Qa­ra­bağ mü­na­qi­şə­si üzə­rin­də qu­ru­lan geo­si­ya­si də­yi­şik­lik­lər Er­mə­nis­ta­nın möv­qe­yi­ni zə­if­lə­dir

Azər­bay­ca­nın dip­lo­ma­tik ge­diş­lə­ri, müx­tə­lif öl­kə­lər­lə yük­sək sə­viy­yə­də qur­du­ğu əla­qə­lər öl­kə­mi­zin hət­ta təm­sil olun­ma­dı­ğı qu­rum­lar­da be­lə Er­mə­nis­ta­nın əley­hi­mi­zə han­sı­sa ad­dım­lar at­ma­sı­nı ən­gəl­lə­yən mü­hüm fak­tor­lar­dan bi­ri­dir. Bu­nun ən ba­riz nü­mu­nə­si qis­min­də Kol­lek­tiv Təh­lü­kə­siz­lik Mü­qa­vi­lə­si Təş­ki­la­tı­nın (KTMT) adı son vaxt­lar da­ha çox çə­ki­lir.

Təş­ki­lat sə­viy­yə­sin­də Azər­bay­can əley­hi­nə han­sı­sa ad­dım­lar ata bil­mə­mə­sin­dən Er­mə­nis­tan rəh­bər­li­yi də vax­ta­şı­rı gi­ley­lə­nir. An­caq Er­mə­nis­ta­nın möv­qe və fi­kir­lə­ri­nə sö­zün əsl mə­na­sın­da Kol­lek­tiv Təh­lü­kə­siz­lik Mü­qa­vi­lə­si Təş­ki­la­tı­nın di­gər üzv­lə­ri, de­mək olar ki, han­sı­sa re­ak­si­ya ver­mir.

