Çərşənbə günü, 23 iyul 2025
     

Azər­bay­can mə­də­niy­yət ta­ri­xi və azər­bay­can­çı­lıq...

Image

Azər­bay­can mə­də­niy­yə­ti ta­ri­xən azər­bay­can­çı­lıq ru­hu­nu eh­ti­va edib. Mil­li ide­o­lo­gi­ya­mız uzun əsrlər bo­yu mə­də­niy­yət və in­cə­sə­nə­ti­mi­zə si­ra­yət edib. Azər­bay­ca­nın mə­də­niy­yət ta­ri­xi­nin in­ki­şa­fı azər­bay­can­çı­lı­ğın da­ha ge­niş sə­viy­yə­də in­ki­şa­fı­nı sü­rət­lən­di­rib. Azər­bay­can­çı­lıq va­hid döv­lət­çi ide­o­lo­gi­ya­dır və mə­də­niy­yə­ti­mi­zin hər sa­hə­si­ni əha­tə et­mə­yi ba­ca­rır.

Azər­bay­can ta­ri­xi­nin, mə­də­niy­yə­ti­nin in­ki­şaf və tə­rəq­qi döv­rü haq­qın­da Azər­bay­ca­nın mə­də­niy­yət­şü­nas alim­lə­ri­nin, ta­rix­çi­lə­rin, ədə­biy­yat­şü­nas­la­rın, yer­li və xa­ri­ci alim­lə­rin ya­zı­la­rı­na, mən­bə və mə­xəz­lər­də yer alan faktla­ra is­ti­na­dən "Vi­ki­pe­di­ya" Açıq En­sik­lo­pe­di­ya­sı­nın tər­tib et­di­yi "Azər­bay­can mə­də­niy­yə­ti" mə­qa­lə­sin­də vur­ğu­la­nır ki, Sə­fə­vi­lə­rin sü­qu­tun­dan son­ra, XVIII əsrdə əsa­sən Azər­bay­can­da türk mən­şə­li sü­la­lə­lə­rin ida­rə et­di­yi xan­lıq­lar əmə­lə gə­lib. 1813-cü il Gü­lüs­tan mü­qa­vi­lə­si və 1828-ci il Türkmən­çay mü­qa­vi­lə­si ilə Şi­ma­li Azər­bay­can Ru­si­ya ha­ki­miy­yə­ti­nə keç­miş, Cə­nu­bi Azər­bay­can isə İra­nın tər­ki­bin­də qa­lıb. Be­lə­lik­lə, Araz ça­yı sər­həd ol­maq­la, azər­bay­can­lı­lar iki ay­rı im­pe­ri­ya­nın tər­ki­bin­də qal­ma­ğa məc­bur ol­muş, İran və Ru­si­ya mə­də­niy­yə­ti­nin tə­si­rin­də qa­lan azər­bay­can­lı­lar iki əsrlik so­si­al tə­ka­mül nə­ti­cə­sin­də bir-bi­rin­dən fərqlən­mə­yə baş­la­mış­lar: "1822-ci il­də sü­qut et­miş Qa­ra­bağ xan­lı­ğı­nın pay­tax­tı Şu­şa şə­hə­ri Azər­bay­can mə­də­niy­yə­ti­nin mər­kəz­lə­rin­dən bi­ri olub. Bu şə­hər mü­əy­yən bir dövr ər­zin­də bir çox Azər­bay­can zi­ya­lı­la­rı-şa­ir­lər, ya­zı­çı­lar və xü­su­sən mu­si­qi­çi­lə­rin (Azər­bay­can aşıq­la­rı, Azər­bay­can mu­ğam ifa­çı­la­rı, qo­puz ifa­çı­la­rı) evi olub. Şu­şa şə­hə­ri­nin ta­ri­xi mər­kə­zin­də 549 qə­dim bi­na (bun­lar­dan 72-si Azər­bay­can ta­ri­xin­də iz qoy­muş şəxslə­rin ya­şa­yış ev­lə­ri və ya ev mu­zey­lə­ri­dir), 17 mə­həl­lə bu­la­ğı, 17 məs­cid, 6 kar­van­sa­ra, 3 tür­bə, 2 məd­rə­sə, bir ne­çə kil­sə və mo­nas­tır, 2 qəsr və qa­la di­var­la­rı yer­lə­şir. Bu abi­də­lə­rin ço­xu XIX əsrdə ya­şa­mış Azər­bay­can me­ma­rı Kər­bə­la­yi Sə­fi­xan Qa­ra­ba­ği tə­rə­fin­dən ti­kil­miş və hə­min döv­rün ən məş­hur nəq­qa­şı Kər­bə­la­yi Sə­fə­rə­li tə­rə­fin­dən bə­zə­di­lib".

