Ermənistanda mövcud hakimiyyətin mövqeyi Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin dinc müstəvidə həllini əngəlləyən başlıca faktor qismində çıxış etməkdə davam edir. Belə görünür ki, bu ölkə ciddi təzyiq görməyəincə, konfliktin real həlli istiqamətindjə əməli addım atmayacaq.
Hazırda Azərbaycanın diplomatik fəaliyyəti nəticəsində dünya Ermənistanı işğalçı ölkə olaraq qəbul etsə də, ona qarşı əməli addımlar atmağa hələ də tələsmir. Proseslərin bu səpkidə inkişafı Azərbaycanı qane etmədəyindən, Bakı məsələnin güc müstəvisində həlli variantının istənilən vaxt işə düşə biləcəyini yüksək səviyyədə bəyan edir. Bu mənada, Müdafiə Nazirliyində keçirilən son xidməti müşavirədə səslənən fikirlər və ordu qarşısında qoyulan yeni tapşırıqlar təsadüfi sayıla bilməz.
Xatırladaq ki, həmin müşavirədə müdafiə naziri, general-polkovnik Zakir Həsənov Prezident İlham Əliyevin Soçidə keçirilən “Valday” Beynəlxalq Diskussiya Klubunun 16-cı illik iclasının plenar sessiyasında çıxışı zamanı səsləndirdiyi “Qarabağ tarixi, əzəli Azərbaycan torpağıdır. Beləliklə, Qarabağ Azərbaycandır və nida işarəsi” fikrinin Azərbaycan ordusunda böyük ruh yüksəkliyi ilə qarşılandığını və ordumuz qarşısında yeni tapşırıqlar qoyduğunu xüsusi vurğulayıb. Nazir bildirib ki, bu tapşırıqlar Azərbaycan ordusunun, xüsusilə ön xətdə yerləşən bölmələrinin döyüş qabiliyyətinin artırılması, onların daha müasir, güclü silah və hərbi texnika ilə təchizatı, şəxsi heyətin döyüş və mənəvi-psixoloji hazırlıq səviyyəsinin yüksəldilməsi, işğal olunmuş torpaqların azad edilməsinə yönəlmiş təlim və tədbirlərin gücləndirilmiş qaydada keçirilməsi və bu istiqamətdə bir sıra digər mühüm məsələlərin həll edilməsindən ibarətdir.
Son dövrdə cəbhə xəttində yaranmış əməliyyat şəraitini təhlil edən müdafiə naziri Ermənistan silahlı qüvvələrinin bölmələri tərəfindən işğal olunmuş ərazilərdə mövqelərinin möhkəmləndirilməsi məqsədilə mühəndis-istehkam işlərinin aparılması cəhdlərinin, eyni zamanda düşmənin snayper və pilotsuz uçuş aparatlarının fəaliyyətinin sərt şəkildə qarşısının alınması məqsədilə adekvat tədbirlərin görülməsini əmr edib. Ekspertlər hesab edir ki, ordumuzun qarşısında qoyulan yeni tapşırıqlar, danışıqlar masasında nəticə olmayacağı təqdirdə, hərbi əməliyyatların istənilən vaxt başalya biləcəyinin real təsdiqidir.