Son dövr­lər­də isə Er­mə­nis­tan or­du­su­nu sa­biq baş qə­rar­gah rəi­si Yu­ri Xa­ça­tu­ro­vun sö­zü­ge­dən qu­ru­ma baş ka­tib tə­yin edil­mə­si ət­ra­fın­da ye­ni ma­raq­lı mə­qam­lar üzə çıx­maq­da­dır. Əs­lin­də, ilk əv­vəl­lər bu tə­yi­nat Er­mə­nis­tan­da bö­yük bir coş­qu ilə qar­şı­lan­dı. La­kin ha­di­sə­lə­rin in­ki­şaf is­ti­qa­mə­ti, geo­si­ya­si re­al­lıq­lar or­ta­ya ta­mam fərq­li bir mən­zə­rə­nin çıx­ma­sı­na sə­bəb ol­maq­da­dır. Elə bu sə­bəb­dən in­di er­mə­ni­lər Yu­ri Xa­ça­tu­ro­vun tə­yi­na­tın­dan məm­nun gö­rün­mür­lər və baş ve­rən­lə­rin Dağ­lıq Qa­ra­bağ mü­na­qi­şə­si­nə heç də Er­mə­nis­ta­nın le­hi­nə ol­ma­yan bir priz­ma­dan tə­sir edə­cə­yi qə­naə­tin­də­dir­lər. Mə­sə­lən, er­mə­ni po­li­to­loq Man­vel Sar­kis­yan bil­di­rir ki, Er­mə­nis­tan üçün Yu­ri Xa­ça­tu­ro­vun Kol­lek­tiv Təh­lü­kə­siz­lik Mü­qa­vi­lə­si Təş­ki­la­tı­na baş ka­tib tə­yin edil­mə­si yax­şı heç nə vəd et­mir: "KTMT-də Er­mə­nis­ta­nın prob­lem­lə­rin­dən di­gər öl­kə­lər­lə mü­na­si­bət­lə­rin ay­dın­laş­dı­rıl­ma­sı üçün is­ti­fa­də edə­cək­lər. Di­gər tə­rəf­dən isə Xa­ça­tu­rov ap­rel mü­ha­ri­bə­si za­ma­nı özü­nü çox pis gös­tər­di. Hə­min və­də məhz onun im­za­sı ilə Mosk­va­da Er­mə­nis­ta­nın əley­hi­nə, Azər­bay­can və Ru­si­ya­nın le­hi­nə olan ra­zı­laş­ma im­za­lan­dı. İn­di o özü­nü bu post­da ne­cə gös­tə­rə­cək, bu­nu bil­mi­rəm. İs­tə­ni­lən hal­da o, Ru­si­ya­nın ma­raq­la­rı üçün hə­rə­kət edə­cək. Er­mə­nis­tan öz su­ve­ren­li­yi­ni iti­rir və bö­yük təh­lü­kə­lər olan yer­lə­rə cəlb edi­lir". Onun fik­rin­cə, be­lə və­ziy­yət­də Yu­ri Xa­ça­tu­rov Mosk­va­dan gə­lən gös­tə­riş­lə­ri ic­ra edə­cək və be­lə və­ziy­yət­də KTMT hət­ta İrə­van üçün təz­yiq edi­lən mə­kan­lar­dan bi­ri­nə də çev­ri­lə bi­lər. Er­mə­ni eks­pert vur­ğu­la­yır ki, Mosk­va Ba­kı ilə mü­na­si­bət­lə­ri­ni da­ha da möh­kəm­lən­dir­mək məq­sə­di­lə zəbt edil­miş əra­zi­lə­rin, ilk növ­bə­də də Dağ­lıq Qa­ra­bağ ət­ra­fın­da­kı ra­yon­lar­dan bir ne­çə­si­nin bo­şal­dıl­ma­sı­nı is­tə­yir. Bu hal­da o, Ba­kı ilə Mosk­va­nın mü­na­si­bət­lə­ri­nin da­ha da ya­xın­la­şa­ca­ğı­nı diq­qə­tə çat­dı­rır və Er­mə­nis­ta­nın bu­na heç bir mü­qa­vi­mət təş­kil edə bil­mə­yə­cə­yi­ni qeyd edir. Onun söz­lə­ri­nə gö­rə, Mosk­va İrə­va­na bu xü­sus­da tə­sir­lə­ri­ni ar­tır­maq üçün Er­mə­nis­tan­da apa­rı­cı post­la­ra özü­nə da­ha sa­diq şəxs­lə­ri yer­ləş­di­rir. Bu sı­ra­ya Yu­ri Xa­ça­tu­rov da da­xil­dir və o, Er­mə­nis­tan­dan yox, Ru­si­ya­dan gə­lən gös­tə­riş­lə­rin ic­ra­sı­na ha­zır­dır. Hal­bu­ki, Er­mə­nis­tan rəh­bər­li­yi KTMT-yə er­mə­ni baş ka­ti­bin tə­yin olun­ma­sı­nı Qa­ra­bağ mə­sə­lə­sin­də özü­nə bö­yük dəs­tək ki­mi qiy­mət­lən­dir­di. Am­ma İrə­va­nın bu ar­zu­su, be­lə de­mək olar­sa, gö­zün­də qal­dı və əs­lin­də, Krem­lin Yu­ri Xa­ça­tu­rov­la bağ­lı öz plan­la­rı var.

