Dövlət Proqramı çərçivəsində xarici ölkələrin nüfuzlu ali məktəblərində təhsil almağa maraq göstərənlərin sayı az deyil. Bu proqramdan yararlanmaq istəyənlər kifayət qədərdir.
Bildiyimiz kimi, 2025-2026-cı tədris ili üzrə Dövlət Proqramı çərçivəsində xaricdə təhsil üçün universitet və proqramların siyahısı açıqlanıb. 2025-2026-cı tədris ili üzrə "Gənclərin xarici ölkələrin nüfuzlu ali təhsil müəssisələrində təhsil almalarına dair 2022-2028-ci illər üçün Dövlət Proqramı" çərçivəsində dünyanın nüfuzlu universitetlərinin bakalavriat, magistratura və doktorantura səviyyələri üzrə maliyyələşdiriləcək təhsil proqramlarının siyahısı müəyyən edilib.
Növbəti tədris ili üçün təsdiq olunmuş təhsil proqramlarının siyahısında 15 prioritet ixtisas sahəsi üzrə dünyanın 32 ölkəsinə aid 221 nüfuzlu ali təhsil müəssisəsində tədris olunan 4405 proqram yer alır. Bununla yanaşı, bu il namizədlər dünyanın aparıcı reytinq cədvəllərində olan və ötən il əhatə olunmayan 11 ölkənin nüfuzlu ali təhsil müəssisələrində təhsil almaq imkanı əldə edəcəklər.
Siyahıda bakalavriat səviyyəsi üzrə 1311, magistratura səviyyəsi üzrə isə 3094 proqram yer alır.
Siyahıda yer alan ali təhsil müəssisələrindən 15 prioritet ixtisas sahəsi əsas götürülməklə doktorantura proqramlarına qəbul almış şəxslər Dövlət Proqramına doktorantura səviyyəsi üzrə müraciət edə bilərlər.
Namizədlər, eyni zamanda, 2025-ci ilin “Times Higher Education” və "QS World University Rankings" reytinq cədvəllərində ilk onluqda yer almış ali təhsil müəssisələri tərəfindən təqdim olunan istənilən ixtisas sahələri üzrə bakalavriat, magistratura və doktorantura proqramlarından əldə etdikləri qəbul məktubları əsasında müsabiqədə iştirak edə biləcəklər.
Mədəniyyət və incəsənət sahəsi üzrə də nüfuzlu ali təhsil müəssisələri tərəfindən təqdim olunan bakalavriat və magistratura proqramları üzrə namizədlərin müraciətləri qəbul ediləcək.
Ölkə başçısının müvafiq sərəncamına uyğun olaraq Dövlət Proqramına qəbul üzrə kvota sayı 500 nəfər müəyyən olunub ki, 2025-ci ildən başlayaraq kvotanın 25 faizindən çox olmayan hissəsi bakalavriat səviyyəsini və 20 faizindən çox olmayan hissəsi doktorantura səviyyəsini əhatə edəcək.
Tanınmış təhsil eksperti Kamran Əsədov “Bakı-Xəbər”ə bildirdi: “Təhlil göstərir ki, xaricdə dövlət proqramları əsasında təhsil almaq siyasəti Azərbaycanın insan kapitalının inkişafında strateji alət rolunu oynayır. “Təhsil haqqında” Qanunun 14.1-ci maddəsində qeyd olunur ki, dövlət təhsil siyasətinin əsas istiqamətlərindən biri yüksək ixtisaslı kadrların hazırlanması və onların beynəlxalq təcrübədən bəhrələnməsidir. Bu müddəa əsasında həyata keçirilən “2019–2023-cü illərdə Azərbaycan gənclərinin xarici ölkələrdə təhsili üzrə Dövlət Proqramı” və onun davamı olan “2022–2026-cı illər üzrə Dövlət Proqramı” ölkənin gələcək elmi və iqtisadi inkişafına sərmayə qoyuluşu kimi qiymətləndirilməlidir. Statistik məlumatlara görə, 2024-cü ilə qədər 21 ölkənin 151 universitetində 1252 nəfər azərbaycanlı tələbə təhsil almaq imkanı qazanmış, artıq 14 ölkədə 64 nüfuzlu ali məktəbdə təhsilini başa vurmuş 186 nəfər məzun qayıdaraq müxtəlif sahələrdə fəaliyyətə başlayıb. Bu, hələ ilkin mərhələdə olsa da, ölkəyə intellektual qayıdışın göstəricisidir”.
K.Əsədovun sözlərinə görə, müsbət tərəfi ondan ibarətdir ki, Elm və Təhsil Nazirliyi prosesin idarə olunmasında şəffaf mexanizmlər qurub. Müsabiqə əsasında seçim, prioritet ixtisasların müəyyənləşdirilməsi və dövlət vəsaitlərinin Neft Fondu vasitəsilə ayrılması proqramın etibarlılığını artırır: “Nazirliyin əsas üstünlüyü ondan ibarətdir ki, xaricdə təhsil imkanları daha çox magistratura və doktorantura səviyyələrinə yönləndirilir. Bu, ölkəyə qayıdan kadrların yalnız bilik deyil, həm də tədqiqat və innovasiya bacarıqları ilə zənginləşməsini təmin edir. Dünya təcrübəsi ilə müqayisə etdikdə görürük ki, Qazaxıstanın “Bolashak” proqramı 30 ildən artıq müddətdə 12 min tələbəni xaricə göndərib və onların böyük qismi dövlət idarəçiliyi və elmi sahələrdə aparıcı mövqelərə yüksəlib. Eyni yanaşma Azərbaycanda da özünü göstərəcək, lakin burada vacib olan məqam ölkəyə qayıdan kadrların adaptasiyası və yerləşdirilməsidir.