Təd­qi­qat­çı­la­rın yaz­dı­ğı­na gö­rə, La­hıc uzun müd­dət mis­gər­lik sə­nə­ti ilə məh­şur olub. Sə­nət­şü­nas­lar vur­ğu­la­yır ki, mis ya­ra­dı­cı­lı­ğı­nın in­ki­şa­fı qa­lay­çı­lıq və də­mir­çi­lik ki­mi əla­və sa­hə­lə­rin in­ki­şa­fı­na gə­ti­rib çı­xa­rıb. "Azər­bay­can mə­də­niy­yə­ti"ndə qeyd edi­lir ki, mis qab-qa­caq­lar­da is­ti­fa­də edi­lən bə­zək­lə­rə bu­ta, üç­lə­çək­li yar­paq, üç­bu­caq və içi or­na­mentlər­lə dol­du­ru­lan oval­lar da­xil­dir: "XIX əsrdə Azər­bay­ca­nın Ru­si­ya­nın tər­ki­bi­nə da­xil ol­ma­sı ilə bu­ra­da ya­şa­yan in­san­lar Ru­si­ya mə­də­niy­yə­ti və onun va­si­tə­si­lə də dün­ya mə­də­niy­yə­ti ilə ta­nış ol­muş­lar.

1918-ci il­də Tif­lis­də Azər­bay­can Mil­li Şu­ra­sı Azər­bay­ca­nın İs­tiq­lal Bə­yan­na­mə­si­ni qə­bul edə­rək rəs­mən Azər­bay­can Xalq Cum­hu­riy­yə­ti­nin ya­ran­ma­sı­nı elan edib. 23 ay möv­cud olan bu döv­lət ta­ri­xə mü­səl­man Şər­qin­də­ki ilk de­mok­ra­tik və dün­yə­vi res­pub­li­ka (5 il son­ra, 1923-cü il­də Tür­ki­yə Cum­hu­riy­yə­ti ya­ra­nıb) ola­raq keç­miş və Azər­bay­can qa­dın­la­ra səs­ver­mə hü­qu­qu ve­rən ilk mü­səl­man öl­kə­si olub.

So­vet Azər­bay­ca­nı döv­rün­də Azər­bay­can mə­də­niy­yə­ti­nin in­ki­şa­fın­da əsas­lı də­yi­şik­lik baş ve­rib. 1939-cu il­də Moskva­da Azər­bay­can so­vet me­mar­la­rı Sa­dıq Da­da­şov və Mi­ka­yıl Hü­sey­no­vun pro­yek­ti əsa­sın­da Azər­bay­can pa­vil­yo­nu qu­ru­lub. Pa­vil­yon­da­kı ekspo­zi­si­ya Azər­bay­can SSR-in və onun mə­də­niy­yə­ti­nin in­ki­şa­fı­na həsr edi­lib. 1930-cu idə Alek­sandr Şir­van­za­də Azər­bay­can SSR-in ilk xalq ya­zı­çı­sı, 1931-ci il­də Qur­ban Pi­ri­mov Azər­bay­can SSR-in ilk xalq ar­tis­ti, 1956-cı il­də Sə­məd Vur­ğun Azər­bay­can SSR-in ilk xalq şa­i­ri olub. 1953-cü ilin may ayın­da Azər­bay­can SSR-in Mə­də­niy­yət Na­zir­li­yi ya­ra­dı­lıb.

1988-ci il­də mü­ğən­ni və bəs­tə­kar Po­lad Bül­bü­loğ­lu mə­də­niy­yət na­zi­ri olub. Azər­bay­can Res­pub­li­ka­sı­nın Pre­zi­den­ti İl­ham Əli­ye­vin 30 yan­var 2006-cı il ta­rix­li Fər­ma­nı ilə Azər­bay­can Mə­də­niy­yət Na­zir­li­yi əsa­sın­da Azər­bay­can Mə­də­niy­yət və Tu­rizm Na­zir­li­yi ya­ra­dı­lıb. Hə­min il­də Azər­bay­ca­nın mə­də­niy­yət na­zi­ri ola­raq Əbül­fəs Qa­ra­yev tə­yin edi­lib.

14 fev­ral 2011-ci il­də "zən­gin Azər­bay­can mə­də­niy­yə­ti­nin bə­şə­ri də­yər­lə­ri­ni dün­ya­ya çat­dır­maq, həm­çi­nin, dün­ya mə­də­niy­yət in­ci­lə­ri­ni öl­kə­miz­də təb­liğ et­mək, gənc nəs­lin bə­dii-es­te­tik zöv­gü­nü for­ma­laş­dır­maq" məq­sə­di da­şı­yan Mə­də­niy­yət TV ya­yı­ma baş­la­yıb.

57-ci "Av­ro­vi­zi­ya" mah­nı mü­sa­bi­qə­si 2012-ci il­də Azər­bay­ca­nın pay­tax­tı Ba­kı­da, xü­su­si ola­raq bu ya­rış­ma üçün ti­kil­miş Ba­kı Kris­tal Sa­ra­yın­da ke­çi­ri­lib. 2011-ci il "Av­ro­vi­zi­ya" mah­nı mü­sa­bi­qə­sin­də Azər­bay­ca­nı təm­sil edən Ni­gar Ca­mal və El­dar Qa­sı­mov "Run­ning Sca­red" mah­nı­sı ilə bi­rin­ci ye­rə çıx­dıq­dan son­ra öl­kə­miz bu ya­rış­ma­nı, ta­ri­xin­də ilk də­fə ola­raq, ke­çir­mə hü­qu­qu əl­də edib.

