Koronavirusun hələ də yayılmaqda davam etməsinə baxmayaraq, dünya ölkələri, o cümlədən Azərbaycanda yumşaldıcı tədbirlər həyata keçirilir. Bu fonda diqqət çəkən məqamlardan biri iqtisadiiyatın qlobal miqyasda tədricən canlanmasıdır. Elə bu durum da neftə olan tələbin yenidən artması ilə müşahidə edilir.
Hesab edilir ki, iyun ayından dünyanın aparıcı iqtisadiyyata malik bütün ölkələrində karantin rejimi bundan sonra da nəzərəçarpacaq dərəcədə yumşaldılacaq, insanların hərəkətinə qoyulmuş məhdudiyyətlər aradan qaldırılacaq. Bu isə nəqliyyat xidmətlərinə və dolayısı ilə yanacağa tələbatı artıracaq. Odur ki, analitiklər 2020-ci ilin ikinci yarısından neftin qiymətinin 50-60 dollara yüksələcəyini proqnozlaşdırır. Ekspertlərin fikrincə, OPEC+ sazişi çərçivəsində hasilatı məhdudlaşdıran yeni razılaşmaların olmasının gözlənilməsi də neft qiymətlərini bu il yüksəldəcək daha bir vacib addım olacaq. Artıq bu gözləntilər fonunda neft qiymətlərində artım qeydə alınır. Elə Azərbaycan neftinin də qiyməti bahalaşır. Belə ki, “Azeri Light” markalı neftin bir barreli indi 37 dollardan baha satılır. Proseslər indiki qaydada davam etsə, qiymətin elə iyun ayında 40 dollarlıq həddi keçməsi gözlənilir. Gələn ay ərzində isə neft qiymətlərinin Azərbaycan dövlət büdcəsində nəzərdə tutulan həddə, yəni 55 dollara çatması proqnozlaşdırılır. Bunu tətikləyəcək daha bir amil isə okeanın o tayında baş verənlərdir. Çünki ABŞ neft sənayesinin faktiki çöküşü də enerji bazarında artıq fərqli bir durum yaradır.
Məsələ burasındadır ki, Amerikada neft hasilatının rekord həcmdə azalması müşahidə olinur. Ölkədə neft-qaz qazma qurğularının sayı tarixi minimuma enib, şirkətlər isə kütləvi şəkildə müflisləşir və işlərini dayandırırlar. "ShaleProfile Analytics" şirkətinin proqnozuna görə, ABŞ bu gedişlə şist neft hasilatının üçdə birini itirəcək. Böhran sənayenin əsas problemlərindən birini daha da kəskinləşdirib, bu da texnologiyanın xüsusiyyətlərinə görə quyuların sürətlə tükənməsidir. Belə ki, qazma işləri başa çatdıqdan az sonra şist yataqlarında hasilat aşağı düşür və əvvəlki məhsuldarlıq itir. Bunu kompensasiya etmək üçün daim yeni quyular qazmaq lazımdır. Amma hazırkı vəziyyətdə bu, maliyyə çatışmazlığı üzündən sadəcə mümkün deyil. Məhz bu səbəbdən şirkətlər kütləvi şəkildə müflisləşir. "Haynes & Boone" şirkətinin məlumatına görə, ilin əvvəlindən etibarən ümumi borcu 15 milyard dollar olan 18 hasilatçı müflisləşmə prosedurunu başlayıb. Onların sırasında ən böyük şist şirkətlərindən biri "Whiting Petroleum", eləcə də "California Resources" və "Chesapeake Energy" kimi nəhənglər də var. Mayın sonunda "Unit" şirkəti də iflas işi üzrə məhkəməyə sənədlərini təqdim edib. Dallas Federal Ehtiyat Bankının araşdırmasına görə, rentabellik üçün neftin bir barrelə görə orta hesabla qiyməti 49 dollar olmalıdır. Qurumun proqnozlarına görə, 40 dollar qiymətlə il ərzində istehsalçıların yalnız 15 faizi biznesdə qala biləcək. Nəticədə, analitiklərin dəyərləndirmələrinə görə, ABŞ-da şist hasilatı sutkada beş milyon barreldən aşağı düşə bilər. Halbuki, 2019-cu ildə amerikalılar neft hasilatında irəli çıxaraq Rusiya və Səudiyyə Ərəbistanını qabaqlayıb. ABŞ 70 il ərzində ilk dəfə olaraq “qara qızıl”ın xalis ixracatçısına çevrilib. Ölkədə gündəlik 10 milyon barreldən artıq neft hasil edilirdi. Amma bu göstərici artıq yarıya kimi azalacaq. "The Wall Street Journal" nəşrinin məlumatına görə, ölkənin 15 ən böyük şist şirkəti yeni yataqların işlənməsi üçün nəzərdə tutulmuş büdcələrini orta hesabla 48 faiz ixtisar ediblər.
"Emirates NBD" ticarət bazarlarının analitiki Edvard Bell məsələ ilə bağlı bildirib:"Əminliklə demək olar ki, Amerika bu il neft hasilatında liderliyini itirəcək. Və bu, ehtimal ki, gözlədiyimizdən daha tez baş verəcək. Koronavirus pandemiyası neft sənayesini dağıdıb, benzinə, aviasiya və dizel yanacağına tələbatın sürətlə və görünməmiş bir şəkildə azalmasına səbəb olub. Buna Rusiya ilə Səudiyyə Ərəbistanı arasındakı "epik qiymət müharibəsini" və Amerika neft şirkətlərinin balanslarındakı böyük borcları əlavə edin. Üstəlik, bütün Amerika şistçiləri onları satın ala biləcək digər ölkələrin şirkətləri üçün asan yem ola bilər. Əsas təhlükə Çinin canlanan iqtisadiyyatı və onun ucuzlaşan xarici aktivlərə olan marağı ilə bağlıdır. Amerika neft yataqlarının orta qiyməti iki dəfə azalıb: 42 min dollardan 20 min dollara qədər. Vaşinqton isə Çinin onun enerji sektoruna müdaxiləsindən ehtiyatlanır”. Məhz bu vəziyyətdə ABŞ neft qiymətlərinin artıq ilin ikinci yarısında 50 dollarlıq həddi keçməsi üçün səylərini, Rusiya ilə Səudiyyə Ərəbistanı arasında olan dialoqlarını daha da intensivləşdirib. Eyni zamanda, yuxarıda qeyd olunduğu kimi, karantindən tədrici çıxış da neft qiymətlərini yüksəldir. Məsələn, ən böyük hasilatçı olan Çində neftə tələbat, praktiki olaraq, böhrandan əvvəlki səviyyələrə qayıdıb və hazırda sutkada 13 milyon barrel təşkil edir. Bu, 2019-cu ilin mayına nisbətdə cəmi 400 min barrel azdır. Avropada da neftə tələb artır. Bu durumda neft qiymətlərinin sürətli yüksəlişi də qaçılmaz saylır. Qeyd olunduğu kimi, ilin ikinci yarısında qiymətlərin 50 dollarlıq həddi keçməsi gözlənir. Ümumiyyətlə, il ərzində qiymətlərin 50-60 dollarlıq bir intervalda dəyişməsi gözlənir. Belə vəziyyət, bir çox hasilatçılar kimi, Azərbaycan üçün də məqbuldur. Hesab edilir ki, hadisələrin bu tempdə inkişafı Azərbaycanın neft gəlirlərinin ilin əvvəlində nəzərdə tutulan həddə və ya ona yaxın olmasını şərtləndirəcək.
Ramil QULİYEV