Qeyd olu­nan xü­sus­da ilk ola­raq xa­tır­lat­maq la­zım gə­lir ki, Serj Sar­kis­yan KTMT-nin baş ka­tib­li­yi pos­tu­na keç­miş mü­da­fiə na­zi­ri Sey­ran Ohan­ya­nı tək­lif edir­di. Hə­min vaxt Ohan­yan pos­tun­dan is­te­fa ver­mə­miş­di. Mə­lu­mat­lar var idi ki, o, mü­da­fiə na­zi­ri və­zi­fə­sin­dən bir­ba­şa KTMT-yə baş ka­tib ge­də­cək. Am­ma son­ra­dan bəl­li ol­du ki, Sey­ran Ohan­yan bu pos­tu is­tə­mir və si­ya­sə­tə atı­lıb baş­qa plan­lar re­al­laş­dır­maq niy­yə­tin­də­dir. Bu du­rum­da İrə­van baş ka­tib pos­tu­na keç­miş mü­da­fiə na­zi­ri Va­qar­şak Arut­yun­ya­nı tək­lif et­mə­yə ha­zır­la­şır­dı ki, bu­na da, er­mə­ni me­dia­sı­nın yaz­dı­ğı­na gö­rə, Kreml ra­zı­lıq ver­mə­yib. Mosk­va Yu­ri Xa­ça­tu­ro­vun na­mi­zəd­lyi­nin üzə­rin­də da­ya­nıb. İrə­van­da çox­la­rı he­sab edir ki, Yu­ri Xa­ça­tu­ro­vun baş ka­tib tə­yin olun­ma­sı əs­lin­də Ru­si­ya­nın öz pla­nı­na uy­ğun hə­rə­kət et­di­yi­ni gös­tə­rir. Yə­ni rus­lar "baş ka­tib müt­ləq er­mə­ni ola­caq­sa, on­da mə­nim ada­mım ol­sun" ge­di­şi et­di­lər.

Xa­ça­tu­rov uzun il­lər­dən bə­ri Er­mə­nis­tan si­lah­lı qüv­və­lə­ri­nin baş qə­rar­gah rəi­si və­zi­fə­si­ni ic­ra edib və elə o vaxt­dan da Ru­si­ya­nın ada­mı ki­mi ta­nı­nıb. Fi­kir­lər səs­lə­nir ki, Mosk­va onun va­si­tə­si­lə er­mə­ni or­du­su üzə­rin­də nə­za­rə­ti­ni sax­la­yıb. Di­gər tə­rəf­dən məhz Mosk­va­nın dəs­tə­yi ilə ötən ilin ap­rel məğ­lu­biy­yə­tin­dən son­ra Xa­ça­tu­rov Sar­kis­yan tə­rə­fin­dən is­te­fa­ya gön­də­ri­lən ge­ne­ral­lar sı­ra­sın­da yer al­ma­dı. Ək­si­nə,  onun oğ­lu Qri­qo­ri Xa­ça­tu­ro­vun və­zi­fə­si bö­yü­dül­dü, o, üçün­cü kor­pu­sun ko­man­di­ri tə­yin edil­di. Hə­min vaxt "Ay­ka­kan Ja­ma­nak" qə­ze­ti ya­zır­dı ki, Q.Xa­ça­tu­ro­vu bu və­zi­fə­yə tə­yin et­mək üçün ge­ne­ral-ma­yor Onik Qas­par­ya­nı ora­dan uzaq­laş­dır­dı­lar: "Qri­qo­ri Xa­ça­tu­ro­vun tə­yi­na­tı ic­ti­mai qı­na­ğa sə­bəb ol­du. Çün­ki bu ada­mın adı hə­mi­şə qal­ma­qal­lar­da və ne­qa­tiv ha­di­sə­lər­də hal­la­nır. Mə­lum­dur ki, o, ata­sı­nın nü­fu­zun­dan is­ti­fa­də edə­rək or­du­da da hə­mi­şə öz­ba­şı­na hə­rə­kət­lər edib. Hət­ta onun adı bir sı­ra ci­na­yət işin­də də hal­la­nıb. Sar­kis­yan isə oğul Xa­ça­tu­ro­vu bu və­zi­fə­yə tə­yin et­mək­lə ata Xa­ça­tu­ro­va jest et­di. Çün­ki Yu­ri Xa­ça­tu­rov bir­ba­şa Ru­si­ya­ya ta­be olan şəxs­dir və il­lər­dir öz pos­tun­da qal­ma­sı­nın sə­bə­bi də bu­dur. Be­lə mə­lu­mat­lar da var ki, Er­mə­nis­tan or­du­su əs­lin­də bir­ba­şa Xa­ça­tu­ro­vun, do­la­yı­sı ilə Ru­si­ya­nın əm­rin­də­dir".

