“Hələ ki, Ermənistanın, de-fakto olmasa da, hüquqi cəhətdən müstəqilliyi var, hələ ki, Ermənistan sərhədləri anlayışı müəyyən mənada qəbul edilir. Onlar bizim şərtlərimizi qəbul etməlidirlər. Delimitasiya istəmirlərsə, olmasın delimitasiya.
Onda nə olacaq, harada desək, sərhəd də orada olacaq. Onlar bilirlər ki, biz bunu edə bilərik. Heç kim onlara kömək etməz, nə Avropadan gələn pensiyaya çıxmış Fransa polisləri, nə də başqaları, heç kim.
Ona görə delimitasiya bizim şərtlərimiz əsasında, yəni ədalətli şərtlər əsasında olmalıdır, sülh müqaviləsi beynəlxalq şərtlər əsasında olmalıdır, Naxçıvana yolumuz açılmalıdır və Qarabağda hələ də kök salmış Ermənistan ordusunun nümayəndələri oradan çıxarılmalıdır. Bu bizim şərtlərimizdir. Mən bu şərtləri, bax, burada, Laçın şəhərində deyirəm ki, hər kəs görsün ki, biz bu gün buradayıq və burada əbədi olacağıq. Onu da bilsinlər ki, Ermənistan kəndləri buradan görünür. Biz də görürük o kəndləri, yəni onu da unutmasınlar”.
Bu fikirləri Prezident İlham Əliyev Laçın şəhərinə qayıdan əhali ilə görüşündə səsləndirib. Bütün bunlardan görünür ki, Azərbaycanın postmüharibə dövründə Ermənistan qarşısında qoyduğu tələblər konkretdir və ölkəmiz onların icrasında israrlıdır. Bu tələblər sırasına Azərbaycanın qərb rayonlarını Naxçıvana birləşdirən yolun açılması da daxildir. Söhbət burada Zəngəzur dəhlizindən gedir. Ermənistanda etiraf edilir ki, Azərbaycan istəyinə nail olacaq və Zəngəzur dəhlizi açılacaq. Regional məsələlər üzrə erməni ekspert Armen Petrosyan qeyd edir ki, burada Azərbaycanla yanaşı, digər güclər, o cümlədən Moskva da maraqlıdır: “Bu mənada danışıqların Moskva raundu nə uğursuz, nə də effektiv oldu”. Erməni ekspert hesab edir ki, sürətli görüşlərin məzmun təbəqəsi ola bilməz: “Hazırda mən konkret razılaşma üçün əsas görmürəm. Kişinyovda təzyiqlər böyük təsir etməyəcək, həm də Ankara-Moskva-Bakı arasında yaxın ox olacaq”. Petrosyan vurğulayıb ki, Moskva Bakıya 2020-ci ildə dəhliz vəd edib, məsələ hazırda Rusiya platformasında gündəmdədir. Elə erməni politoloq Yervand Bozoyan da bildirib ki, Zəngəzur dəhlzinin açılması qaçılmazdır: “Dəhliz anlayışı dünyada qəbul olunmuş variantdır və Şimal-Cənub, Şərq-Qərb dəhlizindən danışanda məhz belə bir dəhlizi nəzərdə tuturlar, lakin Paşinyan qəhrəman kimi çıxış etməyə və Zəngəzuru qorumaq məqsədilə Qarabağı təhvil verdiyini göstərməyə çalışdığı üçün hamının gülüş obyektinə çevrilib”. Bozoyan vurğulayıb ki, İlham Əliyev Moskvadakı görüşdə Ermənistana qarşı heç bir ərazi tələbi irəli sürməyib:
“Təbii olaraq, İlham Əliyev bəyan etmir ki, bura mənim ərazimdir. Adətən ərazilər siyasi məntiq nəticəsində transformasiya olunur. Əgər Paşinyan Qarabağın Azərbaycana verilməsinə razılıq veribsə və erməni cəmiyyəti buna səssizcə əməl edəcəksə, o zaman sabah heç kəs Zəngəzur dəhlizi konsepsiyasının reallığa çevrilməsinə təəccüblənməməlidir və heç kim buna qarşı çıxa bilməz. Hətta İran da fərqli davranacaq, çünki belə bir ölkə və xalqla heç kim müttəfiqlik münasibətlərinə girmək istəməyəcək”.
