Bu günlərdə Maliyyə Nazirliyi 2022-ci il üzrə Azərbaycanın dövlət və icmal büdcəsinin icrasına dair göstəriciləri açıqlayıb. Həmin göstəricilərdən bəlli olur ki, ötən il Azərbaycanın dövlət büdcəsinin toplam gəlirləri 30 milyard 660 milyon manat olub. Bu, həmin ilin büdcəsi hazırlanarkən açıqlanan proqnozlardan 5 faiz çoxdur. Başqa deyimlə, hökumət ötən il gözlədiyindən 1 milyard 463 milyon manat daha çox gəlir əldə edib.
Dövlət büdcəsi gəlirlərinin müəyyən hissəsi enerji sektoru hesabına formalaşıb. Rəsmi rəqəmlərə görə, neft-qaz sektorundan büdcəyə daxil olan vəsaitin həcmi 15 milyard 382 milyon manat olub. Son illər ərzində ölkənin qeyri-neft sektorunun inkişaf etməsi də bu sektor üzrə büdcə daxilolmalarını əhəmiyyətli dərəcədə artırır. Neft-qaz qiymətlərində indiki qiymət artımları isə Azərbaycan iqtisadiyyatı üçün əlavə imkanlar qazandırır. Burada bir məqamı da qeyd edək ki, neft-qaz sektorunun gəlirləri dövlət büdcəsinə iki formada daxil olur: birbaşa və dolayı. Dövlət Neft Fondundan dövlət büdcəsinə transferlər enerji gəlirlərinin birbaşa büdcəyə daxil olmasına şərait yaradır. Enerji şirkətlərinin büdcəyə ödədikləri vergilər isə neft-qaz gəlirlərinin büdcə gəlirlərinə dolayı təsirinə də imkan verir. Maliyyə Nazirliyinin açıqladığı göstəricilərdən aydın olur ki, Dövlət Neft Fondundan dövlət büdcəsinə 7 milyard 923 milyon manat transfer edilib. Ancaq nəzərə almaq lazımdır ki, hökumət ötən il Neft Fondundan 11 milyard 517 milyon manat götürməyi proqnozlaşdırmışdı. Başqa sözlə, 2022-ci ildə Neft Fondundan dövlət büdcəsinə köçürmələr proqnozdan təxminən 3 milyard 600 milyon manat daha az olub. Buna səbəb enerji qiymətlərinin gözləniləndən daha çox olması, eyni zamanda maliyyə sahəsində edilən dəyişiklikıərdir. Neft-qaz qiymətlərinin yüksəkliyi bu məhsulların satışını gerçəkləşdirən şirkətlərə daha çox gəlir qazandırıb. Onlar, beləcə. daha çox vergi ödəyib. Bu fonda hökumət Dövlət Neft Fondunun vəsaitlərinə qənaət etmək imkanı əldə edib. Maliyyə Nazirliyinin açıqladığı göstəricilər də neft-qaz sənayesinin ödədiyi vergilərdə ciddi artımı təsdiqləyir. Rəsmi rəqəmlərə görə, 2022-ci ildə neft-qaz sektoru büdcəyə 7 milyard 459 milyon manat vergi ödəyib. Bu, proqnozdan 85 faiz və ya 3 milyard 439 milyon manat çox ödəniş deməkdir. Bu rəqəm həm də onu göstərir ki, ötən il Azərbaycanda vergi orqanlarının topladığı vergilərin 48 faizi neft-qaz sektorundan olub. Rəsmi rəqəmlərə görə, 2022-ci ildə dövlət büdcəsinə 15 milyard 541 milyon manat həcmində vergi yığımları daxil olub. İqtisadiyyat naziri Mikayıl Cabbarov da Dövlət Vergi Xidmətinin proqnozdan çox vergi yığmasına dair açıqlamalar verir və bunu daha çox iqtisadiyyatın inkişafı, “kölgə iqtisadiyyatı”nın azaldılması kimi amillərə bağlayır. Ötən ilin