Keçiddə xaos dünyanı bürüyür - Əgər Bakı Forumunun ideyalarına ciddi baxılsa...
XII Qlobal Bakı Forumunda aparılan müzakirələr təkcə əsas məsələləri əhatə etməklə kifayətlənməyib, həm də çoxtərəflilik, sülh və təhlükəsizlik, ekoloji və humanitar böhranlar, ədalət və bərabərlik, eləcə də gənclərin gücü kimi mövzularda qarşılıqlı anlaşma və aydınlıq üçün dialoqu özündə ehtiva etməsilə fərqləndi. Elə bu səbəbdən tədbirin nəticələri dünya miqyasında yüksək qiymətləndirilir.
Ekspertlər aparılan müzakirələrin qlobal problemlərin həlli üçün yeni perspektivlər təqdim etdiyinə görə Qlobal Bakı Forumunun mühüm və cəlbedici platforma kimi qəbul olunduğunu açıq mətnlə bəyan edirlər. Yenidən qurulmaqda olan dünya düzənini necə olacağının ilkin mənzərəsi əslində, elə XII Qlobal Bakı Forumunda müəyyən edildi. Forumu zamanı “Euronews” televiziyasına müsahibə verən prezident İlham Əliyev qeyd edib: “ - Bu gün hər kəs tərəfindən bölüşülən fikir odur ki, hazırda yeni qaydaların müəyyənləşdirilməsi prosesi baş verir. Bildiyimiz dünya nizamı artıq mövcud deyil. Hələ ki, beynəlxalq ictimaiyyət tərəfindən istifadə olunacaq qarşılıqlı əlaqə konfiqurasiyası heç kəsə bəlli deyil. Buna dair fərqli fikirlər var. Lakin aydın olan odur ki, birincisi, hər bir ölkə özünün daxili işlərinə və daxili imkanlarına daha çox diqqət ayırmalı, hər hansı bir yardıma və hətta beynəlxalq hüquqa arxalanmamalıdır. Beynəlxalq hüququn selektiv tətbiqinin qurbanı olan Azərbaycanın gələcəyini daxili resurslar hesabına qurması baxımından böyük təcrübəsi var. İkincisi, gələcək üçün vacib məsələlərdən biri odur ki, ölkələr beynəlxalq təsisatlar çərçivəsində fəaliyyətə deyil, ikitərəfli münasibətlərə daha çox əhəmiyyət verəcəklər. Çünki bu gün bəzi beynəlxalq təşkilatlar ya öz zəifliyini nümayiş etdirir və ya tamamilə iflic vəziyyətindədir. Əlbəttə, biz hələ ki, qlobal transformasiyanın ilkin mərhələsindəyik və bir çox məsələ hadisələrin gedişatından asılı olacaq”. Faktdır ki, İkinci Dünya müharibəsindən sonrakı dünya düzənində ciddi çatlar yaranıb. Bəşər tarixi XX əsrin sonu, XXI əsrin əvvəlləri əsaslı dünyanın yeni nizamı və milli dəyişikliklərlə müşaiyət olunur. Beynəlxalq münasibətlər sistemi bütövlükdə tənəzzüldədir, geosiyasi ziddiyyətlər daha da kəskinləşir. Böyük dövlətlərin konstruktiv qarşılıqlı əlaqədə olmaq şansları getdikcə azalır. Bu, ənənəvi təhlükələrə yeni təhdidlərin əlavə olunması fonunda baş verir. Kiberməkandakı qarşıdurmaya, terrorizmə, kütləvi qırğın silahlarına nəzarətin əldən çıxması ehtimalının artması qeyd edilənlərin sübutudur. İndi reallıqda dünyanın böyük dövlətləri mövcud geosiyasi böhrandan xilas yolu axtarmaq əvəzinə onu daha da dərinləşdirirlər.Ekspertlər vurğulayır ki, dünya siyasətinin Yalta sistemi