2015-ci il­də isə Azər­bay­can­da dün­ya ta­ri­xin­də ilk də­fə ke­çi­ri­lən Av­ro­pa Oyun­la­rı baş tu­tub.

Azər­bay­ca­nın Mər­kə­zi Ban­kı tə­rə­fin­dən 1996-cı il­də Mə­həm­məd Fü­zu­li­nin 500 il­li­yi­nə, 1999-cu il­də "Ki­ta­bi-Də­də Qor­qud" das­ta­nı­nın 1300 il­li­yi­nə, 2008-ci il­də Ni­za­mi Gən­cə­vi, Bül­bül və Üze­yir Ha­cı­bə­yo­va, 2010-cu il­də mil­li mət­bu­a­tın 135 il­li­yi­nə həsr edil­miş xa­ti­rə sik­kə­lə­ri bu­ra­xı­lıb.

2005-ci il­də bu­ra­xıl­mış Azər­bay­can ma­na­tı əs­ki­nas­la­rı­nın üzə­rin­də Azər­bay­can mil­li mu­si­qi alət­lə­ri, Azər­bay­can xal­ça­la­rı, şə­bə­kə, Azər­bay­can him­ni, la­tın qra­fi­ka­lı Azər­bay­can əlif­ba­sı­nın ta­mam­la­yı­cı hərflə­ri (ö, ğ, ş, ə), Azər­bay­can mil­li or­na­mentlə­ri təs­vir edi­lib.

2000-ci il­də Şir­van­şah­lar sa­ra­yı və Qız qa­la­sı ilə bir­lik­də İçə­ri­şə­hər, 2007-ci il­də Qo­bus­tan qa­ya rəsmlə­ri UNES­CO-nun Ümum­dün­ya ir­si ob­yektlə­ri­nin si­ya­hı­sı­na da­xil edi­lib.

2005-ci il­də Mə­həm­məd Fü­zu­li adı­na AMEA Əl­yaz­ma­lar İnsti­tu­tun­da sax­la­nan əl­yaz­ma­lar­dan üçü - İbn Si­na­nın "Tibb el­mi­nin qa­nu­nu" əsə­ri (II cild), Rüs­təm Cur­ca­ni­nin "Ni­zam­şa­hın eh­ti­yat­la­rı" əsə­ri, Əbu Əl-Qa­sım Əl-Zəh­rə­vi­nin "Əl-Mə­qa­lə əs-Sə­lə­sun" əsə­ri "Tə­ba­bət və əc­za­çı­lıq işi üz­rə or­ta əsr əl­yaz­ma­la­rı" adı al­tın­da Azər­bay­can­da UNES­CO-nun Dün­ya Sə­nəd İr­si - "Dün­ya­nın yad­da­şı" si­ya­hı­sı­na da­xil edi­lib.

2008-ci il­də Azər­bay­can mu­ğa­mı, 2009-cu il­də Azər­bay­can aşıq sə­nə­ti, 2010-cu il­də Nov­ruz bay­ra­mı, 2011-ci il­də Azər­bay­can xal­ça to­xu­cu­lu­ğu ənə­nə­vi sə­nə­ti, 2012-ci il­də Azər­bay­can tar ifa­çı­lıq sə­nə­ti və onun ha­zır­lan­ma us­ta­lı­ğı, 2013-cü il­də Qa­ra­bağ atı ilə oy­na­nı­lan çov­qan atüs­tü oyu­nu, 2014-cü il­də qa­dın baş ör­tü­yü - kə­la­ğa­yı­nın dü­zəl­dil­mə­si və ge­yi­nil­mə­si ənə­nə­vi in­cə­sə­nə­ti və onun sim­vo­liz­mi, 2015-ci il­də isə La­hıc mis­gər­lik sə­nə­ti UNES­CO-nun Qey­ri-mad­di mə­də­ni irs si­ya­hı­sı­na da­xil edi­lib".

Təd­qi­qat­çı­lar vur­ğu­la­yır ki, 2009-cu il üçün Ba­kı şə­hə­ri və 2018-ci il üçün Nax­çı­van şə­hə­ri "İs­lam mə­də­niy­yə­ti­nin pay­tax­tı" se­çi­lib. Şə­ki şə­hə­ri isə 2016-cı il üçün "Türk dün­ya­sı­nın mə­də­niy­yət pay­tax­tı" se­çi­lib.

