdan Mərkəzi Bankın bu addımı atmasında, görünür ki, pul kütləsini artırmaq niyyəti var. Amma manat kütləsinin artımı uçot dərəcəsinin yüksəldilməsi fonunda inflyasiya səviyyəsinin artmasına imkan verməyəcək. Digər tərəfdən, uçot dərəcəsinin artırılması milli valyutanı bahalaşdıran amil sayılır. Çünki bu hal banklar tərəfindən manata tələbatı azaldacaq. İkincisi, uçot dərəcəsinin qaldırılması əmanət bazarına təsir edir. Çünki kreditlər bahalaşdığından, banklar alternativ mənbələrdən istifadə etməyə çalışacaq. Ona görə də manat əmanətlərinin bahalaşması tam gözləniləndir. Beləliklə, uçot dərəcəsinin artmasından sonra manat əmanətlərinin çoxalması gözlənir. Manat əmanətlərinin çoxalması isə milli valyutada qorunan əmanətlər üzrə faiz dərəcəsinin yuxarı həddini daha da yüksəltməyi zərurətə çevirirdi. Artıq bu səpkidə atılan addımlar manata böyük tələb formalaşdıracaq və ona inamı daha da artıracaq.
Digər tərəfdən, bankların əmanətlərə görə ödəniş faizlərini artırması da tam gözləniləndir. Ölkədəki makroiqtisadi vəziyyət, inflyasiyanın səviyyəsi, kiçik və orta biznesin inkişafına dövlət dəstəyinin mövcudluğu və başqa bu kimi şərtlər cəlb edilən əmanətlərə görə faizlərin səviyyəsinin müəyyən olunmasında əsas amil kimi çıxış edir. həmin istiqamətlərdə atılan addımlar da bankların manata görə depozit dərəcəsini yüksəltməyə imkan verir. Aydındır ki, indiki durumda əmanətçilər daha çox gəlir əldə etmək üçün yüksək faiz təklif edən bankların xidmətindən daha rahatlıqla istifadə edə biləcək. Çünki buna həm də bank sektorunda tələb yaranır.
Tələb böyük olduqda əmanətlərə görə faiz dərəcələri də yüksək müəyyən edilir. Ekspertlər hesab edir ki, bu gün Azərbaycan bankları əmanətlərə görə yüksək faiz ödəməyi təklif edirsə, bunun iki əsas səbəbi var. Biri ondan ibarətdir ki, ölkə iqtisadiyyatı özünün yeni inkişaf mərhələsinə qədəm qoyub, qeyri-neft sektorunun inkişafı dövlət səviyyəsində əsas prioritetə çevrilib. Bu fonda banklar yaranmış vəziyyətdə yüksək faizlə cəlb etdikləri əmanətləri səmərəli şəkildə yerləşdirməklə daha çox qazanc əldə etmək istəyindədirlər. Digər səbəb isə banklarda kifayət qədər likvidliyin olmaması ilə bağlıdır. Xüsusən də banklar əllərindəki manatı dollara çevirdiklərindən, yaranmış vəziyyətdə onların manata tələbi artır. Vətəndaşlardan daha çox əmanət cəlb etməyin əsas yolu isə müştərilərə yüksək faiz təklif etməkdir. Atılan son addımlar da banklara bu istiqamətdə daha geniş imkanlar verir. Eyni zamanda, yaranmış durum manatın mövqelərinin sürətlə güclənməsinə də gətirib çıxarır.
Tahir TAĞIYEV