Azərbaycanın hərbi əməliyyatlara start verdiyi təqdirdə Ermənistanın çox böyük problemlərlə üzləşəcəyini isə düşmən ölkədə də açıq etiraf edirlər. Məsələn, ehtiyatda olan erməni polkovnik Vladimir Ovanesyan bildirir ki, indiki şəraitdə Ermənistanın Azərbaycanla hərb müstəvisində üz-üzə gəlməsi ölkəsi üçün yaxşı heç nə vəd etmir. O bildirir ki, Ermənistanın Azərbaycanla hərbi sahədə hansısa balans yaratmaq cəhdləri iflasa uğrayıb: “ Ermənistanın yeni hakimiyyəti hərbi xərcləri artıraraq Azərbaycanla bu sahədə ayaqlaşmağa çalışır, amma baş tutmur. Belə ki, Ermənistanın 2020-ci il üçün büdcəsində hərbi xərclərin cəmi 0,8 faizlik artımı nəzərdə tutulub. Bu il ölkə hərbi xərclərə 303 milyard dram, təxminən 634 milyon dollar nəzərdə tutulmuşdusa, gələn il həmin rəqəm 305 milyard dram, yəni 638 milyon dollar təşkil edəcək. Xatırladım ki, Ermənistan Azərbaycanla müharibə ərəfəsindədir və belə vəziyyətdə hərbi büdcənin cəmi 0,8 faiz artımı yolverilməzdir. Müqayisə üçün qeyd edim ki, Azərbaycan 2020-ci ildə hərbi xərcləri 10 faiz artırmağa hazırlaşır”. Polkovnik Ovanesyan əlavə edir ki, inflyasiyanı nəzərə alanda həmin 0,8 faizlik artım əslində artım deyil, hərbi xərclər inflyasiyaya görə builkinə nisbətən azalacaq. Ovanisyanın bildirdiyinə görə, Ermənistan Müdafiə Nazirliyinə ayrılan vəsaitin 75 faizi maaşlara, kommunal xərclərə və digər məcburi ödənişlərə sərf olunur. Qalan hissəsinə isə hərbi ehtiyaclar üçün nələrsə alına bilər. Üstəlik, bu zaman korrupsiyaya yol verilir, onsuz da az olan vəsait bir tərəfdən də mənimsənilir. Deməli, hərbi xərclər hesabına Ermənistan praktiki olaraq hansısa yeni texnika alışını həyata keçirmir. Bu vəziyyətdə düşmən ordusunun maddi texniki təminat sarıdan yenə Azərbaycandan dəfələrlə geri qalacağı şübhə doğurmur. Çünki Azərbaycan hər il kifayət qədər yeni və müasir hərbi texnika alışını həyata keçirir. Elə bu səbəbdəndir ki, ermənilərin ən böyük narahatlığı yenidən hərbi sahədə Azərbaycanla üz-üzə gələ bilməklə bağlıdır.
Əslində, rəsmi İrəvanın Qarabağ sülh danışıqlarını dalana dirəməsi fonunda yeni Qarabağ savaşının olması artıq qaçılmaz sayılır. Rusiyalı hərbi analitik Pavel Felqenhauer bu xüsusda bildirir: “Bəli, son zamanlar cəbhə xəttində gərginlik var. Oradakı vəziyyət bu cürdür ki, münaqişənin yenidən başlaması mümkündür, bu da bölgədəki vəziyyətin gərginləşməsinə töhfə verir”. Analitik qeyd edib ki, regionda dəyişən geosiyasi vəziyyət də savaşı tətikləyən digər bir faktordur: “Söhbət ondan gedir ki, Ermənistan Moskva üçün vacibdir, lakin Türkiyə daha vacibdir, həmçinin Azərbaycan da Moskva üçün vacibdir. Moskvanın Ermənistanla tərəfdaş olması, digərləri ilə tərəfdaş olmaması məsələsinə gəldikdə isə, bu, Moskvaya əlverişli deyil, Moskva üçün maraqlı deyil. Buna görə də Moskva hər zaman balanslaşdırır, birmənalı olaraq heç vaxt İrəvanı dəstəkləmir. Lakin formal olaraq bu kimi dəstək, zəmanətlər var. Hazırda həmin balans var, lakin vacib maraqlar da var. Xüsusən də Ermənistanın indiki hakimiyyəti üzündən Rusiya Azərbaycan və Türkiyə ilə daha çox yaxınlaşır. Belə vəziyyətdə Qarabağ məsələsində İrəvanın hansısa addım atmaması fonunda Azərbaycanın savaşa başlamasına Rusiya heç bir maneə yaratmayacaq. Ermənistanın hərbi sahədə Azərbaycanla ayaqlaşmaq imkanı yoxdur. Buna onun potensialı, iqtisadiyyatı imkan vermir”.
Eyni mövqe erməni politoloq Armen Badalyan tərəfindən də sərgilənir: “Ermənistanda bir il yarım əvvəl olduğu kimi, indi də sosial-iqtisadi sahədə toplanıb qalmış problemlər var və bu problemlər bir an öncə həll edilməlidir. Hakimiyyət dəyişikliyi bu mənada heç bir şeyi dəyişməyib, bu problemlər gündəmdə qalmağa davam edir”. Politoloqun sözlərinə görə, ötən ilin məşhur hadisələrindən sonra baş nazir olmuş Nikol Paşinyan kriminal oliqarxiyanı “super baş nazir” sistemindən uzaqlaşdırıb və hökumət tamamilə onun maraqlarının təmin olunmasına xidmət etməyə başlayıb: “İndi artıq tam olaraq deyə bilərik ki, hökumət bir nəfərə xidmət edir. Hökumət, parlament, qanunla müstəqil şəkildə yaradılmış, lakin reallıqda tabeçilik altında olan orqanlar, Konstitusiya Məhkəməsi istisna olmaqla Ali Məhkəmə Şurası və bütün məhkəmə sistemi şəxsi hakimiyyət sisteminə daxildir. Bu sistemdən 4 institut kənarda qalır: KİV, Konstitusiya Məhkəməsi, kilsə və Qarabağ “hakimiyyəti”. Hakimiyyət hazırda 2 istiqamətdə nəzərəçarpan addımlar atır: Konstitusiya Məhkəməsi və Qarabağ “hakimiyyəti”. Buna avtoritar sistemin formalaşdırılması deyilir. Amma bu vəziyyət ölkəni daha zəifləmiş hala salacaq. Onda bizi daha ciddi problemlər gözləyir. Məsələn, Azərbaycanın yenidən Qarabağ savaşına start verməsi Ermənistanı əhəmiyyətli dərəcədə çökdürə və yeni məğlubiyyətlər gətirə bilər. Hadisələr indi elə bu istiqamətdə də inkişaf edir”.