Azər­bay­ca­nın qə­dim və an­tik dövrlər me­mar­lı­ğı haq­qın­da bil­gi ve­rən mən­bə­lər­də qeyd edi­lir ki, ta­rix ön­cə­si dövrlə­rə aid ya­şa­yış yer­lə­ri olan me­qa­li­tik və sik­lo­pik ti­ki­li­lə­rin qa­lıq­la­rı (xalq ya­şa­yış yer­lə­ri olan "qa­ra­dam"la­rın il­kin for­ma­sı) Ki­çik Qaf­qa­zın dağ­lıq his­sə­lə­rin­də və Nax­çı­van əra­zi­sin­də aş­kar­la­nıb. Bu cür ti­ki­li­lər Azər­bay­can­da Ene­o­lit və Er­kən Tunc döv­rü­nə aid edi­lir. Be­lə ya­şa­yış yer­lə­ri­nə nü­mu­nə ola­raq Fü­zu­li ra­yo­nu əra­zi­sin­də Qa­ra­kö­pək­tə­pə, Sə­də­rək ra­yo­nu əra­zi­sin­də Sə­də­rək qa­la­sı, Ağ­dam ra­yo­nu əra­zi­sin­də Üzər­lik­tə­pə, Ba­bək ra­yo­nu əra­zi­sin­də Çal­xan­qa­la, Ağsta­fa ra­yo­nu əra­zi­sin­də Qar­ğa­lar tə­pə­si, Ba­bək ra­yo­nu əra­zi­sin­də I Kül­tə­pə, Cə­li­la­bad ra­yo­nu əra­zi­sin­də Əli­kö­mək­tə­pə və Şə­rur ra­yo­nu əra­zi­sin­də­ki Oğ­lan­qa­la ya­şa­yış yer­lə­ri­ni gös­tər­mək olar: "Man­na döv­rü­nün me­mar­lı­ğı İra­nın Qər­bi və Şər­qi Azər­bay­can os­tan­la­rı əra­zi­sin­də­ki abi­də­lər əsa­sın­da qis­mən öy­rə­ni­lib. Man­na döv­rü me­mar­lı­ğı­nı özün­də əks et­di­rən abi­də­lə­rə nü­mu­nə ola­raq Ur­mi­ya gö­lü ət­ra­fın­da yer­lə­şən Hə­sən­li, Din­ha­tə­pə, Göy­tə­pə, Həf­tə­van­tə­pə və Gi­lan os­ta­nı əra­zi­sin­də­ki Rud­bar şə­hə­ri ya­xın­lı­ğın­da yer­lə­şən Mar­lıq­tə­pə ya­şa­yış yer­lə­ri­ni gös­tər­mək olar. Man­na döv­rü ki­mi, At­ro­pa­te­na döv­rü me­mar­lı­ğı­nı əks et­di­rən əsas abi­də­lər də İran İs­lam Res­pub­li­ka­sı əra­zi­sin­də­dir. Bu cür abi­də­lə­rə nü­mu­nə ola­raq At­ro­pa­te­na­nın pay­tax­tı ol­muş Qa­za­ka şə­hə­ri­nin qa­lıq­la­rı­nı əks et­di­rən Təx­ti Sü­ley­man ya­şa­yış ye­ri və Kür­düs­tan os­ta­nı əra­zi­sin­də Saq­qız şə­hə­ri ya­xın­lı­ğın­da yer­lə­şən Ke­ref­to ma­ğa­ra-mə­bə­di­ni gös­tər­mək olar. Azər­bay­can Res­pub­li­ka­sı əra­zi­sin­də At­ro­pa­te­na döv­rü me­mar­lı­ğı qis­mən Sa­bi­ra­bad ra­yo­nu əra­zi­sin­də­ki Ul­tan qa­la­sı ya­şa­yış ye­ri əsa­sın­da öy­rə­ni­lib. Qaf­qaz Al­ba­ni­ya­sı­nın me­mar­lı­ğı əsa­sən Azər­bay­ca­nın şi­mal-qərb və qərb ra­yon­la­rın­da sax­lan­mış abi­də­lər (Şə­ki ra­yo­nu əra­zi­sin­də­ki Kiş, Zəy­zid, Bi­de­yiz kil­sə­lə­ri və Da­i­rə­vi mə­bəd, Şab­ran ra­yo­nu əra­zi­sin­də Çı­raq­qa­la, Qə­bə­lə ra­yo­nu əra­zi­sin­də­ki Ka­ba­la­ka ya­şa­yış ye­ri və Kil­sə­dağ kil­sə­si, Qax ra­yo­nu əra­zi­sin­də­ki Qum ba­zi­li­ka­sı, Lə­kit kil­sə­si, Yed­di kil­sə mo­nas­tı­rı, Min­gə­çe­vir kil­sə komplek­si, Qa­zax ra­yo­nu əra­zi­sin­də Avey kil­sə­si, Xo­ca­vənd ra­yo­nu əra­zi­sin­də Ama­ras mo­nas­tı­rı, La­çın ra­yo­nu əra­zi­sin­də­ki Ağoğ­lan ba­zi­li­ka­sı və sa­ir) əsa­sın­da öy­rə­ni­lib. Azər­bay­can əra­zi­sin­də or­ta əsrlər xris­ti­an fe­o­dal döv­lət­lə­ri­nin me­mar­lı­ğı isə əsa­sən qərb ra­yon­la­rı və Qa­ra­bağ əra­zi­sin­də­ki abi­də­lər (Kəl­bə­cər ra­yo­nu əra­zi­sin­də Gən­cə­sər və Xu­da­vəng mo­nas­tır­la­rı, Lex qa­la­sı, Gə­də­bəy ra­yo­nu əra­zi­sin­də Həm­şi­vəng mo­nas­tı­rı, Ağ­dam ra­yo­nu əra­zi­sin­də Mü­qəd­dəs Ye­li­sey mo­nas­tı­rı, Tər­tər ra­yo­nu əra­zi­sin­də Üç kör­pə və Xa­ti­rə­vəng mo­nas­tır­la­rı, Cra­berd və Xo­xa­na­berd qa­la­la­rı, Xo­ca­lı ra­yo­nu əra­zi­sin­də Qa­xaç qa­la­sı və s.) əsa­sın­da qis­mən təd­qiq edi­lib. Azər­bay­can əra­zi­sin­də döv­rü­mü­zə çat­mış ən qə­dim ti­ki­li­lər Qum ba­zi­li­ka­sı, Lə­kit kil­sə­si və Ba­kı­da­kı Qız qa­la­sı­nın tə­məl his­sə­si he­sab edi­lir".

