Kamran Əsədov: “Heç bir universitet rəhbərliyinin çıxış edib “nə üçün bizim 4 və ya 5 il ərzində yetişdirdiyimiz məzunlar bu qədər asanlıqla sistemdən silinir” sualını qaldırmaması…”
Son illər Elm və Təhsil Nazirliyi tərəfindən həyata keçirilən sertifikasiya imtahanları nəticəsində minlərlə orta məktəb müəllimi işini itirərək və işsizlər ordusuna qatılıb. Aralarında hətta 20- 25 il iş stajı olan müəllimlər belə var. Bu insanlar uzun illər əmək fəaaliyyətindən sonra əmək pensiyası hüququnu da itirdilər.
Məlumdur ki, həmin şəxslərin mütləq əksəriyyəti Azərbaycanın pedaqoji yönümlü universitetlərinin məzunları olub. Lakin maraqlısı odur ki, bu pedaqoji yönlü universitetlərin birinin rəhbərliyindən hər hansı bir reaksiya gəlmədi, onların heç biri səsini çıxarmadı ki, mənim rəhbərlik etdiyim universitetin məzunlarının 5 illik zəhmət bəhrəsi olan diplomunu bir an içində niyə bu qədər mənasız və hörmətsiz kağız parçasına döndərirsiz. Daha maraqlısı odur ki, bu sertifikasiya imtahanlarını tərtib edənlərin mütləq çoxu Azərbaycan universitetlərinin yox, xaricdə hansısa universitetin və ya kollecin məzunlarıdır. Yəni nəticə etibarilə burada xarici universitetlərin və ya xarici kolleclərin qarşısında Azərbaycan universitetlərinin aşağılanma prosesi də gedir.
Sertifikasiya imtahanlarında minlərlə kənara atılmış universitet müəlliminə təhsil və diplom vermiş universitet rektorlarının niyə səsi çıxmadı? Onlar öz məzunlarının taleyinə niyə bu qədər laqeyd qaldılar?
Təhsil eksperti Kamran Əsədov baki-xeber.com-a şərhində bildirdi ki, son illərdə müəllimlərin sertifikasiyası adı altında həyata keçirilən prosesin mahiyyətinə diqqətlə baxdıqda, onun təhsilin keyfiyyətinin yüksəldilməsinə deyil, daha çox sosial-selektiv mexanizmə çevrildiyi aydın görünür. Elm və Təhsil Nazirliyinin təqdim etdiyi rəqəmlərə əsasən, 2021-ci ildən 2024-cü ilin sonunadək sertifikasiya imtahanlarında iştirak edən müəllimlərin 25-30 faizi minimal keçid balını toplaya bilmədiyi üçün əmək müqaviləsi ləğv edilib. 2023-cü ildə bu rəqəm 7 min nəfəri ötüb: “Bu şəxslərin əksəriyyəti 15 ildən artıq iş stajına malik idi. Onların içində 20, hətta 25 il siniflərdə çalışan, ucqar kənd məktəblərində şagirdlərin savadlı böyüməsi üçün bütün gücünü sərf edən şəxslər var idi. Sertifikasiya nəticəsində yalnız işindən deyil, eyni zamanda əmək pensiyası hüququndan da məhrum edilmiş bu insanlar sosial və hüquqi baxımdan ciddi zərbə alıblar.
Azərbaycan Respublikasının Əmək Məcəlləsinin 70-ci maddəsinin “ç” bəndinə əsasən, işçinin əmək funksiyasını yerinə yetirməyə ixtisasca və ya peşə səviyyəsinə görə yararsız olması əsas sayılırsa, bu zaman əmək müqaviləsinə xitam verilə bilər. Sertifikasiyadan keçməmə halı bu bəndə istinadla əsaslandırılır. Lakin həmin müəllimlər dövlət tərəfindən rəsmi lisenziyası olan pedaqoji ali məktəblərin məzunlarıdır və onların diplomları əsasında uzun illər tədris aparıblar. Əgər bu diplom əsasında müəllimlik hüququ verilmişdisə, bu gün onu sertifikatla ləğv etmək, əslində o diplomu verən universitetin fəaliyyətini, proqramlarını, professor-müəllim heyətini qeyri-legitim saymaq anlamına gəlir. Bu isə Təhsil haqqında Qanunun 5.1-ci maddəsində qeyd olunan “təhsilin dövlət təminatlılığı və fasiləsizliyi” prinsipinə ziddir.
