İslam dinində haram sayılan sələmçiliyə Azərbaycanda hələ də rast gəlinməkdədir. Daha çox gizli fəaliyyət göstərən və faizlə pul verən müəyyən şəxslərin əlində bu gün böyük həcmdə pul cəmləşib. Aydın məsələdir ki, sələmlə başqasına pul verən bunun nəticəsində əldə etdiyi faizlər hesabına gəlir götürür. Amma, nədənsə, sələm verən fərdlər əldə etdikləri qazanclara görə dövlətə heç bir vergi ödəmirlər. Halbuki, gəlir götürməyə görə vergi də ödənilməlidir.
Məlumatlara görə, Azərbaycanda sələmçilərin öz aralarında da alış-veriş edirlər. O da bəllidir ki, bu gün sələmlə bağlı məhkəmələrə ünvanlanan müraciətlərin sayı yüzlərlədir. Bir sıra hallarda sələm verən verdiyi pulu geri ala bilmədiyinə görə, digər hallarda isə aldığı həmin borca görə vəziyyətini yaxşılaşdırmaq əvəzinə, daha da müflisləşən sələm götürənlər məhkəməyə müraciət edirlər. Lakin aydın məsələdir ki, sələmçilik prosesi heç bir sənəd olmadan qanunsuz həyata keçirildiyindən, bu işin məhkəmə müstəvisində həlli yoxdur. Sələmə pul alıb-vermə prosesi notarial qaydada təsdiqlənmədiyi halda, məhkəmə iddianı qəbul etmir. Qeyd edək ki, fərdi şəxslərin kreditlə pul verməsini təkcə din deyil, qanun da qadağan edir. Fərdi şəxslərin kreditlə məşğul olması qanunvericilikdə öz əksini tapmayıb. Banklar, bank olmayan təşkilatlar və kredit ittifaqları faizlə pul verə bilirlər. Bu qurumlara Mərkəzi Bank tərəfindən nəzarət olunur. Fərdi şəxslərin Mərkəzi Bankdan qeydiyyatdan keçib kredit alqı-satqısı ilə məşğul olmaları isə mümkün deyil. Sələmçilərin borc verib pul qazanmalarına baxmayaraq, onların vergi ödəməmələri problemi uzun zamandır davam edir. Görəsən, məsələ necə həllini tapmalıdır, necə etmək olar ki, sələmçilər də vergiyə cəlb olunsunlar?
- Əli İsaoğlu: “Sələmçiliklə məşğul olan şəxslər vergidən yayındığı üçün İnzibati Xətalar və Cinayət məcəllələrinin müvafiq maddələri üzrə məsuliyyətə cəlb oluna bilər”
Hüquqşünas Əli İsaoğlu “Bakı-Xəbər”ə açıqlamasında qeyd etdi ki, fiziki şəxslərin sələmçiliklə məşğul olması qanunla qadağandır: “Bəllidir ki, sələmçiliklə məşğul olanlar yaxşı gəlir əldə edirlər. Buna baxmayaraq, onlar vergi verməkdən yayınırlar. Külli miqdarda gəlir əldə edən şəxs isə vergidən yayındığı üçün İnzibati Xətalar və Cinayət məcəllələrinin müvafiq maddələri üzrə məsuliyyətə cəlb oluna bilər. Bununla yanaşı, faizlə pul verən şəxs, ilk növbədə, vətəndaşın hüququnu kobud şəkildə pozur. Gələcəkdə onun heç bir təminatı olmur. Digər tərəfdən isə dövləti aldadır.
Məlumdur ki, vətəndaşlara sələmə pul verilməsi qanunsuzdur. Müqavilə əsasında olmadığı halda, vətəndaşın bir başqasına faiz qarşılığında, yəni sələmə pul verməsi qanunsuzdur. Düzdür, bu məqamlar çox vaxt tərəflər arasında əvvəlcədən şifahi şəkildə qarşılıqlı formada müəyyən edilir. Müəyyən məbləğə uyğun olaraq müvafiq faizlər təyin edilir. Danılmaz faktdır ki, sələmə verilən məbləğ daha çox olur və faiz tələbi də bəzən yüksək olur. Müəyyən bir məbləğin birbaşa faizə verilməsi sələm hesab olunur. Vətəndaşların isə faizə pul verib, müqavilə bağlamaq səlahiyyətləri olmadığı üçün, bu, qanunsuz hesab edilir”.
- Natiq Cəfərli: “Sələmin vergiyə cəlb olunması ancaq o halda mümkün ola bilər ki, proses notarial qaydada rəsmiləşdirilsin”
Müstəqil iqtisadçı-ekspert Natiq Cəfərli bildirdi ki, sələmçiliyin vergiyə cəlb olunması prosesin notarial qaydada rəsmiləşdirilməsi halında mümkündür: "Sələmçilərin vergiyə cəlb edilməsi mexanizmini işləyib hazırlamaq çox çətindir. Çünki sələm verib almaq iki fiziki şəxs arasında olan münasibətlərdir. Həmin münasibətlərin də vergiyə cəlb edilməsi problemli görünür. Bu əsasda da onun tənzimlənməsi çətin məsələdir. Prosesin hər hansı bir formada qeydiyyata alınması, yaxud da vergiyə cəlb olunması həmin şəxslərin marağına bağlı məsələdir. Yəni borcverən və alan həmin prosesi rəsmiləşdirməyə meylli olmalıdırlar ki, qeydiyyata düşsün və belədə vergiyə cəlb olunma da mümkün olsun. Sələmin vergiyə cəlb olunması ancaq o halda mümkün ola bilər ki, proses notarial qaydada rəsmiləşdirilsin və rəsmi müqavilələr şəklində olsun. Məhz o zaman əldə olunan gəlirdən fiziki şəxsdən tutulan gəlir vergisinin şkalasına uyğun olaraq vergiyə cəlb etmək mümkün olardı. Amma çox təəssüf ki, Azərbaycanda əksər hallarda borc münasibətləri, demək olar ki, ya şifahi, ya da yazılı razılaşma əsasında iki şəxsin öz arasında olur, heç bir qeydiyyat aparılmır. Ona görə də sələmçiliyin vergiyə cəlb olunması indiki zamanda müşkül məsələdir. Borc müqavilələrinin rəsmiləşdirilməsi qaydaları təsdiqlənsə, bu istiqamətdə hər hansı bir addım atılsa, bu halda prosesin vergilə bağlı məsələsini də tənzimləmək olar. Sələmçiliyə görə vergi ödəmədiyi halda onu verənə qarşı ciddi cərimələr tətbiq olunsa, həmin cərimələrlə üzləşməmək üçün insanlarda vergi ödəməyə şəxsi maraq yaransa, bu işdə müəyyən irəliləyişlərin ola biləcəyini gözləmək olar. Amma belə bir münasibətlərin formalaşması bir qədər çətin və xeyli müddət zaman alan məsələdir.
Bununla belə, ən azından, sələm verən vətəndaşları məlumatlandırmaq lazımdır ki, rəsmi şəkildə müqavilələrin bağlanması onların özlərinə xeyirdir. Çünki sonradan problem yaşanarsa və borcun geri qaytarılması mümkün olmazsa, rəsmiləşdirildiyi halda, borcverən hüquqi zəmindən istifadə etməklə həmin pulu geri ala bilər. Müqavilə olmadan isə həmin pulun geri qaytarılması da problemli görünür".
Günel CƏLİLOVA