Bunlar fonunda Ermənistanın “Past” qəzeti İranın Qafanda açdığı, Rusiyanın isə Zəngəzurda açacağı konsulluqla bağlı məqaləsində bildirib ki, bunlar da təsadüfi xarakter daşımır: “İran və Rusiya bizim, xüsusilə də Ermənistan hökumətinin ala gözlərinə vurulmayıb, öz maraqlarını müdafiə edirlər”. Qəzetin yazdığına görə, burada qarşılıqlı maraqların aydın birləşməsi son dərəcə vacibdir: “Bu baxımdan, ən azı ilkin təəssüratlara görə, Zəngəzurun “qırmızı xətt” kimi qəbul edilməsi əsas məsələdir”. “Past ” qeyd edib ki, digər tərəfdən mümkün kommunikasiyalar üzərində müəyyən nəzarətin qurulması, təsir və mövqelərin zəifləməsi ehtimalını istisna etmək üçün konkret addımlar atılır. Xatırladaq ki, İran Ermənistanla Azərbaycanın sərhədyanı Qafan şəhərində Baş Konsulluğunu açıb. Bu günlərdə isə Rusiya Zəngəzurda Baş Konsulluq açacağına dair açıqlama verib. Bildirilir ki, bu fonda Rusiya, əslində Zəngəzurda dəhlizin açılmasına hazırlıq görür. Xatırladaq ki, Moskvada Azərbaycan, Rusiya və Ermənistan liderlərinin üçtərəfli son zirvə görüşündə də əsas müzakirə mövzularından biri kommunikasiyaların blokdan çıxarılması olub. Məlumdur ki, bölgəmizin əksər dövlətləri, o cümlədən Rusiya burada yeni nəqliyyat marşrutlarının açılmasına maraq göstərir və buna çalışır. Məlum geosiyasi səbəblərdən Rusiya üçün Cənubi Qafqaz nəqliyyat marşrutları sistemi xüsusi önəm daşıyır. Zəngəzur dəhlizi Azərbaycan üçün Naxçıvanla birbaşa əlaqə imkanları yaradır. Bu, Türkiyə ilə coğrafi əlaqələrin daha da yaxşılaşması baxımından da çox önəmlidir. Nəzərə almaq lazımdır ki, bu, Rusiya üçün dəmir yolu kommunikasiyaları sistemi vasitəsilə Türkiyəyə, onun Aralıq dənizi limanlarına və müvafiq olaraq regionun qonşu ölkələrinə birbaşa çıxışı təmin edə biləcək əlavə marşrut olacaq. Bu səbəblərdən hər iki tərəfin maraqlarının üst-üstə düşməsi Zəngəzur dəhlizinin reallaşması çərçivəsində işlərin daha da fəallaşacağını deməyə əsas verir. Əlbəttə ki, bu layihə Ermənistan üçün də iqtisadi dividendlər vəd edir. Lakin rəsmi İrəvan Zəngəzur dəhlizinin özü üçün nə qədər əhəmiyyətli olduğunu anlamır. Bu səbəbdən də ermənilər bu mövzuda əsassız və qeyri-ciddi bəyanatlar verirlər. Lakin bir məqamı da nəzərə almaq lazımdır ki, indiyədək Ermənistan beynəlxalq və regional layihələrdən kənarda qalıb. Ona görə də, beynəlxalq nəqliyyat marşrutlarının əhəmiyyətini dəyərləndirmək imkanında deyil. Azərbaycan daxil olmaqla, böyük güclər Zəngəzur dəhlizinin açılmasında maraqlı və israrlıdır.
Nahid SALAYEV