Daha önəmli məsələ isə universitetlərin mövqeyidir. Sertifikasiyada uğursuz olmuş minlərlə müəllim Azərbaycanın pedaqoji yönümlü ali məktəblərinin – Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universiteti, Gəncə Dövlət Universiteti, Lənkəran Dövlət Universiteti, Sumqayıt Dövlət Universiteti və digər ali təhsil müəssisələrinin məzunlarıdır. Bu diplomların dövlət tərəfindən tanınması, ali təhsilin normativ sənədlərlə tənzimlənməsi və akkreditasiya ilə legitimləşdirilməsi fonunda həmin məzunların “ixtisassız” elan edilməsi həm də bu universitetlərin nüfuzuna ciddi zərbədir. Heç bir universitet rəhbərliyinin çıxış edib “nə üçün bizim 4 və ya 5 il ərzində yetişdirdiyimiz məzunlar bu qədər asanlıqla sistemdən silinir” sualını qaldırmaması elmi və etik məsuliyyətdən yayınmaq kimi görünür”.
Həmsöhbətimiz onu da əlavə etdi ki, sertifikasiya sistemində bəzi müsbət məqamlar da nəzərə çarpır: “Məsələn, müəllimlərin bilik və bacarıqlarının yenilənməsi, yeni kurikulum və texnologiyalarla işləmək qabiliyyətinin yoxlanılması, dövlət məktəblərində peşəkarlıq səviyyəsinin monitorinqi baxımından bu sistemin tətbiqi müəyyən mənada stimullaşdırıcı rol oynaya bilər. Lakin dünya təcrübəsi göstərir ki, belə sistemlər mərhələli, sosial müdafiə ilə təmin olunmuş və diaqnostik əsaslı olmalıdır. Məsələn, Finlandiyada müəllimlər hər 5 ildən bir peşəkar inkişaf yoxlamasına cəlb edilir, lakin bu prosesdə nəticəsi zəif olan müəllim dərhal işdən çıxarılmır. Ona inkişaf planı təqdim olunur, əlavə təlimlərə göndərilir və əmək haqqısı müvəqqəti olaraq dondurulur, lakin hüquqi təminatı saxlanılır. Eyni yanaşma Sinqapur və Estoniya kimi ölkələrdə də bu tətbiq edilir – bilik yoxlama vasitəsi sosial müdafiədən məhrumetmə alətinə çevrilmir.
Azərbaycan reallığında isə bu proses tam əksinə işləyir. Müəllimlərə öncədən heç bir hazırlıq, adaptasiya mərhələsi, peşəkar inkişaf proqramları təklif olunmadan birbaşa test imtahanına salınır və nəticə mənfi olduqda, əmək fəaliyyəti ilə vidalaşmaq məcburiyyətində qalırlar. Bu isə təkcə onların ailə büdcəsinə deyil, psixoloji və peşəkar motivasiyasına da ağır zərbə vurur.
Əgər məqsəd təhsildə keyfiyyəti artırmaqdırsa, bu, mövcud insan resursunu sıfırlamaqla deyil, onları inkişaf etdirməklə mümkündür. Əks təqdirdə, baş verənlər gələcəkdə ali təhsilə marağın azalması, müəllimlik peşəsinin prestijini daha da itirməsi, nəticədə isə ölkədə təhsilin kadr bazasının boşalması ilə nəticələnə bilər.
Dəyişməli olan sistemin özüdür – müəllimlər deyil. Onlara səmimi şəkildə dəstək verilməli, ali məktəblərlə orta məktəblər arasında effektiv əlaqə qurulmalı, sertifikasiya diaqnostik funksiyanı yerinə yetirməli, sosial cəza vasitəsinə çevrilməməlidir. Əgər bu yanaşma dəyişməzsə, Azərbaycanın təhsil sistemi daha da fraqmentləşəcək, ali təhsil müəssisələri isə sadəcə sənəd verən quruma çevriləcək. Bu vəziyyət isə nə müəllimə, nə tələbəyə, nə də dövlətə xidmət edir”.
Günel CƏLİLOVA