Məsələ ilə bağlı “armenianreport” portalı yazır ki, bütün bunlar Ermənistanın daha da təkləndiyi bir vaxtda baş verir: “Aşqabadda keçirilən MDB Dövlət Başçıları Şurasının məhdud tərkibli iclasında Azərbaycan prezidenti İlham Əliyev faşizmi dəstəklədiyinə görə Ermənistanı ciddi tənqid hədəfinə çevirdi və Moskva buna hansısa reaksiya vermədi. Əksinə, Rusiya mediası və ekspertləri bu məsələdə Bakını dəstəkləyən mövqe nümayiş etdirir. Deməli, Rusiyanın Bakı ilə yaxınlaşması həqiqətdir və Ermənistan hakimiyyəti bunun qarşısını ala bilmir. Elə buna görə Rusiyanın razılığı ilə Azərbaycanın yeni Qarabağ savaşına başlayıb istədiyi hədəfə çatması ehtimalı da yüksəlir”. Məsələnin bu tərəfinə nəzər salan rusiyalı ekspert Yevgeni Mixaylov baş verənləri təbii sayır və onu da vurğulayır ki, prezident İlham Əliyevin MDB Dövlət Başçıları Şurasının zirvə toplantısında çıxışı Ermənistan hakimiyyətinin Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həlli ilə bağlı davranışlarına Soçidə səsləndirdiyi fikirlərin davamıdır. Ekspertin sözlərinə görə, Azərbaycan rəhbəri Ermənistanda faşizmin qəhrəmanlıq kimi qələmə verilməsinə dair MDB ölkələrinin liderlərinin ümumi fikrini ifadə edib: "Əlbəttə, Moskva Qaregin Njdenin qəhrəmanlaşdırılması ilə bağlı öz narazılığını bildirdi, lakin analitiklərə görə, bu reaksiya İrəvanda bu cür cəhdlərin qarşısını almaq baxımından güclü deyil. Fikrimcə, Kreml İrəvanı öz strateji maraqları zonasında saxlamaq naminə ehtiyatlı davranır". O xatırladıb ki, Aşqabadda qəbul edilən sənədlər arasında MDB ölkələrinin xalqlarına və dünya ictimaiyyətinə faşizmin qəhrəmanlıq kimi qələmə verilməsinin yolverilməzliyi də qeyd olunub: "Lakin bu muraciətə Ermənistan qoşulursa, dissonans yaranır. Necə ola bilər ki, bu müraciəti faşizmi müxtəlif bəhanələrlə təbliğ edən ölkə imzalasın: "guya, bu bizim qəhrəman Njdedir, siz ona toxunmayın". Düşünürəm ki, Ermənistanı hamımız birlikdə yerinə oturtmalıyıq". Aydındır ki, Rusiyadan Ermənistana qarşı sərgilənən belə yanaşma həm də Azərbaycanın diplomatik gedişlərinin uğurlarını təcəssüm etdirir. Belə vəziyyətdə Azərbaycanın güc yolu ilə ərazi bütövlüyünü bərpa etmə cəhdlərinə regionda maraqıl qüvvələrin, o cümlədən Rusiyanın daha anlayışlı yanaşacağı da şübhə doğrumur. Bax bu vəziyyətdə Qarabağ məsələsinin birdəfəlik Azərbaycanın istədiyi çərçivədə həlli də qaçılmaz sayılır.
Tahir TAĞIYEV
Yazı Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Kütləvi İnformasiya Vasitələrinin İnkişafına Dövlət Dəstəyi Fondunun maliyyə dəstəyilə çap olunur.
