Bir çox Azərbaycan filmlərində böyük qanunsuzluq...
Xəyalə Rais: “Filmlərdə müvafiq qanunun tələblərinə əməl edilməlidir”
Azərbaycanda yeni bədii filmlərin ekranlaşdırılması müsbət haldır. İnsafən əksəriyyəti zəif də deyil, həm ssenarisi, həm rejissor işi, həm aktyor oyunu, həm də digər məsələlər keyfiyyətli şəkildə özünü göstərir.
Bütün bunlarla yanaşı, təəssüf ki, mənfi çalarlar da özünü göstərir, bu da zərərli vərdişlərə ayrıca yer verilməsidir ki, yeni filmələrimizdə zərərli vərdişlərin təbliğatını görürük. Filmlərdə siqaret, spirtli içki və narkotik istifadəçisi obrazlarının təqdim edilməsi müsbət hal deyil. Bəzi iddialara görə, bu səhnələrin film və serialların “bəzəyinə” çevrilməsi təsadüfi deyil. Bunun planlı şəkildə həyata keçirdiyini iddia edənlər də var. Hətta bəzi mütəxəssislər iddia edirlər ki, müəyyən Qərb təşkilatları zərərli vərdişlərin kinoda təbliğatı üçün film istehsalçılarına qrant ayırırlar. Bu öz təsdiqini tapmadığı üçün onun ətrafında müzakirə açmaq fikrində deyilik.
Zərərli vərdişlərin kinoda, teatr tamaşalarında və sairdə təbliğatı qanunvericiliyimizə ziddir. Məsələn, “Tütün məmulatlarının istifadəsinin məhdudlaşdırılması haqqında” Qanunun 14 cü maddəsinin 14.1.4 bəndi ilə efirdə, kabel yayımı vasitəsi ilə videofilmlərdə, teatr tamaşalarında, radio, televiziya, video və kinoxronika proqramlarında, uşaqlar üçün nəzərdə tutulan audiovizual əsərlərdə tütün məmulatlarının və tütün istifadəsi prosesinin nümayiş etdirilməsi, həmçinin tütün məmulatlarının və tütün istifadəsi prosesinin nümayiş etdirildiyi əsərlərin, tamaşaların, proqramların efirdə, kabel yayımı vasitəsi ilə açıq yayımlanması qadağan edilir. Yeni çəkilən filmlərdə isə açıq şəkildə siqaret çəkilir, amma üzəri blurlanmır (buludlanmır, bağlanmır). Amma Türkiyədə və başqa ölkələrdə filmlərdə siqaret çəkən obraz olursa, mütləq mənada siqaretin üstü bulanıqlaşdırılır. Amma təəssüf ki, bizim filmlərdə siqaret, işçi, narkotik və sair təbliğ olunur. Bu da qanunvericiliyə ziddir. Onu da yadınıza salaq ki, sözügedən qanun hələ qəbul olunmazdan əvvəl layihənin müşakirəsində ciddi fikir ayrılığı olmuşdu. Bəzi deputatlar deyirdilər kinoda, teatrda siqaretin qadağan edilməsi yaradıcılıq azadlığına ziddir və sair. Bəziləri isə bu qadağanının olmasını istəyirdilər. “Alatava” filmində, “Əqrəb mövsümü”, “Vətəndaş A” seriallarında və sairdə siqaretin reklam edilməsi həqiqətən də narahatedici faktdır. Maraqlıdır ki, bunun qanuna zidd olduğunu bilə-bilə bu halın qarşısı alınmır.
“Qanunun tələbləri yerinə yetirilmir, tütün məmulatlarından istifadə açıq şəkildə təbliğ edilir. Məsələn, bu yaxınlarda ən çox müzakirə mövzusu olan “Əqrəb mövsümü” serialında tütündən istifadə prosesi özünün kulminasiya nöqtəsinə çatmışdı. Xəbərdaredici hissə əvvəldə qeyd olunsa da, dərhal yaddan çıxır”. Bu fikirləri Milli Məclisin Sosial qanunvericilik şöbəsinin müdiri Adil Vəliyev parlamentin Mədəniyyət Komitəsinin iclaslarından birində səsləndirmişdi. Filmin rejissoru isə deputatın qanunverciliyə uyğun çıxışına sərt cavab vermişdi.
