Colani müəyyən çevrələrdə legitimlik qazana və Türkiyə ilə münasibətlərin tonunu yumşalda bilər, amma İranın təsirini balanslaşdırmaq və dövlət aparatına tam nəzarət etmək üçün kifayət qədər real gücə sahib deyil
İsrail və Suriya rəsmiləri təhlükəsizlik razılaşması üzrə danışıqlarda önəmli irəliləyişə ümid edirlər. İsrailin yüksək vəzifəli nümayəndəsi i24NEWS-ə bildirib ki, baş nazir Netanyahu ilə Suriya prezidenti Şaraa gələn həftə Vaşinqtonda görüşə bilərlər. Bu görüşün ABŞ prezidenti Trampın himayəsi altında bazar ertəsi günü keçiriləcəyi ehtimal edilir. Trampın xarici siyasətində Yaxın Şərqdə Amerika vasitəçiliyini gücləndirmək istiqaməti xüsusi önəm daşıyır.
İyul ayında i24NEWS-un Yaxın Şərq üzrə rəhbəri Ariel Oseran Suriya prezidentinə yaxın mənbəyə istinadla xəbər vermişdi ki, Netanyahu və Şaraa Vaşinqton görüşünə hazırlaşırlar. Mənbə qeyd etmişdi ki, bu görüşdə uzun illərdən sonra yaranan düşmənçilik və inamsızlıqdan sonra regional tarazlıq yarada biləcək təhlükəsizlik sazişi yekunlaşdırılacaq.
Razılaşmaya sərhəd təhlükəsizliyi, terrorla mübarizə üzrə koordinasiya və Colan təpələri boyunca yaranan gərginliyin qarşısını alacaq mexanizmlər daxil edilə bilər. Əgər bu sənəd imzalanarsa, bu, İsrail və Suriya arasında onilliklər ərzində ilk rəsmi razılaşma olacaq.
Netanyahu üçün bu görüş həm risq, həm də strateji fürsətdir. O tələb edir ki, Suriya ilə hər hansı əməkdaşlıq İranın dəstəklədiyi silahlı qrupların təşəbbüslərini neytrallaşdırmalı və İsrailin şimal sərhədlərinin təhlükəsizliyi təmin edilməlidir.
Şaraa isə beynəlxalq legitimlik və müharibədən əziyyət çəkmiş ölkəsi üçün iqtisadi yardım əldə etməyi hədəfləyir; bu baxımdan, ABŞ-ın razılaşmada iştirakı onun üçün çox önəmlidir.
Rəsmilər optimist olsalar da, razılaşmanın bəzi həssas detallarının hələ də müzakirə mövzusu olduğunu bildirirlər və bölgədəki qeyri-sabitliklərin son anda danışıqlara mane ola biləcəyindən ehtiyatlıdırlar. Ancaq bir İsrail rəsmisi i24NEWS-ə görüşün baş tutma ehtimalının kifayət qədər yüksək olduğunu bildirib.
Saraanın özünün də keçmişi o qədər şəffaf deyil, bir vaxtlar terrorçu qruplaşmaların tərkibində ABŞ qoşunlarına qarsı vuruşub. Bu günlərdə ABŞ Mərkəzi Kəsfiyyat İdarəsinin keçmiş sədri onunla söhbətində deyirdi ki, biz keçmişdə üz-üzə tərəflərdə döyüşürdük: "Mən o vaxt İraqdaki ABŞ qoşunlarının komandanı idim. Sən 5-6 il bizim türmədə həbsdə olmusan". Saraa isə cavabında ona dedi ki, indini keçmişin dəyərləri ilə təhlil və indinin dəyərləri ilə də keçmişi ittiham etmək olmaz. O keçmiş idi, indi isə biz gələcəyə baxmalıyıq. Yəni Şaraanın hələ Amerika ilə hansı gizli əlaqələrinin olduğunu bilmək çətindir. İndi isə İsraillə barışıq məsələsi aktuallaşır. Yəni ola bilərmi ki, Saraa öz yerini möhkəmləndirdikcə Ərdoğandan üz döndərib, əvəzində isə İsrail və Amerika ilə daha yaxından işbirliyi qurmağa üstünlük versin? Belə bir perspektiv mümkundürmü?
Baki-xeber.com-a görə, bu ssenari Yaxın Şərqdə uzun illərdir müşahidə olunan mürəkkəb güc balansı fonunda tamamilə mümkünsüz görünmür. Amma bu çoxsaylı risqlər və şərtlərlə müşayiət olunur. Bir neçə məqamı nəzərdən keçirək.
Beynəlxalq legitimlik və iqtisadi dəstək baxımından Şaraa kimi fiqurlar üçün ABŞ vasitəçiliyi ilə İsraillə razılaşma həm ölkənin siyasi statusunu gücləndirər, həm də iqtisadi yardım cəlb etmək üçün yol aça bilər. Suriya uzunmüddətli müharibədən sonra ciddi dağıntılar və resurs çatışmazlığı ilə üzləşib. ABŞ və İsrailin razılaşmaya dəstək verməsi onun bərpasına maliyyə imkanları yarada bilər.