Təd­qi­qat­çı­lar ya­zır ki, or­ta əsrlər me­mar­lı­ğı haq­qın­da ya­zı­la­na gö­rə, er­kən fe­o­dal döv­rü me­mar­lı­ğı Azər­bay­can­da nə­həng mü­da­fiə qur­ğu­la­rı­nın - Beş­bar­maq, Gil­gil­çay və Za­qa­ta­la səd­lə­ri­nin in­şa­sı ilə xa­rak­te­rik­dir.

Azər­bay­can əra­zi­sin­də ən qə­dim is­la­mi ti­ki­li­lər VII əsrdə Ağ­su­da in­şa edil­miş məs­cid və Şa­ma­xı cü­mə məs­ci­di­dir. VIII əsrdə Azər­bay­ca­nın ərəb­lər tə­rə­fin­dən ələ ke­çi­ril­mə­sin­dən son­ra öl­kə əra­zi­sin­də is­lam mə­də­niy­yə­ti­nin ya­yıl­ma­sı­na baş­la­nır, məs­cid­lər, mi­na­rə­lər, məd­rə­sə­lər və tür­bə­lər in­şa edi­lir.

Təd­qi­qat­çı­lar ya­zır ki, IX-X əsrlər­də Ərəb Xi­la­fə­tin­də mər­kə­zi ha­ki­miy­yə­tin zə­if­lə­mə­sin­dən son­ra Azər­bay­can­da müx­tə­lif ki­çik sü­la­lə­lər qı­sa­müd­dət­li ha­ki­miy­yət­lə­ri­ni qur­ma­ğa mü­vəf­fəq ol­muş­lar: "Hə­min dövrdə əsas ya­şa­yış mən­tə­qə­lə­ri olan Bər­də, Şa­ma­xı, Bey­lə­qan, Gən­cə, Nax­çı­van, Ma­ra­ğa, Təb­riz, Ur­mi­ya şə­hər­lə­ri ət­ra­fın­da spe­si­fik xü­su­siy­yət­lə­rə ma­lik yer­li me­mar­lıq mək­təb­lə­ri (Şir­van-Ab­şe­ron, Ar­ran və Nax­çı­van-Ma­ra­ğa) for­ma­la­şır. Bu me­mar­lıq mək­təb­lə­rin­dən Nax­çı­van-Ma­ra­ğa mək­tə­bi mü­kəm­məl ke­ra­mik-ka­şı fa­sad iş­lə­mə­lə­ri, Şir­van-Ab­şe­ron mək­tə­bi ha­mar di­var sət­hi və me­mar­lıq ele­mentlə­ri­nin plas­tik iş­lə­mə­lə­ri­nin kontras­tı, Ar­ran me­mar­lıq mək­tə­bi isə kər­pic iş­lə­mə­lə­ri ilə fərqlə­nir. XII-XIII əsrlər Azər­bay­can me­mar­lı­ğı­nın ən gö­zəl nü­mu­nə­lə­ri Mö­mi­nə­xa­tun, Yu­sif Kü­se­yir oğ­lu, Gü­lüs­tan tür­bə­lə­ri, Ba­kı­da­kı Qız qa­la­sı, Qır­mı­zı və Göy Gün­bəd tür­bə­lə­ri, Mər­də­kan­da­kı da­i­rə­vi və dördkünc qəsrlər, Nar­da­ran və Ba­yıl qəsrlə­ri, həm­çi­nin Pir­sa­at­çay xa­nə­ga­hı­dır.

XIV-XVI əsrlər­də şə­hər­lə­rin ge­niş­lən­mə­si ilə kər­pic və daş in­şa­a­tı in­ki­şaf edir ki, bu­nun da ən gö­zəl nü­mu­nə­si Şir­van­şah­lar sa­ra­yı he­sab edi­lir. Yer­li me­mar­lıq mək­təb­lə­ri­nin ənə­nə­lə­ri bu dövrlə­rə aid bürc for­ma­lı tür­bə­lər­də (Bər­də, Qa­ra­bağ­lar və Xa­çın­dər­bət­li tür­bə­lə­ri) və Ra­ma­na qa­la­sı­nın, həm­çi­nin, iki­ya­rus­lu və güm­bəz­li qu­ru­lu­şa ma­lik olan Di­ri­ba­ba tür­bə­si­nin, Təb­riz­də Göy məs­cid, Sul­ta­niy­yə­də Ol­cay­tu Xu­da­bən­də tür­bə­si, Gən­cə Cü­mə məs­ci­di­nin me­mar­lı­ğın­da da­vam et­di­ri­lir.