Gö­rün­dü­yü ki­mi, Ru­si­ya KTMT-nin baş ka­tib pos­tu­na bir­ba­şa özü­nə bağ­lı şəx­si yer­ləş­di­rib və bu­nun Qa­ra­bağ mü­na­qi­şə­si ilə də bağ­lı­lı­ğı var. Mə­sə­lə bu­ra­sın­da­dır ki, Mosk­va Qa­ra­bağ mü­na­qi­şə­si­nin həl­lin­də mü­əy­yən irə­li­lə­yiş­lə­rin ol­ma­sı­nı, be­lə­lik­lə də Ba­kı ilə əla­qə­lə­ri­nin da­ha da möh­kəm­lən­mə­si­ni is­tə­yir. Çün­ki Kreml­də ge­də­rək da­ha ay­dın gö­rür­lər ki, Ba­kı­nın dəs­tə­yi ol­ma­dan Qaf­qaz­da is­tə­ni­lən şə­kil­də möh­kəm­lən­mək müm­kün­süz bir mə­sə­lə­dir. Bu sə­bəb­dən Kreml Er­mə­nis­ta­na tə­sir gös­tər­mək­lə Qa­ra­bağ konf­lik­ti­nin ge­di­şin­də də­yi­şik­lik­lər et­mə­yi in­di ən məq­bul va­ri­ant sa­yır. Am­ma prob­lem on­da­dır ki, ha­ki­miy­yət­də qal­ma­sı Qa­ra­bağ mü­na­qi­şə­sin­dən ası­lı olan Serj Sar­kis­yan bu­na müm­kün qə­dər çox mü­qa­vi­mət gös­tə­rəm­yə ça­lı­şır. Elə bu sə­bəb­dən Kreml Sar­kis­ya­nın mü­qa­vi­mə­ti­ni qır­maq üçün ha­ki­miy­yə­tə özü­nə ya­xın adam­la­rı yer­ləş­di­rir. Yu­ri Xa­ça­tu­rov da bu sı­ra­ya aid­dir və o, Qa­ra­bağ mə­sə­lə­sin­də Ru­si­ya­nın de­dik­lə­ri­ni edə­cək. De­mə­li, Qa­ra­bağ konf­lik­tin­də Sark­si­ya­nın Yu­ri Xa­ça­tu­rov­dan han­sı­sa dəs­tək göz­lə­mə­si əbəs­dir. Am­ma Krem­lin plan­la­rı bu­nun­la məh­dud­laş­mır. Si­ya­si müs­tə­vi­də də Sar­kis­ya­na qar­şı fi­qur­lar ha­zır­la­nır. Ar­tıq mə­lum­dur ki, Er­mə­nis­ta­nın in­di­ki baş na­zi­ri Ka­ren Ka­ra­pet­yan da da­ha çox Krem­lin si­fa­riş­lər­ni­nin ic­ra­sı ilə məş­ğul­dur.