Mənfi tərəflərdən biri məzunların ölkəyə qayıtdıqdan sonra tam potensiallarını reallaşdırmaqda çətinliklə üzləşməsidir. Çünki daxili universitetlər və elmi-tədqiqat institutları həmin gənclərin qazandıqları bilik və bacarıqları qəbul edəcək infrastrukturla hələ də tam təmin olunmayıb. “Elm haqqında” Qanunda dövlətin vəzifəsi kimi göstərilən elmi müəssisələrin beynəlxalq rəqabətə davamlı hala gətirilməsi prosesi ləng gedir. Bu səbəbdən, bəzi məzunlar ölkəyə dönsələr də, öz sahələrində çalışa bilmirlər və bu da dövlətin sərmayəsinin tam geri dönüşünü zəiflədir.
Xaricdə təhsilin ölkəyə faydaları çoxşaxəlidir. Birincisi, elm və tədqiqat sahəsində beynəlxalq şəbəkələşmə güclənir. Qayıdan kadrlar beynəlxalq jurnallarda məqalə dərc edir, yerli universitetlərdə yeni tədris proqramlarının hazırlanmasına töhfə verir, laboratoriya mədəniyyətini formalaşdırır. İkincisi, idarəetmə və dövlət qulluğunda yeni yanaşmalar gətirirlər. Dünya Bankı və UNESCO-nun təcrübəsi göstərir ki, xaricdə təhsil almış kadrların dövlət idarəçiliyində rolu islahatların keyfiyyətini artırır. Azərbaycanda da artıq xaricdə təhsil almış məzunların bir hissəsi nazirliklərdə, beynəlxalq təşkilatlarda və özəl sektorda uğurla fəaliyyət göstərir. Üçüncüsü, pedaqoji sahədə onların müsbət təsiri özünü göstərməyə başlayıb. Qayıdan gənc müəllimlər dərs prosesinə innovativ metodlar, interaktiv təlim yanaşmaları gətirir, bu isə məktəb və universitetlərin tədris keyfiyyətinə müsbət təsir edir.
Nə dəyişəcək sualına cavab olaraq, proqramın davamlı icrası nəticəsində ölkəyə hər il onlarla yeni ixtisaslaşmış kadr qayıdacaq. Bu, həm dövlət sektorunda idarəetmənin, həm də özəl sektorda rəqabət qabiliyyətinin yüksəlməsinə səbəb olacaq. Nə dəyişməlidir məsələsinə gəldikdə isə, ilk növbədə məzunların ölkə daxilində yerləşdirilməsi mexanizmləri gücləndirilməlidir. Dövlət Proqramında nəzərdə tutulan öhdəliklər aydınlaşdırılmalı, məzunların işləməsi üçün xüsusi kvotalar ayrılmalı, həmçinin dövlət və özəl sektor əməkdaşlığı ilə onların istedadlarından maksimum istifadə olunmalıdır.
Müqayisə göstərir ki, inkişaf etmiş ölkələrdə xaricdə təhsil siyasəti yalnız “təhsil almaq” deyil, həm də “qayıdan bilikləri cəmiyyətə transfer etmək” üzərində qurulub. Finlandiyada xaricdə təhsil almış mütəxəssislər universitetlərdə dərhal müəllim kimi işə götürülür, Kanadada isə onlar tədqiqat qruplarına cəlb edilərək innovativ layihələrdə iştirak edirlər. Azərbaycanda da Elm və Təhsil Nazirliyi bu istiqamətdə yeni mexanizmlər tətbiq etməli, proqramı “dövlət xərci” yox, “insan kapitalına uzunmüddətli investisiya” kimi formalaşdırmalıdır”.
K.Əsədov hesab edir ki, xaricdə dövlət hesabına təhsilin müsbət təsirləri artıq görünməkdədir. Onun sözlərinə görə, Elm və Təhsil Nazirliyinin bu istiqamətdəki fəaliyyəti düzgün və strateji addım kimi qiymətləndirilməlidir: “Nazirliyin şəffaf müsabiqə mexanizmləri, prioritet sahələrin düzgün seçilməsi və dövlət resurslarının səmərəli istifadəsi ölkənin insan kapitalının keyfiyyətini yüksəldir. Əgər yerli universitetlər də bu prosesə uyğunlaşaraq yüksək dəyər formalaşdıran kadr hazırlığına yönəlsə, xaricdə təhsil proqramları Azərbaycanın iqtisadi və sosial inkişafının əsas hərəkətverici gücünə çevriləcək”.
İradə SARIYEVA Yazı Azərbaycan Respublikasının Medianın İnkişafı Agentliyinin maliyyə dəstəyilə çap olunur.