Bu gün paytaxt Bakının Azərbaycanın digər bölgələri ilə müqayisədə ekoloji cəhətdən daha çox çirklənməsi heç kimə sirr deyil. Çirklənmənin əsas mənbəyi isə avtomobillərdir. Hazırda avtomobillər paytaxtın ekoloji çirklənməsində 80 faizdən çox paya sahibdir. Amma koronavirus pandemiyası ilə əlaqədar olaraq karantin rejimində avtomobillərin hərəkəti azaldığından, çirklənmə səviyyəsi də bir qədər aşağı düşüb. Sərt karantin rejimindən sonra ətraf mühitdə, atmosfer qatında dəyişikliklərin baş verməsini rəsmilər də etiraf edir. Bəzi ölkələrdə aparılan tədqiqatlar isə göstərir ki, atmosfer havası 30-50 faizədək təmizlənib. Təbiət sürətlə özünütəmizləmə, özünübərpa prosesinə keçib. Ən tez təmizlənən isə böyük şəhərlərin atmosfer havasıdır.
Çünki xüsusi karantin rejimi çərçivəsində hərəkətə tətbiq edilən məhdudiyyətlər havadakı zərərli qaz və tullantıların həcminin azalmasına səbəb olub. Paytaxtın bəzi küçə və prospektlərindəki svetoforlarda quraşdırılan hava keyfiyyəti sensorlarının qeydə aldığı nəticələrə görə, bəzi yerlərdə koronavirusla bağlı tədbirlər zamanı havada zərərli sərt zərrəciklərin azalması 50% təşkil edib. Karbon monoksid isə karantin rejimində 60% azalıb. Azot dioksidinin həcmində də azalma müşahidə olunur. Metan qazının, kükürd oksidinin həcmində də azalma qeydə alınıb. Bu prosesin davamı üçün ekspertlər həm avtomobildən istıfadəni pandemiyadan sonrakı dövrdə də azaltmağı vacib sayır, həm də sıxılmış təbii qazdan (CNG) istifadə miqyasının genişlənməsini önəmli hesab edir.
Qeyd edək ki, CNG beynəlxalq praktikada geniş istifadə olunan qənaətli, ekoloji təmiz və ən təhlükəsiz mühərrik yanacağıdır. 2015-ci ildən Azərbaycanda CNG mühərrik yanacağının istifadəsi genişlənir. Hazırda CNG mühərrik yanacağı ən təmiz, səmərəli və təhlükəsiz yanacaqdır. CNG mühərrik yanacağının istifadəsi nəqliyyatda istixana və zəhərli qazların emissiyasını azaldır. Bundan istifadə nəticəsində son beş ildə ölkə atmosferinə buraxlan istixana qazlarının həcmi isə 30 min ton azalıb. Bu miqdar 500 min ağacın istehlakını əvəz edir. Benzin yanacağının 10%-i CNG yanacağı ilə əvəz olunarsa, bir il ərzində istixana qazlarının emissiyası təxmini 100 min ton azalmış olacaq. Alıcıların qənaəti isə 80 milyon manat təşkil edə bilər. Bu fonda əksər ölkələrdə qeyd edilən yanacaqdan istifadəyə dair yeni addımlar atılır. Məsələn, Rusiya hökuməti avtomobillərin benzindən qaza keçməsi ilə bağlı mühüm qərar verib. Baş nazir Mixail Mişustin əhalinin benzindən qaza keçməsi ilə bağlı yaranan xərclərinin 60 faizinin hökumət tərəfindən ödənilməsi ilə bağlı qərar imzalayıb. Hökumət subsidiyaları ikiqat artıraraq 60% ödəyəcək. Qonşu İranda artıq uzun illərdir ki, qazla işləyən avtomobillər buraxılır. Digər ölkələr də daha ucuz olan qazla işləyən avtomobillərdən yararlanır. Hazırda dünyada 30 milyon ədəd CNG ilə işləyən nəqliyyat vasitəsi var. Proqnozlara görə, 2030-cu illərdə bu rəqəm 100 milyona çatdırılacaq. Çin, İran, Pakistan, İtaliya kimi ölkələr CNG istifadəsində ilk onluqdadır. Neft Araşdırmaları Mərkəzinin rəhbəri İlham Şaban bu fonda qeyd edir ki, Rusiyada CNG çoxdan var və iri şirkətlər bunun satışı ilə məşğuldur:"Rusiyada buna bənzər müsbət təcrübə olub. Belə ki, 2000-ci illərdə köhnə avtomobili gətirməklə yerli istehsal olan yeni avtomobili güzəştlə almaq mümkün idi".