Mosk­va re­al və­ziy­yət­də Ru­si­ya Er­mə­ni­lə­ri İt­ti­fa­qı­nın pre­zi­den­ti Ara Ab­ram­ya­nı da Er­mə­nis­tan­da si­ya­sə­tə gə­ti­rir. Hə­lə 2015-ci il­də Ab­ram­yan ye­ni par­ti­ya tə­sis edə­rək Er­mə­nis­ta­nın si­ya­si hə­ya­tı­na iş­ti­rak et­mək niy­yə­ti­ni or­ta­ya qoy­du. O vaxt onun Mosk­va­dan hər cür dəs­tək al­dı­ğı da mə­lum idi. La­kin mə­lum ap­rel mü­ha­ri­bə­si Ru­si­ya-Er­mə­nis­tan mü­na­si­bət­lə­ri­ni poz­du, Ab­ram­ya­nın fə­al si­ya­sə­tə atıl­ma­sı­nı ən­gəl­lə­di. Er­mə­nis­ta­nın "Lra­gir" say­tı ya­zır ki, mü­ha­ri­bə­də məğ­lu­biy­yət­dən son­ra Ab­ram­ya­nın si­ya­sə­tə atıl­ma­sı göz­lə­ni­lən nə­ti­cə­ni ver­mə­yə bi­lər­di. Bu sə­bəb­dən Kreml onun­la bağ­lı plan­la­rı­nı mü­əy­yən qə­dər tə­xi­rə sal­dı. Sayt əla­və edir ki, Ru­si­ya Ara Ab­ram­ya­nın er­mə­ni si­ya­sə­ti­nə da­xil ol­ma­sı ilə Sar­kis­ya­nın han­sı­sa mü­qa­vi­mət im­kan­la­rı­nı da tam ara­dan qal­dır­maq niy­yə­tin­də idi və bu pla­na Mosk­va ye­ni­dən qa­yı­dıb. "Lra­gir" say­tı ya­zır: "Mə­lu­mat­lar var ki, Ru­si­ya Sar­kis­ya­nın ha­ki­miy­yət­dən get­mə­si­ni is­tə­yir. Sar­kis­ya­nın get­mə­si Qa­ra­bağ mü­na­qi­şə­si­nin da­nı­şıq­lar yo­lu ilə həl­li­ni tez­ləş­di­rə bi­lər. Ap­rel mü­ha­ri­bə­sin­dən son­ra Ru­si­ya­nın Sar­kis­ya­nı gön­dər­mək is­tə­yi da­ha qa­ba­rıq şə­kil­də or­ta­ya çıx­dı. Bu, həm də Qa­ra­bağ mü­na­qi­şə­si­nin həl­lin­də də­yi­şik­lik­lər fo­nun­da Mosk­va­nın böl­gə­də möv­qe­lə­ri­ni güc­lən­dir­mə­si üçün la­zım idi. Sar­kis­ya­nın han­sı­sa plan­la­ra eti­raz et­mək niy­yə­ti, dü­zəlt­di­yi şou­lar isə ar­tıq Mosk­va­nın xo­şu­na gəl­mir və bu sə­bəb­dən Kreml onu Ara Ab­ram­yan va­si­tə­si­lə de­vir­mə­yi dü­şü­nür. Bu sə­bəb­dən Mosk­va Ab­ram­ya­nı ye­ni­dən Sar­kis­ya­nın qar­şı­sı­na çı­xar­ma­ğa ça­lı­şır".

