Geosiyasi oyunlar neftin qiymətini yenidən 100 dollara çatdırır – mayın 2-dən Azərbaycanda hər kəsin hiss edəcəyi vəziyyət yaranacaq...
İran iqtisadiyyatına zərbə vurmaq məqsədilə ABŞ bu ölkəyə qarşı yeni addımlar atmağa hazırlaşır. "The Washington Post" qəzeti yazır ki, həmin addımlardan biri kimi, ABŞ Dövlət Departamenti bəzi ölkələrə İran neftini almağı artıq qəti qadağan edəcək. Xatırladaq ki, ABŞ indiyə qədər 7 ölkəyə İran neftini almaqda güzəştə getmişdi. Amma artıq bu güzəşt də aradan qaldırılır. Mayın 2-dən bütün ölkələr İran neftinin idxalını dayandırmağa məcbur ediləcək. Əks təqdirdə həmin ölkələr Amerika sanksiyaları ilə üzləşəcək.
ABŞ-dan qiymətlərin qalxmaması üçün İran neftilə əlaqədar yaranan boşluğun Səudiyyə Ərəbistanı və digər ölkələrin hesabına kompensasiya olunacağına dair gözləntilər isə özünü doğrultmur. İndi ekspertlər bildirir ki, ABŞ İran neftinin qarşısını tam alsa, neftin bir barrelinin qiyməti 100 dolları keçər. Artıq ABŞ-ın məlum mövqeyindən sonra dünya birjalarında neftin qiyməti bahalaşıb. Londonun ICE birjasında “Brent” markalı neftin bir barrelinin qiyməti 1,74 dollar artaraq 73,71 dollar, Nyu-Yorkun NYMEX birjasında “Light” markalı neftin bir barrelinin qiyməti isə 1,50 dollar bahalaşaraq 65,5 dollar təşkil edib. Azərbaycan neftinin qiyməti də bahalaşır. Belə ki, “Azeri Light” markalı neftin bir barrelinin qiyməti artıq 75 dollara çatır. Lakin yaxın tezlikdə qiymətlərin daha yüksək olması proqnozlaşdırılır. “Forbes” dərgisi yazır ki, buna səbəb təkcə İran ətrafında yaşananlar deyil. Venesuela və Liviyada yaşananlar üzündən qiymətlər gözlənildiyindən də tez yüksəlir. Bu xüsusda daha sonra qeyd olunur: “İlk növbədə, İran nefti bazardan çıxacağı halda neftin nə qədər bahalaşacağı düşünülməlidir. Buna Venesuelanın problemlərini də əlavə edin, – bu halda, dünya böyük bir çatışmazlıqla üzləşir. Üç il əvvəl sanksiyaların qaldırılmasından sonra İran istehsalının sürətlə artması və ixrac fəaliyyətinin yenidən bərpası çox heyrətamiz idi. OPEC-in üçüncü böyük istehsalçısı gündə 2.2 milyon barrel olan ixracını iki dəfə artırdı. Avropa qısa zamanda gündəlik 500-600 min barrel neft idxal edən İranın ən böyük alıcısı oldu. Amma ABŞ-ın İranla nüvə müqaviləsindən çıxmasından sonra vəziyyət dəyişir və gələn ay neft istehlakçıları üçün daha da pisləşəcək. Avropa və digər ölkələrdən olan neft emalçıları və treyderləri tədricən bazardan kənarlaşacaq. Çünki onlar İranla əlaqəli çətinlikləri və ABŞ maliyyə bazarlarında sanksiyaları pozmanın potensial cəzasını anlayırlar. ABŞ-da aktivləri az olan və ya Amerikanın sanksiya siyasətini daha az nəzərə almış Çin və Hindistan kimi sürətlə inkişaf edən ölkələrin bir hissəsi, ehtimal ki, əlavə risqə görə İrandan sağlam bir endirim əldə etməklə, gərginliyin bir qismini öz üzərinə götürəcək. ABŞ-la daha yaxın əlaqəli olanlar dövlətlərin – Yaponiya və ya Cənubi Koreyanın İranın xam neftini alması daha çətin olacaq və onlar Vaşinqtonun sanksiyalardan imtina etməsini gözləyəcək.
İranın Avropa bazarına ixracatını Asiya alıcıları ilə əvəz edə biləcəyi mühüm məsələdir və yaxından izlənilməlidir. Bəlkə də daha vacib olan Trampın öz İran siyasətinin neft qiymətlərinə təsirini anlaması ölçüsündədir. Son zamanlar prezident “süni yüksək” neft qiymətlərinə görə OPEC-ə sözlü hücum edib. Trampin fikrincə, kartel Rusiya və OPEC-ə daxil olmayan digər istehsalçılarla hasilatın azaldılması ilə neftin qiymətini artırıb. Trampın neft qiymətlərinin artmasına həssas olması, ehtimal ki, qlobal iqtisadiyyatın gələcək aralıq müddətləri ilə daha çox əlaqəlidir. Ancaq artan geosiyasi risqlər, xüsusilə də İran məsələsi qiymət artımını daha da sürətləndirir”.
Maraqlıdır ki, qeyd olunan bu fikirlər Azərbaycanın da neft bazarına yanaşmasını adekvat şəkildə əks etdirir. Energetika naziri Pərviz Şahbazov da vurğulayır ki, neft bazarı çox kövrək xarakter alıb. Onun sözlərinə görə, son vaxtlar neftin qiymətinin geosiyasi proseslərdən asılılığı güclənib və neft risqli bir enerji resursuna çevirib: "Bu isə neft ölkələrinə risqləri azaltmaq üçün bazarın tənzimlənməsi kimi əlavə öhdəlik qoyub. Təsədüfi deyil ki, 2 il müddətində neft bazarını tarazlaşdıran OPEC+ formatında qəbul edilmiş qərarlar olub. Bu qərarlar dəyişən vəziyyətə uyğun bazarın çevik tənzimlənməsinə xidmət etməli, neft istehsalçıları kimi, neft istehlakçılarının da maraqlarının qorunmasına imkan verməlidir. Hazırda neftin qiyməti qənaətbəxşdir. Dekabr qərarının icra səviyyəsi, təbii ki, aybaay yüksəlir. İyunda hasilatın məhdudlaşdırılması ilə bağlı yeni qərarın qəbulu bir sıra geosiyasi amillər və kommersiya ehtiyatlarının azalma səviyyəsindən asılı olacaq”. P. Şahbazov onu da bildirib ki, proqnozlara görə, cari ildə iqtisadi əməkdaşlıq və inkişaf təşkilatı ölkələrində kommersiya neft ehtiyatlarının artımının 3,6%-dən 3,3%-ə qədər azalacağı gözlənir: ”Geosiyasi qeyri-sabitliyin və hələ də qeyri-müəyyənliklərin qaldığı bir dövrdə neft ölkələri arasında əməkdaşlıq çox vacibdir. Azərbaycan bu əməkdaşlığın ilk təşəbbüskarı və neftin qiymətinin sabitləşdirilməsinin fəal tərəfdaşıdır”.
Tahir TAĞIYEV
