38 ədəd SES ekoloji tarazlığa böyük təsir edəcək
Müasir dövrdə iqlimin getdikcə istiləşməsi, səhralaşma prosesinin zaman ötdükcə daha geniş əraziləri əhatə etməsi, bioloji müxtəlifliyin kəskin azalması, ətraf mühitin çirklənməsi ilə əlaqədar müxtəlif xəstəliklərin geniş yayılması bəşəriyyəti narahat edən ən qlobal ekoloji problemlərdir.
İllər keçdikcə sadalanan bu problemlərin həlli üçün təxirəsalınmaz tədbirlərin həyata keçirilməsi daha da aktuallaşır.
Ekoloji problemlərin həll olunması vacibdir
1992-ci ildə Birləşmiş Millətlər Təşkilatının təşəbbüsü ilə Rio-de-Janeyro şəhərində keçirilən beynəlxalq konfransda dünyanın gələcək inkişafının, ilk növbədə, ekoloji problemlərin aradan qaldırılmasından asılı olacağı qeyd edilib. Bu toplantıda dünyada mövcud olan ətraf mühit problemlərinin həlli yolları çox ciddi şəkildə nəzərdən keçirilib və mühüm qərarlar, o cümlədən artıq bütün beynəlxalq ekoloji təşkilatların proqram sənədinə çevrilən “Dayanıqlı inkişaf konsepsiyası” qəbul edilib. Adıçəkilən konsepsiyada iqtisadi inkişafın ekoloji tarazlıqla vəhdət təşkil etməsi, burada üstünlüyün ətraf mühitin qorunmasına verilməsi, ilk növbədə, ekoloji problemlərin həll olunması, gələcək nəsillərin imkanları məhdudlaşdırılmadan çağdaş nəsillərin rifahının yaxşılaşdırılması ön xəttə çəkilib. Buna nail olmaq üçün iqtisadiyyatın səmərəliliyinin yüksəldilməsi və ətraf mühitin qorunması diqqətdə saxlanılıb. Azərbaycanda “Dayanıqlı inkişaf konsepsiyası”nın prinsiplərindən irəli gələn mədələlərin gerçəkləşdirilməsi, iqlim dəyişikliyi ilə əlaqədar layihələrin reallaşdırılması ötən illər ərzində daim diqqətdə saxlanılıb. Bununla bağlı respublika Prezidentinin 2001-ci il 26 dekabr tarixli Fərmanının 19-cu bəndinə əsasən, Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyi tərəfindən “Azərbaycan Respublikasında ekoloji cəhətdən dayanıqlı sosial-iqtisadi inkişafa dair Milli Proqram” hazırlanıb və 2003-cü il fevralın 18-də qəbul edilib. Azərbaycanda əvvəllər havanı, suyu və torpağı ciddi çirkləndirən mənbələr, xüsusilə Sumqayıt və Bakıda yerləşən yanacaq-energetika və neft-kimya komplekslərində köhnəlmiş texnologiyaların yenilənməsinə başlanılıb, qəza nəticəsində tez-tez dayanmalar aradan qaldırılıb, ətraf mühitin yaxşılaşdırılması məqsədilə çirkləndirici maddələr istehsalının qarşısı alınıb. Müasir texnologiyaların tətbiqi hesabına yüksək keyfiyyətli sənaye məhsulu istehsalına nail olunub.
