Azərbaycanda ipoteka şərtlərinin ağır olması hər kəsə bəllidir. Şərtlərin ağır olması isə ipoteka kreditlərinə çıxış imkanlarını xeyli məhdudlaşdırır. Əslində ipoteka kreditlərinin mahiyyəti o olmalı idi ki, sosial vəziyyəti aşağı olan şəxslər mənzil sahibi ola bilsinlər. Amma ipoteka şərtləri, tələb olunan sənədlər bu məsələnin mahiyyətini ciddi şəkildə dəyişib.
Ekspertlər də dəfələrlə deyiblər ki, bu gün ipotekaya ancaq imkanlı şəxslər çıxış əldə edə bilir. Belə bir durumda Konstitusiya Məhkəməsi də ipoteka götürmüş şəxs dünyasını dəyişdiyi halda qalan borcu onun vərəsəsinin ödəməli olduğu ilə bağlı qərar verib. Bu qərar isə ictimaiyyət tərəfindən birmənalı qarşılanmayıb. Belə ki, ipoteka ödənişini həyata keçirərkən elektron ödəmə sistemi əvvəlcə əmlak və həyat sığortasının ödənilməsini tələb edir. Yəni həyat sığortası olmayan şəxs ipotka ödənişini həyata keçirə bilməz. Hətta daxili ipoteka kreditlərinin böyük əksəriyyətində həyat sığortası əsas şərtərdəndir. Bu baxımdan, nəinki İpoteka Krediti və Zəmanət Fondu tərəfindən verilən ipoteka kreditləri, hətta daxili kreditlər üzrə də sığorta varsa o zaman varisə heç bir öhdəlik buraxılmır. Qalan məbləğ şığorta şirkəti tərəfindən qarşılanır. Əslində, bu həm də ondan xəbər verir ki, həyat sığortasından istifadə varis üçün öhdəlik yaratmamaq deməkdir.
Maraqlıdır, ipoteka götürən şəxs həyat sığortası ödəyirsə, onun vərəsəsi nə üçün ipoteka krediti borcunu ödəməlidir?
- Əkrəm Həsənov: “Şəxs ölərsə, o pulu sığorta şirkəti ödəyəcək, əmlaka dəyilməyəcək və vərəsələrindən də heç nə istənilməyəcək”
Bank sahəsi üzrə ekspert Əkrəm Həsənov “Bakı-Xəbər”ə açıqlamasında qeyd etdi ki, ipoteka krediti elə bir növdur ki, bunu ev almaq üçün götürürsən və onu da girov qoyursan: “Burada məqsəd biznes və başqa məqsədlər deyil. Bu krediti Azərbaycanda İpoteka və Kredit Zəmanət Fondu verir. Lakin bəzi banklar da öz hesabına belə kreditlər verir. Kredit götürən zaman şəxsin həyat sığortasını bank tələb edə və etməyə bilər. Amma İpoteka və Kredit Zəmanət Fondu bunu hər zaman tələb edir. Çünki onun verdiyi kreditin müddəti uzundur və şəxsin ölmək ehtimalı var. Bu halda sabah həmin şəxs ölərsə, o pulu sığorta şirkəti ödəyəcək, əmlaka dəyilməyəcək və vərəsələrindən də heç nə istənilməyəcək”.
Ekspert onu da əlavə etdi ki, Azərbaycanda banklar tərəfindən verilən başqa kredit növlərində həyat sığortası tələb edilmir. Konstitusiya Məhkəməsinin qərarı bu hallar üçündür və bu, yeni deyil: “Məsələn, mən evimi başqasının krediti üçün girov qoyuram. Həmin şəxs krediti ödəyə bilməyəndə, bank məhkəməyə verir, evi hərraca çıxardıb satdırır və pulunu götürür. Krediti götürən ölərsə, yenə həmin prosedur olacaq. Konstitusiya Məhkəməsi bu kimi hallarda yaranan suala cavab verir. İkinci məsələ, ölən şəxsin vərəsələləri ilə bağlıdır. Vərəsə ölən şəxsin ailə üzvləri deyil, onun əmlakını, mirasını qəbul edəndir. Vərəsə ölən şəxsin borclarına görə qəbul etdiyi əmlak həddində məsuliyyətlidir. Ölən şəxsin 50 min borcu var, qoyduğu evin qiyməti isə 100 min manatdır. Onun 50 min borcunu verəcək. Amma əksinə, ölən şəxsin borcu 100 min, evinin qiyməti 50 mindirsə, bu zaman vərəsə onun 50 minlik hissəsini ödəyəcək. Qalan borc isə itir. Burada qeyri-adi heç nə yoxdur”.
- Ramil Osmanlı: “Bu məsələ dövlət ipotekasına aid deyil, qərar bankdaxili, girov əməliyyatları üzrə aparılan digər ipoteka kreditlərinə aiddir”
Əmlak məsələləri üzrə ekspert Ramil Osmanlı bildirdi ki, məlum qərar dövlətin verdiyi ipoteka kreditləri və həyat sığortasına aid deyil: “Bu məsələ dövlət ipotekasına aid deyil. Elə olduqda dövlət qarşılayır. Bu qərar bankdaxili, girov əməliyyatları üzrə aparılan digər ipoteka kreditlərinə aiddir. Burada yanlız dövlətin verdiyi ipoteka nəzərdə tutulmur. İpoteka kreditləri dedikdə, əsasən, girov əməliyyatları üzrə aparılan ipoteka kreditləri nəzərdə tutulur. Dövlət ipotekasından fərqli olaraq, həmin ipoteka kreditləri qanunvericilik aktlarında fərqli formada tənzimlənir. Həmin ipoteka kreditlərində bəzi hallarda heç həyat sığortası olmur, yaxud sığortanın başqa formaları tətbiq olunur”.
Ekspertin sözlərinə görə, bu qərar vətəndaşlar tərəfindən yanlış anlaşıldığı üçün narazılıqlara səbəb olub: “Burada vətəndaşlara aydın olmayan məqamlar var. İndiki halda bu qərar onların mənzil və ya fərdi ev almaq üçün dövlət xətti ilə götürdüyü ənənəvi ipoteka kreditlərinə aid deyil. Sadəcə, Konstitusiya Məhkəməsi (KM) o məsələyə ayrılıqda şərh verməyib. Zamanla bu məsələlər aydınlaşacaq, vətəndaşların narazılıqları aradan qalxacaq”.
Günel CƏLİLOVA
