TDT məkanında iqtisadi birləşmə və sərmayə axını üçün “pəncərə” indi daha geniş açılıb
Prezident İlham Əliyev deyib ki, TDT-yə üzv ölkələrlə Azərbaycan bir çox önəmli sərmayə layihələrini icra edib: "Bu günə qədər qardaş ölkələrin iqtisadiyyatına 20 milyard ABŞ dollarından çox vəsait qoyulub. Bunun əsas hissəsi Türkiyə iqtisadiyyatına qoyulmuş sərmayədir. Bununla bərabər, Azərbaycan Özbəkistanla, Qazaxıstanla, Qırğızıstanla birgə sərmayə fondları yaradıb".
Bu fondlar vasitəsilə bir çox layihələr icra ediləcək.
TDT-də təkcə Azərbaycan 20 milyard dollar investisiya qoyub, əgər digər resurs imkanları olan dövlətlər də investisiya qoyuluşlarında bu cür aktivlik nümayiş etdirsəydilər nələrə nail ola bilərdik?
Baki-xeber.com nəşrinə görə, əgər Türk Dövlətləri Təşkilatına (TDT) üzv olan digər resurs imkanlı dövlətlər, xüsusilə Qazaxıstan, Türkmənistan və Özbəkistan Azərbaycan kimi aktiv investisiya siyasəti yürüdərək 20 milyard dollar səviyyəsində sərmayə qoyuluşları həyata keçirsəydilər, bu, təşkilatın iqtisadi və geosiyasi çəkisini əsaslı şəkildə dəyişə bilərdi.
Əvvəla, belə bir yanaşma TDT məkanında iqtisadi inteqrasiyanın real iqtisadi dayaqlar üzərində qurulmasına səbəb olardı. Azərbaycan bu gün təkcə enerji və nəqliyyat sahəsində deyil, həm də sənaye, logistika, kənd təsərrüfatı və informasiya texnologiyaları kimi istiqamətlərdə sərmayə yatırır. Əgər digər üzv dövlətlər də bu templə hərəkət etsəydilər, qarşılıqlı asılılıq daha da güclənər, vahid iqtisadi məkanın formalaşması sürətlənərdi.
İkinci mühüm nəticə birgə istehsal zəncirlərinin yaranması olardı. Məsələn, Qazaxıstanın xammal resursları, Türkiyənin sənaye potensialı və Azərbaycanın nəqliyyat-logistika infrastrukturunu birləşdirən layihələr bölgənin “Türk iqtisadi körpüsü”nə çevrilə bilərdi. Beləliklə, hər bir üzv ölkə bir istehsal mərhələsində ixtisaslaşaraq ümumi məhsulun dəyərini və rəqabət qabiliyyətini artırardı.
Üçüncü istiqamət isə kapital bazarlarının və maliyyə institutlarının inteqrasiyası olardı. Azərbaycan artıq Qazaxıstan və Özbəkistanla birgə sərmayə fondları yaradıb. Bu təcrübə genişlənsə, TDT daxilində ortaq investisiya bankı və ya inkişaf fondu formalaşdırmaq mümkündür. Bu qurum regionun daxili layihələrini maliyyələşdirər, xarici kredit asılılığını azaldar və milli valyutaların dövriyyəsini stimullaşdırardı.
Bununla yanaşı, belə bir sərmayə fəallığı Türk dünyasının enerji və nəqliyyat şəbəkələrinin inteqrasiyasını da sürətləndirərdi. Orta Dəhliz, Zəngəzur koridoru, Transxəzər marşrutu kimi layihələr daha qısa müddətdə reallaşa bilərdi və Avrasiya ticarət xəritəsində TDT ölkələri mərkəzi mövqe qazanardı.
Nəhayət, birgə sərmayə fəallığı mədəni-siyasi həmrəyliyi də gücləndirərdi. Çünki iqtisadi asılılıq və birgə maraqlar təşkilatın sabitliyini təmin edən əsas amildir.
Digər resurs imkanlı üzvlər də Azərbaycan qədər fəal sərmayə siyasəti yürüdərsə, TDT yalnız əməkdaşlıq platforması deyil, bölgədə iqtisadi güc mərkəzinə çevrilə bilərdi.
Hazırkı mərhələdə bu imkanlar əvvəlkindən daha çoxdur və yeni geosiyasi-iqtisadi tendensiyalar TDT məkanında sərmayə fəallığının genişlənməsi üçün real zəmin yaradır.
Birincisi, qlobal iqtisadi sistemdə regional blokların əhəmiyyəti artır. Qərb və Asiya arasında ticarət əlaqələri yeni marşrutlar axtarır. Ukrayna müharibəsi, Qırmızı dəniz böhranı və enerji təhlükəsizliyi məsələləri Orta Dəhlizi, yəni Azərbaycan, Qazaxıstan, Özbəkistan və Türkiyə üzərindən keçən xətti strateji alternativə çevirib. Bu, TDT ölkələrinə həm tranzit gəlirləri, həm də istehsal və logistika mərkəzinə çevrilmək imkanı yaradır.
İkincisi, enerji bazarlarında yaşanan dəyişikliklər Türk dövlətləri üçün yeni sərmayə dalğası yaradır. Qazaxıstan və Türkmənistan kimi enerji ölkələri hasilatdan əldə olunan gəlirləri artıq Avropa bazarlarına çıxış və enerji emalı sahələrinə yönəltməkdə maraqlıdırlar. Azərbaycan və Türkiyə bu prosesin mühüm körpüsüdür. Bu, birgə investisiya fondlarının real layihələrə çevrilməsi üçün iqtisadi təkan verir.
Üçüncü mühüm amil – rəqəmsal və “yaşıl” iqtisadiyyatın yüksəlişidir. TDT ölkələri artıq bərpa olunan enerji, “ağıllı şəhər” texnologiyaları, rəqəmsal xidmətlər və süni intellekt sahəsində əməkdaşlıq istiqamətləri müəyyənləşdiriblər. Xüsusilə, Azərbaycanın bərpa olunan enerji layihələrinə xarici maraq və bu sahədə türk ölkələri ilə potensial əməkdaşlıq (məsələn, Qazaxıstanla “yaşıl enerji dəhlizi” ideyası) gələcək sərmayələrin istiqamətini göstərir.
Dördüncüsü, institusional baza formalaşır – TDT-nin iqtisadiyyat və investisiyalar üzrə nazirlər toplantıları, birgə fondlar, ticarət palataları və “Türk İnvestisiya Fondu” kimi mexanizmlər artıq real fəaliyyətə başlayır. Bu strukturlar bir vaxtlar sadəcə siyasi niyyət kimi görünən inteqrasiyanı praktik mərhələyə keçirir.
Nəhayət, Türk dünyası daxilində siyasi sabitlik və qarşılıqlı etimad səviyyəsi əvvəlkindən yüksəkdir. Bu da uzunmüddətli sərmayə qərarlarının qəbulunu asanlaşdırır.
Beləliklə, həm qlobal tendensiyalar, həm də regional sabitlik fonunda TDT məkanında iqtisadi birləşmə və sərmayə axını üçün “pəncərə” indi daha geniş açılıb. Əgər bu fürsətlər strateji şəkildə yönləndirilsə, yaxın illərdə təşkilat təkcə mədəni-siyasi birlik deyil, vahid iqtisadi güc sistemi kimi də formalaşa bilər.
Akif NƏSİRLİ