XVII-XVIII əsrlər­də Sə­fə­vi-Os­man­lı mü­ha­ri­bə­lə­ri­nin baş ver­mə­si sə­bə­bi ilə mo­nu­men­tal me­mar­lıq nü­mu­nə­lə­ri­nin in­şa­sı aza­lır, bu­na bax­ma­ya­raq, hə­min dövrdə Gən­cə İmam­za­də tür­bə­si­nin və Xan sa­ra­yı­nın, Şə­ki­də di­var rəsmlə­ri ilə zən­gin Xan sa­ra­yı­nın, İrə­van­da Sər­dar sa­ra­yı­nın və Göy məs­ci­din in­şa­sı ba­şa çat­dı­rı­lır".

Təd­qi­qat­çı­lar ya­zır ki, XIX əsrdə Ab­şe­ron ya­rı­ma­da­sın­da neft sə­na­ye­si­nin in­ki­şa­fı ilə ic­ti­mai və mə­də­ni hə­yat­da da can­lan­ma baş ve­rir. XX əs­rin əv­vəl­lə­rin­də Ba­kı Ru­si­ya im­pe­ri­ya­sı­nın əsas sə­na­ye şə­hər­lə­rin­dən bi­ri­nə çev­ri­lir. Şə­hə­rin iq­ti­sa­di ba­xım­dan sü­rət­li in­ki­şa­fı ara­la­rın­da Ema­nu­el No­bel, Ha­cı Zey­na­lab­din Ta­ğı­yev, Mu­sa Na­ğı­yev, Mur­tu­za Mux­ta­rov, Şəm­si Əsə­dul­la­yev, Alek­sandr Man­ta­şev və s. mil­yon­çu­la­rın şə­hə­rə bö­yük sər­ma­yə­lər ya­tır­ma­sı­na şə­ra­it ya­ra­dır, çox­say­lı ye­ni bi­na­lar və komplekslər in­şa edi­lir. Azər­bay­can şə­hər­lə­rin­də mes­se­nat­la­rın si­fa­ri­şi ilə çox­say­lı ic­ti­mai bi­na­lar, mək­təb, xəs­tə­xa­na və ya­şa­yış bi­na­la­rı in­şa edi­lir. Hə­min dövrdə in­şa edil­miş me­mar­lıq abi­də­lə­ri ara­sın­da İs­ma­i­liy­yə, Sə­a­dət, Ta­ğı­ye­vin sa­ray­la­rı, Ope­ra və Ba­let Te­at­rı­nın bi­na­sı, Şə­hər Du­ma­sı­nın bi­na­sı, Sa­bun­çu elektrik qa­ta­rı stan­si­ya­sı bi­na­sı, Ba­kı və Gən­cə­də də­mir yo­lu stan­si­ya­la­rı­nın bi­na­la­rı­nı qeyd et­mək olar.

Azər­bay­can me­mar­lı­ğı­nın şah əsə­ri olan bu abi­də­lər ey­ni za­man­da bir azər­bay­can­çı­lıq nü­mu­nə­si ki­mi diq­qə­ti cəlb edir. Abi­də­lər xal­qı­mı­zın mad­di də­yər­lər sis­te­mi­nə da­xil­dir və hər bir nü­mu­nə­sin­də azər­bay­can­çı­lı­ğın ele­mentlə­ri ya­şa­yır. Azər­bay­can­çı­lıq me­mar­lıq in­ci­lə­rin­də özü­nü ge­niş şə­kil­də ifa­də edir.

İra­də SA­RI­YE­VA

Ya­zı Azər­bay­can Res­pub­li­ka­sı­nın Pre­zi­den­ti ya­nın­da Küt­lə­vi İn­for­ma­si­ya Va­si­tə­lə­ri­nin İn­ki­şa­fı­na Döv­lət Dəs­tə­yi Fon­du­nun ma­liy­yə dəs­tə­yi­lə çap olu­nur.



VİDEO

SON XƏBƏRLƏR

23.07.2025 / 11:05
Bu gün Xaçmazda beş saat işıq olmayacaq - XƏBƏRDARLIQ

23.07.2025 / 11:00
İranın 2 sərhədçisi öldürüldü

23.07.2025 / 10:35
AQTA Kürdəmirdəki kütləvi zəhərlənmə hadisəsi ilə bağlı araşdırma aparır

23.07.2025 / 10:21
Gəncədə iki qardaş bıçaqlanıb

23.07.2025 / 10:14
64 yaşlı keçmiş futbolçu evində ölü tapıldı

23.07.2025 / 10:10
Ağdam və Ağdərədəki yanğını söndürmək üçün 2 helikopter cəlb olunub

23.07.2025 / 10:06
Bu gün Rusiya və Ukrayna nümayəndələri İstanbulda görüşəcəklər

23.07.2025 / 10:01
Türkiyənin yük gəmisi Somalidə ələ keçirilib

23.07.2025 / 09:35
Bu gün "Qarabağ" Çempionlar Liqasında mübarizəyə başlayır

23.07.2025 / 09:25
Şabranda avtomobil divara çırpılıb, sürücü ölüb

23.07.2025 / 09:20
Şuşada Vaqif soraqlı növbəti poeziya bayramı

23.07.2025 / 09:14
Putinə bəd xəbər - Rusiyaya qarşı yeni sanksiyalar hazırlanır

23.07.2025 / 09:10
BMT həyəcan təbili çalır- quraqlıq bəşəriyyəti təhdid edir!