Be­lə və­ziy­yət­də Er­mə­nis­tan rəh­bər­li­yi­nin cəb­hə zo­na­sın­da və­ziy­yə­ti gər­gin­ləş­dir­mək­lə öz möv­qe­yi­ni möh­kəm­lən­dir­mək tak­ti­ka­sı da han­sı­sa işə ya­ra­ma­ya­caq. Əv­və­la, bu du­rum­da Kreml dö­yüş mey­da­nın­da Er­mə­nis­ta­nı tək bu­ra­xa­caq və be­lə və­ziy­yət­də Azər­bay­can or­du­su qı­sa za­man kə­si­yin­də er­mə­ni­lə­ri dar­ma­da­ğın edə­cək. İkin­ci­si, müm­kün mü­ha­ri­bə­yə KTMT-nin han­sı­sa for­ma­da mü­da­xi­lə­si­nə də Kreml im­kan ver­mə­yə­cək. Üçün­cü­sü, müm­kün hər­bi toq­quş­ma­lar­da er­mə­ni­lə­rin ye­ni it­ki­lə­ri Er­mə­nis­tan da­xi­lin­də Sark­si­ya­na təz­yiq­lə­ri da­ha da ar­tı­ra­caq. On­suz da təx­ri­bat­lar nə­ti­cə­sin­də ölən er­mə­ni əs­gər­lə­ri­nin say ar­tı­mı isə Sar­kis­ya­na qar­şı eti­raz­la­rı güc­lən­di­rir. Hər­bi eks­pert, eh­ti­yat­da olan pol­kov­nik Şa­ir Ra­mal­da­nov da bil­di­rir ki, cəb­hə­də er­mə­ni­lər tə­rə­fin­dən təx­ri­bat­la­rın da­vam et­mə­si düş­mə­nin it­ki­lə­ri­nin sa­yı­nın art­ma­sı ilə mü­şa­yi­ət olu­nur: "Bu təx­ri­bat­la­rın öm­rü Azər­bay­ca­nın er­mə­ni­lə­ri tam məhv edib öz tor­paq­la­rın­dan çı­xa­ra­na­dək­dir. Er­mə­nis­tan əv­vəl seç­ki­qa­ba­ğı sin­drom ya­şa­yır­dı, ey­ni və­ziy­yət in­di də da­vam edir. Seç­ki­lə­rin nə­ti­cə­lə­ri ilə ra­zı ol­ma­yan cə­miy­yət öz eti­ra­zı­nı bil­di­rir. Ona gö­rə hökm sü­rən ha­zır­kı və­ziy­yət köh­nə bir sxem­dir. Qa­ra­ba­ğın iş­ğa­lı baş­la­yan­dan in­di­yə qə­dər Er­mə­nis­tan­da­kı iq­ti­dar Qa­ra­bağ kar­tın­dan hə­mi­şə is­ti­fa­də edib". Pol­kov­nik er­mə­ni iş­ğal­çı qüv­və­lə­ri­nin hər bir təx­ri­ba­tı­nın qar­şı­sı­nın alın­dı­ğı­nı, adek­vat ca­va­bın ve­ril­di­yi­ni və er­mə­ni­lə­rin xey­li it­ki­lə­ri­nin ol­du­ğu­nu açıq­la­yıb: "Er­mə­ni­lər bu haq­da mə­lu­ma­tı giz­lə­dir­lər. Biz­də mü­əy­yən mə­lu­mat­lar və bu­nun­la bağ­lı vi­deo­ma­te­ri­al­lar möv­cud­dur. Hər­bi böl­mə­lə­ri­miz dö­yüş tap­şı­rı­ğı­nı ye­ri­nə ye­ti­rir".

Be­lə­lik­lə, qeyd edi­lən­lər ay­dın su­rət­də gös­tə­rir ki, Qa­ra­bağ mü­na­qi­şə­si ilə bağ­lı cə­rə­yan edən­lər heç də in­di­ki Er­mə­nis­tan rəh­bər­lyi­nin ma­raq­la­rı çər­çi­və­sin­də de­yil. Bu du­rum­da Krem­lin mə­sə­lə­yə ye­ni geo­si­ya­si ya­naş­ma­sı da və­ziy­yə­tin də­yiş­mə­si­nə əsas­lı su­rət­də tə­sir gös­tər­mək iq­ti­da­rın­da­dır. Sar­kis­yan re­ji­mi isə nə Azər­bay­ca­nın hər­bi gü­cü­nə, nə də Krem­lin geo­si­ya­si ma­raq­la­rı­na mü­qa­vi­mət gös­tər­mək iq­ti­da­rın­da­dır. Ay­dın­dır ki, məhz bü­tün bun­lar Qa­ra­bağ mü­na­qi­şə­si­nin həl­li­ni xey­li də­rə­cə­də tez­ləş­di­rə bi­lər. Hər hal­da, pro­ses­lə­rin in­ki­şaf is­ti­qa­mə­ti ya­xın tez­lik­də Qa­ra­bağ konf­lik­ti ilə bağ­lı Azər­bay­ca­nın ma­raq­la­rı çər­çi­və­sin­də mü­hüm ye­ni­lik­lə­rin ola­ca­ğı­nı is­tis­na et­mir.

Na­hid SA­LA­YEV

Ya­zı Azər­bay­can Res­pub­li­ka­sı­nın Pre­zi­den­ti ya­nın­da Küt­lə­vi İn­for­ma­si­ya Va­si­tə­lə­ri­nin İn­ki­şa­fı­na Döv­lət Dəs­tə­yi Fon­du­nun ma­liy­yə dəs­tə­yi­lə çap olu­nur.