dağıdılıb, lakin onun yerində yeni heç nə qurulmayıb. Daha bir məsələ güc mərkəzlərindəki böhranla bağlıdır. Məsələn, ABŞ dərin daxili siyasi parçalanma mərhələsini yaşayır. Bunun nə zaman başa çatacağını heç kəs dəqiq deyə bilməz. Buna uyğun olaraq, yaxın gələcəkdə Vaşinqtondan hansısa uzunmüddətli, ölçülü-biçili və ardıcıl xarici siyasət gözləmək sadəlövhlük olardı. Avropa İttifaqı fundamental daxili böhranla mübarizə aparır. Buraya struktur, maliyyə-iqtisadi, siyasi və dəyər böhranı daxildir. Bunlar Brüsselə yeni dünya nizamını formalaşdırmağa diqqət yönəltməyə imkan verməyəcək. Dünya siyasətinin digər aparıcı oyunçuları üçün də özünəməxsus çətinliklər var. Məsələn, Rusiya Ukrayna savaşından sonra xeyli zəifləyib. Çin hələ də iqtisadi artım dinamikasını pandemiyadan əvvəlki səviyyəyə çatdıra bilmir.
Maraqlıdır ki, müasir geosiyasi nəzəriyyələrdə bəşəriyyətin seçim zonasında hansı kursu seçməli olduğu müəyyən deyil. Ümumiyyətlə, bunu nə zamansa dəqiqləşdirmək imkansız görünür, çünki dünya sisteminin böhran zonasında edə biləcəyi seçim çoxlu sayda faktordan asılıdır. Bu cür vəziyyətdən çıxış yolu, təbii ki, dialoqla bağlı ola bilər. Böyük dövlətlər səmimi dialoq aparmaqla mövcud vəziyyəti düzgün qiymətləndirib, birgə xilas yolu tapa bilərlər. Bu baxımdan Qlobal Bakı Forumu böyük əhəmiyyətə malikdir. Forumun “Dünya düzəninin yenidən düşünülməsi: Çağırışların fürsətə çevrilməsi” mövzusunda təşkili də bu mənada təsadüfi deyil. XII Qlobal Bakı Forumu dünyanı narahat edən problemlərin və çağırışların müzakirə edildiyi, onların həlli yollarının axtarıldığı mühüm beynəlxalq platforma oldu. On altı panel üzrə aparılan müzakirələrdə aktual problemlər, çoxtərəfli diplomatiya, çoxqütblü dünya nizamı, BMT-nin gələcək paktı, postmünaqişə dövründə bərpa-quruculuq işləri və orta güclərin yeni dünya düzənində rolu kimi mühüm mövzular müzakirəyə çıxarılıb. Bu forum təkçə qlobal problemlərin araşdırılması üçün bir müzakirə meydanı deyil, həm də reallığa əsaslanan qərarların formalaşdığı və beynəlxalq əməkdaşlığın inkişafına töhfə verən mühüm bir meydança hesab edilir. Forumun artan əhəmiyyəti onun hər il daha çıx nüfuzlu şəxsləri və təşkilatları cəlb edir. Forum qlobal regional təhlükəsizlik məsələlərinin müzakirəsi üçün açıq platforma rolunu oynayır. Bir daha xatırladaq ki, Qlobal Bakı Forumu Nizami Gəncəvi Beynəlxalq Mərkəzinin təşəbbüsü ilə təşkil olunur və bu illər ərzində nüfuzlu beynəlxalq platformaya çevrilib. Forumun əsas məqsədi dünya siyasətində mühüm yer tutan problemləri müzakirə etmək, sülh və təhlükəsizlik, enerji təhlükəsizliyi, ekoloji problemlər və sosial-iqtisadi inkişaf sahələrində fikir mübadiləsi aparmaqdır. Budəfəki nəticələr də qeyd olunan fonda olduqca mühüm hesab edilir.
Ramil QULİYEV