Azad rayonlarda Su Elektrik Stansiyalarının sayı 38-ə çatdırılacaq
Ekologiya və ətraf mühitin qorunması çərçivəsində Azərbaycan işğaldan azad edilmiş ərazilərində “yaşıl enerji” layihələrinin miqyasını genişləndirir. Bu layihələr çərçivəsində Cəbrayılda 240 meqavat gücündə günəş elektrik stansiyasının enerji sisteminə inteqrasiyası üçün yarımstansiya tikilir. Paralel olaraq “Nobel Energy” şirkəti tərəfindən 100 MVt gücündə günəş elektrik stansiyasının tikintisinə də start verilib. Yaxın vaxtlarda azad olunmuş ərazilərdə daha 6 kiçik su elektrik stansiyasının (SES) tikintisinə başlanılacaq. Onlardan biri, Sərsəng su anbarı üzərində yerləşən hidroelektrik stansiyadır. Nominal gücü 50 MVt olan bu stansiya hazırda 5-6 MVt rejimində fəaliyyət göstərir. Digər stansiyalar isə əsasən Muxtarçay və Oxçuçay kimi dağ çayları üzərində inşa edilir. Ümumilikdə, azad olunmuş ərazilərdə gücü 276,6 MVt olan 34 KSES istismar olunur. Beləliklə, yeni layihələrinin başa çatması ilə onların sayı 38-ə gücü isə 307 MVt-ə çatdırılıb. O da məlum olub ki, KSES-də faydalı iş əmsalı maksimum 60%, minimum isə 30% təşkil edir. Ümumilikdə, Qarabağ və Şərqi Zəngəzur iqtisadi rayonlarında 500 MVt-a yaxın hidroenerji və 300-400 MVt gücündə günəş enerjisi layihələrinin həyata keçirilməsi nəzərdə tutulur. O da məlum olub ki, Xudafərin və Qız Qalası Su Elektrik Stansiyaları da daxil olmaqla, bölgənin ümumi “yaşıl enerji” potensialı 1 000 MVt-dan artıq qiymətləndirilir. Bu isə 2040-cı ilə qədər regionun enerji tələbatının tam şəkildə bərpa olunan enerji mənbələri hesabına ödənməsinə imkan yaradacaq.
Bütövlükdə, azad olunmuş ərazilərdə bu kimi “yaşıl enerji” layihələrinin həyata keçirilməsi ətraf mühütün mühafizəsində nə kimi rol oynayır?
Belə layihələr həm ekoloji, həm də iqtisadi baxımdan sərfəlidir
Sözügedən məsələni “Bakı-Xəbər”ə şərh edən iqtisad üzrə fəlsəfə doktoru Firdovsi Şahbazovun fikrincə, işğaldan azad edilən ərazilərdə “yaşıl enerji” layihələrinin həyata keçirilməsinin çoxsaylı faydaları olacaq: “Bu, həm ekoloji baxımdan, həm də iqtisadi səmərəlilik baxımından əhəmiyyəti böyük olacaq layihələrdir. Birincisi, bunun sayəsində atmosferə atılacaq zərərli tullantılar azalacaq. İkincisi, əvvəl əgər əsasən istilik elektrik stansiyaları hesabına elektrik enerjisi istehsal olunurdusa, getdikcə su, külək və günəş hesabına əldə edilən enerji artacaq. Bu da qaza qənaət etməyə və bunu ixraca yönəltməyə şərait yaradacaq. Bu gün Qarabağ və Şərqi Zəngəzur iqtisadi rayonlarında aparılan tikinti və quruculuq işlərinin önündə buradakı yeni su elektrik stansiyalarının yaradılması gəlir. Həm Qarabağ, həm də Şərqi Zəngəzurun bol sulu çayları belə stansiyaların qurulması üçün əlverişlidir. Təkcə ötən il burada “AzərEnerji” ASC-nin quraşdırdığı 32 su elektrik stansiyasından 550 milyon kilovat saatadək ekoloji cəhətdən təmiz yaşıl enerji istehsal olunub. Həmin enerjinin üçdə biri, yəni 200 milyon kilovat saata yaxını işğaldan azad edilən ərazilərin enerji tələbatını təmin edib. Qalan hissəsi isə ölkəmizin enerji sisteminə ötürülərək digər rayonların tələbatına yönləndirilib. Nəticədə, 120 milyon kubmetr təbii qaza qənaət edilib, 225 min ton karbon qazının atmosferə atılmasının qarşısı alınıb. Göründüyü kimi, Azərbaycanda “yaşıl enerji” layihələri uğurla həyata keçirilir”.
Vidadi ORDAHALLI
Yazı Azərbaycan Respublikasının Medianın İnkişafı Agentliyinin maliyyə dəstəyilə çap olunur.