23.07.2025 / 09:06
Andrey Şevçenkonun oğlu ingilis klubuna keçdi

23.07.2025 / 09:00
Tramp yaponlarla razılaşdı - 15 faiz gömrük rüsumu və minlərlə yeni iş yeri...

23.07.2025 / 08:35
Məktəbli formalarında yenidən dəyişiklik valideynləri narazı saldı...

22.07.2025 / 23:25
Azərbaycan və Türkiyə arasında Anlaşma Memorandumu imzalandı - FOTO

22.07.2025 / 22:53
Ermənilər Ağdamda qəbirlərdən protezləri belə oğurlayıblar - arxeoloq Fərhad Quliyev maraqlı faktlar açıqladı

22.07.2025 / 22:28
Media nümayəndələri Fəxri xiyaban, Zərdabinin məzarı və Zəfər parkını ziyarət ediblər

22.07.2025 / 22:10
Ceyhun Bayramov Gürcüstan Prezidentini Ermənistanla normallaşma prosesi barədə məlumatlandırdı

22.07.2025 / 21:49
"Yubiley medalı jurnalistikada xidməti olanlar üçün nəzərdə tutulub" - Hikmət Hacıyev

22.07.2025 / 21:40
ABŞ-Rusiya savaşı, hələ ki, sözdə şiddətlənir...

22.07.2025 / 21:25
Rusiyanın ittiham etdiyi 2 azərbaycanlı alimdən reaksiyalar niyə gecikdi?..

22.07.2025 / 21:12
Azərbaycanın Avropa ilə siyasi gündəmi yenidən başlayır...

22.07.2025 / 20:58
Macarıstan və Serbiya Aİ-ni parçalayır - rus "neft kartı" işləyir...

22.07.2025 / 20:45
ABŞ-İran-Ermənistan üçbucağında Zəngəzur qovğası başlanır

22.07.2025 / 20:32
Azərbaycan-Ermənistan sülhü şəraitində Cənubi Qafqaz üçün beş mühüm ssenari…

22.07.2025 / 20:18
Azərbaycan rəsmilərinin adından Rusiya ilə münasibətlərə qarşı təxribat... Məqsəd nədir?

22.07.2025 / 20:05
Paşinyan Trampın qorxusundan 2 sülh maddəsinə münasibətini dəyişdi...

22.07.2025 / 19:51
Zəngəzur dəhlizi beynəlxalq ticarətin həcmini 100 milyard dollar artıracaq

22.07.2025 / 19:43
Vardanyanın məhkəməsində zərərçəkmiş şəxslər və zərərçəkmişlərin hüquqi varisləri ifadə verdi - FOTO

22.07.2025 / 19:37
Azad rayonlarımızın bərpasında gənclərin fəal iştirakı böyük nümunədir - təbliğat boşa getməyib...

22.07.2025 / 19:32
Azərbaycan milli mətbuatının 150 illik yubileyi münasibətilə tədbir keçirilib - FOTO

22.07.2025 / 19:25
Prezident İlham Əliyev: "Bu gün Azərbaycan beynəlxalq münasibətlər sistemində öz layiqli yerini tutmuş güclü dövlətdir"

22.07.2025 / 19:24
Mətbuatın builki yubileyi əvvəlkilərdən çox fərqli oldu...

22.07.2025 / 19:20
Bir sıra media nümayəndələrinə yubiley medalı verildi

22.07.2025 / 19:19
"Bizim milli mətbuat bir əsr yarım ərzində şərəfli və mütərəqqi inkişaf yolu keçib" - Prezident

22.07.2025 / 19:15
Prezident: "Mətbuatın müstəqilliyi cəmiyyətimizin inkişafının başlıca şərtlərindən biridir"

22.07.2025 / 19:13
“AŞIQLAR QƏRBİ AZƏRBAYCANI TƏRƏNNÜM EDİR” ADLI KİTAB HAZIRLANIR

22.07.2025 / 19:12
"Azərbaycan milli mətbuatı xalqımızın ən ülvi arzularının reallaşmasına öz töhfəsini verib" - Prezident İlham Əliyev

22.07.2025 / 19:11
İrəvan Minsk qrupunun buraxılmasını Bakı ilə müzakirə edir? - Maraqlı bəyanat...

22.07.2025 / 19:07
Prezident İlham Əliyev Azərbaycanın media nümayəndələrinə müraciət ünvanladı

22.07.2025 / 18:57
Prezident Əliyev sazişlə bağlı İrəvana növbəti mühüm təklifi etdi...

22.07.2025 / 18:44
Avropa yalnız Azərbaycandan qaz alışını çoxaldıb - digər 3 mənbədən isə...

22.07.2025 / 18:30
İran nüvə müzakirələri üçün ABŞ-ı yox, 3 Avropa ölkəsini seçdi...