Digər tərəfdən, İsrail üçün əsas şərt İranın və onun dəstəklədiyi qrupların (Hizbullah, Şiə milisləri və s.) Suriyada təsirinin zəiflədilməsidir. Əgər Şaraa bu zəmanəti verə bilsə, İsrail təhlükəsizlik baxımından fayda əldə edə bilər. Colan təpələri məsələsi hələ də həssas mövzudur. O üzdən bu bölgədə sabitlik yaratmaq İsrailin prioritetidir.
Bununla yanaşı, Tramp administrasiyası üçün belə bir razılaşma diplomatik uğur kimi təqdim edilə bilər. ABŞ-ın vasitəçiliyi Vaşinqtonun bölgədəki mövqelərini gücləndirər. ABŞ həm də Suriyada İran təsirini sıxışdırmaq məqsədini güdə bilər.
Əgər Şaraa İsraillə və ABŞ-la yaxınlaşsa, bu, Türkiyə ilə münasibətlərdə gərginlik yarada bilər. Çünki Ankara Suriyada öz təsir dairəsini qorumaq istəyir və əsasən İdlib bölgəsi üzərində mövqeyini saxlayır.
Amma Suriyanın daxili güc mübarizəsində və iqtisadi zərurətlər fonunda Türkiyədən uzaqlaşaraq Qərb və İsraillə yaxınlaşması Şaraa üçün müəyyən üstünlüklər gətirə bilər.
Qısa müddətdə tam miqyaslı barışıq çətin görünür, çünki çoxsaylı daxili və regional maraqlar toqquşur. Lakin məhdud çərçivəli təhlükəsizlik sazişi – sərhədlərin qorunması, terrorla mübarizə koordinasiyası və Colan təpələri boyunca gərginliyin azaldılması realdır. Bu, gələcəkdə daha geniş siyasi barışığın əsasını qoya bilər. Yəni Saraa öz mövqeyini möhkəmləndirdikcə, Ərdoğanla məsafəni artırıb İsrail və ABŞ-la əməkdaşlığa üstünlük verə bilər. Amma bu, yalnız Şaraa daxildə güclü legitimlik qazandığı, İranın təsirini balanslaşdırdığı və Türkiyə ilə münasibətləri idarə edə bildiyi halda mümkündür.
Lakin Şaraanın legitimlik məsələsinə nəzər salsaq, görürük ki, Suriyada illərlə davam edən müharibə Bəşər Əsədin ailə hakimiyyətini zəiflətsə də, əhali arasında yorğunluq və sabitlik istəyi güclənib. Əgər Faruq əl-Şaraa (keçmiş vitse-prezident) siyasi səhnəyə yenidən çıxıbsa, o, Əsəd klanından bir qədər uzaq, nisbətən “neytral” fiqur kimi qəbul edilə bilər.
Onun diplomatik təcrübəsi və əvvəllər “mötədil” obrazı müəyyən sosial qruplarda qəbulolunma şansı yaradır. Bu ona Əsədin legitimlik boşluğunu qismən doldurmaq imkanı verə bilər.
İranın təsirini balanslaşdırmaq baxımından Tehran hakimiyyətinın Suriya daxilində hərbi, iqtisadi və dini təsiri çox dərinləşib. Hərbi qruplar, iqtisadi layihələr və şiəlik institutları vasitəsilə İran ciddi mövqelərə sahibdir. Şaraa təcrübəsinə görə balans yarada bilər, amma real güc rıçaqları (ordu, təhlükəsizlik aparatları, iqtisadi resurslar) onun əlində deyil. Yəni balans yaratmaq üçün beynəlxalq dəstəyə və daxildə güclü koalisiyaya ehtiyacı var. Təkbaşına İranın təsirini zəiflətməsi çətin görünür.
Türkiyə ilə münasibətləri idarə etmək məsələsinə gəldikdə isə, Türkiyə Suriyanın şimalında həm hərbi, həm də siyasi mövcudluğa malikdir. Ankara üçün əsas məsələ PYD/YPG qüvvələri və qaçqın məsələsidir. Şaraa daha praqmatik siyasətçi imici ilə Türkiyə ilə bir masa arxasında oturmağa daha uyğun fiqur sayıla bilər. Əsədin sərt ritorikasından fərqli olaraq, diplomatik kanalları açıq saxlamaq bacarığı var. Amma yenə də, əgər real güc strukturlarına nəzarəti yoxdursa, o yalnız “danışıq siması” ola bilər, qərarları tətbiq etməkdə çətinlik çəkər. Yəni Şaraa müəyyən çevrələrdə legitimlik qazana və Türkiyə ilə münasibətlərin tonunu yumşalda bilər, amma İranın təsirini balanslaşdırmaq və dövlət aparatına tam nəzarət etmək üçün kifayət qədər real gücə sahib deyil. Onun rolu daha çox “keçid fiquru” və ya kompromis siyasətçi ola bilər.
Akif NƏSİRLİ
