İstixana sahibləri bir-bir fəaliyyətini dayandırır, pomidorun qiyməti kəllə-çarxa çıxır...
Azərbaycanın ixrac etdiyi qeyri-neft məhsulları sırasında pomidorun hər zaman xüsusi çəkiyə malik olduğu müşahidə edilib. Rəsmi məlumata görə, pomidor Azərbaycanın ən çox ixrac etdiyi qeyri-neft, kənd təsərrüfatı məhsulları arasında ilk sırada durur. Lakin son dövrlərdə bu məhsul istehsalı ilə bağlı vəziyyətin heç də qənaətbəxş olmadığı müşahidə edilir.
Elə bu da pomidorun bahalaşması ilə müşayiət edilir. Reaı vəziyyət göstərir ki, Azərbaycan pomidor bazarında tələb təklifi üstələyir, çünki bu məhsulun istehsalı üzrə hazırda qıtlıq müşahidə olunur.
Məsələ burasındadır ki, sahə pomidorları ölkənin həm cənub rayonlarında, həm də Xaçmaz zonasında iyul ayında bazara çıxmağa başlayır. Hazırda istehsalçılarda böyük həcmdə pomidor ehtiyatı yoxdur. Bu səbəbdən qiymətlər artır. Ümumiyyətlə, martın sonu, aprel ayı ərzində pomidorun ən baha qiymətə satılan vaxtıdır. İstixanalarla bağlı durum isə qeyri-qənaətbəxş olduğundan, məhsul istehsalında ciddi problemlər qeydə alınır. Belə ki, Azərbaycanın bölgələrində yaşayan pomidor istixanaları sahibləri çətinliklərlə üzləşdiklərini deyirlər. Pomidor istehsalçılarının sözlərinə görə, məhsulda maya dəyərinin bahalaşması yerli bazarda pomidorun qiymətini qaldırır, üstəlik, Rusiyaya pomidor aparmaq da çətinləşib. Xüsusən də yanacağın qiymətinin bahalaşmasından sonra Şəmkir, Samux, Gəncə kimi bölgələrdə onlarla istixana fəaliyyətini dayandırıb. İstixana sahibləri iddia edirlər ki, bu sahə artıq gəlirli olmadığından, İpək yolunun (Bakı-Qazax avtomobil yolu nəzərdə tutulur) kənarında onlarla istixana bağlanıb, onlardan bəziləri yerini, bəziləri dəmir dayaqları metal kimi satır. Azərbaycan Kənd Təsərrüfatı Nazirliyinin statistikasına görə, 2022-ci ilin aprelində Zirə pomidorunun 8-ci km bazarında aşağı qiyməti 3 manat, yüksək qiyməti isə 3.3 manat arasında olub. Ötən ilin eyni dövründə ən ucuz Zirə pomidoru 2.5 manat, ən bahalısı isə 3 manat olub. Rəsmi məlumata görə, bu il Zirə pomidoru 30-50 qəpik bahalaşıb.
Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi hesab edir ki, pomidorun qiymətində bahalaşma təbiidir, yeni məhsulun bazara çıxması ilə qiymət normallaşacaq, istixanaların bağlanması isə kütləvi hal deyil. Lakin Şəmkir rayonunun Çaparlı kənd sakini Rəsmiyyə Əsgərova BBC-yə açıqlamasında deyir ki, istixanada pomidor becərmək ildən-ilə çətinləşir, çünki hər il istehsal xərcləri artır. O istisna etməyib ki, bu il də pomidorun qiymətinə bahalaşan yanacaq, gübrə, toxum xərcləri əlavə olunacaq. İstixana sahibi deyir ki, əsasən pomidorları Rusiya bazarı üçün istahsal edirlər, amma yerli bazara da məhsul verirlər:
"Gübrələr xaricdən gəlir, bahalıdır, 2 ildir Rusiyaya pomidor aparan olmayıb, ziyanla işləyirik. Əvvəl Rusiyaya gedən pomidorun yeşiyi 15 manata idisə, qəflətən qiymətlər 3 manata düşdü. Bu halda kilosu 10 qəpiyə düşür, o da sərf etmir. Heç olmasa kiloqramı 60-70 qəpik olsa bizə sərf edər, xərclərimiz çıxar və qazanc da olar". O, orta sahibkarlıq fəaliyyətinə və ya ixraca məhsul verdiyinə görə, hər hansı dəstək görmədiyini deyir. Samux rayonu ərazisində altı ildir istixana işlətmiş Elnur Bayramov artıq öz biznesini satmağa çalışır. O deyir ki, daha istixanadan gəlir əldə edə bilmir, iki il pandemiya müddətini də ziyan etməmək üçün işləməyibr: "İki ildir pomidor əkə bilmirəm, çünki soba mazutu 20 qəpikdən əvvəl 24, sonra isə 74 qəpiyə