Ekspert bildirib ki, Azərbaycanda 2022-ci ilədək ictimai nəqliyyatın tam şəkildə CNG-dən istifadəyə keçməsi qərarlaşdırılıb:"Amma bunun icrası ilə bağlı heç nə yoxdur. CNG-dən istifadə daha sərfəlidir, benzinlə müqayisədə iki dəfə ucuzdur, 45 qəpikdir. Heç olmasa dövlət qurumlarının balansında olan avtomobillər CNG-yə keçməlidir, dövlət bunu edə bilər. Sürücülərin bir çoxu maye qazla (LPG) sıxılmış təbii qazı (CNG) səhv salır. CNG maye qaz deyil, təbii qazın sıxılmış formasıdır. Bu gün bütün Avropa, ABŞ sıxılmış təbii qaz – CNG istifadə edir. CNG ekoloji baxımdan "Avro-6" standartındadır və daha təhlükəsizdir". SOCAR-ın ictimaiyyətlə əlaqələr və tədbirlərin təşkili idarəsinin rəis müavini İbrahim Əhmədov isə məsələ ilə bağlı bildirib:"Ölkəmizdə hazırda məhz "SOCAR Petroleum" şirkəti CNG-nin ən geniş şəbəkə üzrə satışını həyata keçirir, yəni 9 məntəqədə CNG-nin satışı mövcuddur. Digər bızi şirkətlər 1 məntəqədə bu yanacaq növünün satışını həyata keçirir. Hədəfimiz CNG-nin satışı üzrə şəbəkəni genişləndirməkdir". O bildirib ki, CNG-nin üstünlükləri barədə ictimaiyyətə dəfələrlə məlumat verilib:"Bunun əsas üstünlüyü, birincisi, qiymətidir və CNG qiymət baxımından benzindən və dizeldən daha sərfəlidir. CNG-nin bir kubmetrinin qiyməti 45 qəpik təşkil edir. Bu, sadəcə təbii qazdır və hər məntəqədə xüsusi cihaz vasitəsilə sıxılır və maşına vurulur”. SOCAR rəsmisi “sputnik” portalına bildirib ki, əhalinin böyük hissəsi sıxılmış təbii qazdan istifadə etsə, ətraf mühitin yaxşılaşması üçün münbit şərait yaranacaq:"CNG həm istehlakçı, həm də istehsalçı üçün daha sərfəlidir. Bunun benzinlə müqayisədə gəlirliliyi daha yüksəkdir. CNG avtomobilin mühərrikini daha az zədələyir və mühərrikin davamlılığı artır. Demək olar ki, bütün avtomobillərdə CNG-dən istifadə etmək olar, sadəcə əlavə bir çən quraşdırılmalıdır. Bu çənin quraşdırılması üçün qiymətlər 1000 manatdan yuxarıdır və müvafiq şirkətlər bunu quraşdırır. Çən quraşdırılandan sonra bu, yol polisi tərəfindən təsdiqlənməlidir. Bu baxımdan müvafiq qurumların gələcəkdə bu məsələyə töhfəsi ola bilər. Yəni prosedurların sadələşdirilməsi baxımından kömək edə bilərlər. Azərbaycanda CNG-dən istifadənin genişlənməsi müsbətdir və SOCAR bu sahəyə investisiya qoymağı davam etdirir".
Azərbaycanda hazırda qeydiyyatda olan 1,4 milyon avtonəqliyyat vasitəsindən təqribən yarısı ölkə paytaxtında və Abşeron yarımadasında fəaliyyət göstərir. Bu baxımdan Azərbaycan paytaxtının ekoloji vəziyyətinin sağlamlaşdırılması məsələsi aktualdır. Bakıda bunun üçün sıxılmış qazdan istifadə olduqca önəmlidir.
Ramil QULİYEV