Rejissorların və aktyorların sözündən belə çıxır ki, biz qanunu tanımırıq, özümüz necə bilirik, elə də edirik. Onlar iddia edirlər ki, obrazın əsəblərini soyutması səhnəsini siqaretlə vermək lazımdır. Əslində isə, bu çıxış yolu deyil. Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı tövsiyə edir ki, insan əsəbiləşəndə bir stəkan su içməlidir. Filmlərdə siqareti su ilə əvəzləmək nə yaxşı olardı. Bu, qəbul olunmuş bir məsələdir. Yeri gəlmişkən, Səhiyyə Nazirliyi və Mədəniyyət Nazirliyi arasında ötən illərdə sağlam həyat tərzinə aid imzalanan sənəddə zərərli vərdişlər məsələsi ilə birgə mübarizə də öz əksini tapıb. Amma filmlərdə, seriallarda, tamaşalarda yenə də zərərli vərdişlər təbliğ olunur.
“Rejissorlar özləri də bilmədən hansısa kadrlarda siqaret istehsal edən maqnatları reklam edirlər”
Sənətşünas, Moderator.az saytının baş redaktoru Xəyalə Rais “Bakı-Xəbər”ə “Artıq uzun müddətdir ki, bu mövzu mətbuatda, sosial platformalarda müzakirə edilir. KİV içərisində əhatə dairəsinə görə daha geniş olan telekanalların üzərinə daha böyük məsuliyyət düşür. Xüsusən nümayiş olunan filmlərdə yer alan siqaretlə bağlı kadrların təqdimat məsələsi daha aktualdır. Evlərə çağırılmamış qonaq kimi daxil olan televiziyaların ekranından yayılan verilişlərin böyüməkdə olan nəslin tərbiyəsində oynadığı rolu nəzərə alsaq, məsələnin nə qədər əhəmiyyətli olduğunu düşünmək çətin deyil”-deyə bildirdi.
X.Rais hesab edir ki, zərərli vərdişlərin filmlərdə, seraillarda, verilişlərdə qanunla qadağan edildiyi hər kəsə məlum olsa da, qanuna zidd yanaşmalar sərgilənir. “Əlbəttə, bundan əvvəl də siqaretin televiziyada reklamı ilə bağlı müəyyən qadağalar var idi. Reklamın müasir dünyada həyat tərzini diqtə etdiyini, bəzən əxlaqi və etik normaları dəyişdiyini nəzərə alsaq, bu qadağaların mövcudluğuna haqq qazandırmaya bilmərik. Məsələyə sağlamlıq nöqteyi-nəzərindən yanaşanda isə bu, ikiqat təhlükəlidir. Əlbəttə, istehsalçıları yalnız bircə şey - öz malları maraqlandırır, onları reklam edən bütün vasitələr isə yaxşıdır. Rejissorlar özləri də bilmədən hansısa kadrlarda siqaret istehsal edən maqnatları reklam edirlər. Qəhrəmanların siqaret çəkmə səhnəsini nümayiş etdirmələri ən mükəmməl reklam formalarıdır.
Artıq müxtəlif ölkələrdə tütün məhsullarının reklamına qadağaya insanların sağlamlığı baxımından yanaşılsa da, sənətdə yanaşmalar fərqlidir. Bir rejissorla söhbətimdə o bildirirdi ki, bəzən belə hallar qaçılmaz olur. Belə ki, bütün dünyada 18+ nişanından istifadə olunur. Tutaq ki, müharibə haqqında film çəkilir. Stalin siqaret çəkməməlidir? Axı o həqiqətən siqaret çəkib. Çörcillin əlində siqaret olmamalıdır? Biz bunlarsız kadrları necə göstərəcəyik? Bunlar inandırıcı kadrlar olmayacaq. Və yaxud cəbhə haqqında çəkilən filmlərdə səngərdə alman tanklarını gözləyən hər iki əsgərdən biri tütün çəkir. Onda bizdə sağlam həyat tərzi keçirən "səngər həqiqəti” alınacaq. "Baharın on yeddi anı”nda Ştirlisin damağında siqaret olan səhnələr var. O kadrları necə kəsmək olar?
Hesab edirəm ki, bu həm də mənəviyyat məsələsidir. Əvvəllər oğulun atanın yanında, kiçiyin böyük yanında siqaret çəkməsi etik baxımdan düzgün hesab edilmirdi. Həmçinin ictimai yerlərdə siqaretin çəkilməsi müsbət hal kimi qarşılanmırdı. Amma indi vəziyyət tamamilə başqadır. Demək ki, bu boşluq təkcə filmlərimizdə deyil”.
X.Raisin fikrincə, qanunvericiliyin müvafiq bəndinə riayət edilməsi çox vacibdir. “Bütün hallarda filmlərdə müvafiq qanunun tələblərinə əməl edilməlidir. Bizdə çəkilən filmlərin əksəriyyəti müasir mövzulardadır və ssenaristlər, rejissorlar zərərli vərdişləri göstərməkdən çəkinməlidirlər”-deyə o, bildirdi.
İradə SARIYEVA