kimi bahalaşdı. Ondan sonra pomidor əkini sərfəli olmadı, çünki çəkdiyim xərci pomidoru yerli bazarda satmağım ödəmədi. İndiki halda gərək pomidorun kilosunu yerində 4-5 manata satasan ki, nəsə qazana biləsən. Əvvəl alverçilər yanvarda gəlirdi, məhsul çıxmamışdan beh verirdilər. İndi gəlmirlər. Rusiya üçün həm alverçilər gəlib alırdı, həm də özün istəsən, apara bilirdin. İndi bu çətinləşib. Şəmkir tərəfdə istixanasını mazutla qızdıran sahibkarların böyük əksəriyyəti dəmir dirəkləri söküb metal toplama məntəqəsinə satıblar”. Onun fikrincə, yerli bazarda pomidoru bahalaşdıran səbəbin biri də onu əkənlərin azalmasıdır. Bakının Zirə qəsəbəsində yerləşən istixanalardan birinin istehsalat müdiri Xəqani Məhərrəmov qeyd edir ki, iri istixanalar ancaq ixrac üçün pomidor yetişdirirlər və onların da böyük əksəriyyəti qazla isinir, problemi yoxdur. Onun sözlərinə görə, Bakı ətrafındakı istixanalar, əsasən, ixrac üçün pomidor yetişdirirlər, yerli bazara da mal verirlər, amma çox az: “İstixanalar yerli bazara ikinci növ məhsul verirlər və idarənin yerli bazara nə qədər az məhsul verməsi "onun uğurunun" göstəricisidir. Hər bir istixana həftəlik yığımından bir-iki ton yerli bazara mal verirsə, mən 200-300 kiloqram verə bilirəm. Daxili bazar üçün yaxşı deyil, amma ixrac üçün yaxşıdır".Onun firkincə, Azərbaycan bazarında pomidorun baha olmasının bir neçə səbəbi var: “Hazırda təbii olaraq, qıtlıq dövrüdür, yeni məhsul hələ təzəcə yetişir və böyük istixanalar ixraca yönəlib. Məsələn, bir şirkət 200 TIR mal göndərirsə, hərəsi 17,5 tondursa və bu həcmdə mal xarici yox, daxili bazara keçərsə, düşünün ki, ölkədə nə qədər pomidor olar. Pomidor çox olduqca da, qiymətlər, təbii, enir. Amma ixracatın gücü artdıqca, əngəl olmadıqca, hər kəs xaricə göndərir və daxildə qıtlıq yaranır. İxracatçı az olanda, bizə daha çox yük düşür. Daxili bazara mal verilməyəndə, yerli qiymətlər qalxaraq Rusiya bazarı ilə eyniləşir. Rusiyada pomidor yoxdur, alırlar 3 manata, bizdə isə alırlar 2.5 manata". O bildirir ki, Rusiyaya pomidor ixracı ilə bağlı hazırda bir problem olmasa da, Ukrayna müharibəsinə görə satdıqlarının pulunu almaqda çətinlik çəkirlər: "Mal tələb edirlər, müqavilə əsasında mal göndəririk. Bizim alternativimiz yoxdur. Alternativ bazarlar da Rusiya ilə eyni qiymətədir, amma məsafə daha çoxdur deyə elə ənənəvi bazar daha sərfəlidir". Azərbaycan Kənd Təsərrüfatı Nazirliyindən isə bildirilib ki, Şəmkir ərazisində Çaparlı kəndində bağlanan istixanalar əhalinin həyətyanı sahələrində olan kiçik istixanalar olub: "Bu kütləvi hal deyil və Şəmkir üzrə baxsaq, bu çox azdır. Həm də fermerlər öz həyətyanı sahələrində bizneslərinin profilini dəyişdirə bilərlər". Qurumun ictimaiyyətlə əlaqələr və informasiya şöbəsinin müdiri Vüqar Hüseynov qeyd edir ki, nazirlik pay torpaqlarında qurulan istixanalara, sənədi olanlara, məhsulunu bəyan edənlərə, qapalı və açıq şəraitdə yetişdirməsindən asılı olmayaraq, pomidorun hektarına görə 280 manat subsidiya ödəyir. İqtisadi İslahatların Təhlili və Kommunikasiya Mərkəzinin məlumatına görə, hazırda Azərbaycanın ixraca göndərilən "Pink Paradise" adlı pomidorunun bir kiloqram üçün qiyməti 5 manat 10 qəpikdir. Ötən ilin yanvar-fevral ayları ilə müqayisədə Azərbaycan bu il daha çox pomidor ixrac edib. Bu ilin yanvar-fevralında Azərbaycan pomidor ixracından 24.5 milyon ABŞ dolları əldə edib, halbuki, 2021-ci ildə eyni dövrdə bu rəqəm 14.2 milyon dollar olub.
Tahir TAĞIYEV