22.07.2025 / 18:23
Akademik Əhliman Əmiraslanov Aydın Quliyevi təbrik etdi

22.07.2025 / 18:16
Dünya mediası Əliyevin Mediaforumda çıxışına niyə həssas yanaşdı..

22.07.2025 / 18:08
DGK sədri Şahin Bağırov Aydın Quliyevi təbrik etdi

22.07.2025 / 18:01
Qərb Azərbaycanı iki qonşu ilə müharibəyə sövq edir... Şok

22.07.2025 / 17:48
Prezident İlham Əliyevin "Rusiya məhkəməyə veriləcək" bəyanatına Kremldən reaksiya ..

22.07.2025 / 17:35
Trampı Azərbaycanla bağlı xüsusi demarşa təşviq edən hadisə...

22.07.2025 / 17:30
Qismət Yunusoğlu Aydın Quliyevi təbrik etdi

22.07.2025 / 17:22
İsraildən Şara ilə bağlı şok iddia - 7 ayda 3 sui-qəsd cəhdi… Həyatını türklər xilas etdi…

22.07.2025 / 17:19
BDU-nun müəllimi “Bakı-Xəbər”in əməkdaşını təbrik etdi

22.07.2025 / 17:15
Hakan Fidandan xəbərdarlıq - Suriyanı bölməyə çalışsalar, müdaxilə edəcəyik...

22.07.2025 / 17:09
Tramp ABŞ-ı UNESCO-dan çıxarır...

22.07.2025 / 17:05
“Nar” milli mətbuatın 150 illiyini media nümayəndələri ilə qeyd edib - FOTO

22.07.2025 / 16:57
Daxili işlər nazirinin adından saxta məlumatlar yayıldı - MEDİA çağırış etdi...

22.07.2025 / 16:50
İrandan Azərbaycana külli miqdarda narkotik keçirilməsinin qarşısı alındı

22.07.2025 / 16:33
Yunus Oğuzun 65 illik yubileyi münasibəti ilə kitab nəşr olunub

22.07.2025 / 16:32
Ömrünün 16 ilini orduda keçirdi, Vətən yolunda şəhadətə ucaldı

22.07.2025 / 16:30
Mətbuat Şurası Yunus Oğuzu 65 illik yubileyi münasibətilə təbrik etdi

22.07.2025 / 16:27
BDU-nun müəllimi Qismət Yunusoğlu “Bakı-Xəbər”i təbrik etdi

22.07.2025 / 16:20
Ali təhsil sahəsində tətbiq edilən beynəlxalq ikili diplom proqramlarının sayı artırıldı - SƏRƏNCAM

22.07.2025 / 16:18
Türkiyənin Egey sahilində yerləşən Didimi ziyarət etmək üçün 5 səbəb...

22.07.2025 / 16:15
Azərbaycanda qablaşdırılan dərmanlar 5 il yerli mal hesab olunacaq

22.07.2025 / 16:10
Azərbaycanda əmlakın qeydiyyatına dair yeni prosedur müəyyənləşdi

22.07.2025 / 16:07
Çoxşaxəli istedad sahibi, dərin intellektual... Aydın Mirzəzadədən Yunus Oğuza yubiley təbriki...

22.07.2025 / 16:01
Millət vəkili jurnalistləri təbrik etdi

22.07.2025 / 15:50
Millət vəkili Cavanşir Feyziyev jurnalistləri təbrik edib

22.07.2025 / 15:48
Millət vəkili Vüqar İskəndərov Yunus Oğuzu 65 yaş münasibətilə təbrik etdi

22.07.2025 / 15:28
Ərdoğan Avropa İttifaqına çağırış etdi - Türkiyəyə ehtiyacınız var…

22.07.2025 / 15:12
Ceyhun Bayramovun Gürcüstanın XİN başçısı ilə müzakirə etdiyi məsələlər açıqlandı...

22.07.2025 / 14:53
Azərbaycanın dövlət borcu açıqlandı

22.07.2025 / 14:36
İranın Rusiyadakı keçmiş səfiri - "Kreml seçim qarşısında qalsa, İsraili seçəcək"

22.07.2025 / 14:20
İran uranın zənginləşdirilməsinin müvəqqəti dayandırıldığını açıqladı...

22.07.2025 / 13:29
"Ermənistan konstitusiyasından ərazi iddiaları çıxarılmalı, Minsk Qrupu ləğv edilməlidir" - Nazir

22.07.2025 / 13:18
Prezident İlham Əliyev onun çıxışını paylaşdığına görə Trampa təşəkkür etdi

22.07.2025 / 13:10
Москва придумала новых врагов - казахов и президента Токаева - ПРЯМАЯ ТРАНСЛЯЦИЯ

22.07.2025 / 13:08
Sabirabadda avtomobil yolunun əsaslı təmirinə 2,1 milyon manat vəsait ayrıldı - SƏRƏNCAM

22.07.2025 / 12:22
Maqnit qasırğası barədə əhaliyə XƏBƏRDARLIQ

Azad rayonlarımızın bərpasında gənclərin fəal iştirakı böyük nümunədir - təbliğat boşa getməyib...

XƏBƏR ARXİVİ

İyul
B.eÇ.aÇC.aCŞB
301234567891011121314151617181920212223242526272829303112345678910