nəticələrinə görə, vergi orqanları proqnozdan 3 milyard 801 milyon manat çox vəsait toplayıb. Neft-qaz sektoru üzrə proqnozdan artıq yığılan verginin həcmi 3 milyard 439 milyon manatdır. Gömrük orqanlarının da büdcəyə ödənişləri proqnozu üstələyib. Ötən il dövlət büdcəsinə bu istiqamətdən 5 milyard 655 milyon manat daxil olub. Bu, gözlənilən gəlirlərdən 22.8 faiz yüksək göstəricidir. Nəzərə almaq lazımdır ki, qiymət artımları gömrük artımlarının da artmasına təsir edir. İdxal edilən məhsullar bahalaşdığından onlar üçün ödənilən gömrük rüsumlarının da həcmi artmış olur. Maliyyə Nazirliyinin açıqladığı rəqəmlərə görə, 2022-ci ildə Azərbaycanın dövlət büdcəsinin xərcləri 32 milyard 63 milyon manat olub. Bu, ötən ilin əvvəlində proqnozlaşdırılan göstəricidən təxminən 1 faiz azdır. Başqa sözlə, hökumət il ərzində proqnozdan 5 faiz çox gəlir əldə etsə də, proqnozdan 1 faiz az pul xərcləyib. İl ərzində dövlət büdcəsi xərcləri büdcənin gəlirlərindən çox olduğundan büdcə 1 milyard 403 milyon manat kəsirlə icra edilib.
Hökumət il ərzində dövlət büdcəsinin kəsir hissəsini maliyyələşdirmək üçün müxtəlif alətlərdən yararlanıb. Məsələn, hökumət ötən il daxili və xarici mənbələrdən toplam 976 milyon manat dəyərində borc alıb. Daha 260 milyon manatsa imzalanmış layihələr əsasında xarici kreditlər hesabına təmin edilib. Büdcə kəsirinin maliyyələşdirilməsində dövlətə məxsus əmlakların özəlləşdirilməsindən də istifadə edilib. Ötən il dövlət əmlakının özəlləşdirilməsindən 115 milyon manatdan çox vəsait əldə edilib. Bir məqamı da qeyd edək ki, ötən il Azərbaycan aldığından daha çox həcmdə borc qaytarıb. 2022-ci ildə Azərbaycanın dövlət büdcəsi xərclərinin, 1 milyard 790,4 milyon manatı və yaxud 5,6%-i dövlət borcuna və öhdəliklərinə xidmətlə bağlı xərclər olub. “Fitch Solutions” reytinq agentliyinin son hesabatında qeyd edilir ki, Azərbaycan cari il ərzində də qeyri-neft sektoru üzrə iqtisadi inkişafını uğurla davam etdirəcək: “Azərbaycana investisiya qoyuluşu ilə bağlı perspektivlər xeyli yaxşılaşıb və bunun iqtisadiyyata real artım töhfəsinin 2022-ci ildəki təxminən 0,9 faiz bəndindən (2011-21-ci illərdə orta hesabla 0,8 faiz bəndi) 2023-cü ildə 1,3 faiz bəndə yüksələcəyi proqnozlaşdırılır. Kapital qoyuluşunun artımı qeyri-neft-qaz sektorunda 2021-ci ildəki 7,2 %-lik artıma və 2022-ci ildəki 9,1 %-ə qədər sürətlənən güclü bərpaya uyğundur. Bu dövrdə Azərbaycanın qeyri-neft-qaz sektoru Rusiyanın Ukraynanı işğalından sonra ABŞ və Avropa İttifaqının sanksiyaları səbəbi ilə Rusiyanın ticarətini Şərqə yönəltməsindən faydalanır. Azərbaycan və Rusiya arasında ticarət dövriyyəsi 2021-ci ildəki 8 %-lik artımla müqayisədə 2022-ci ilin sonunna illik 23 % artıb. Bu tempin 2023-cü ildə də güclü qalacağını və bu səbəblə də qeyri-neft-qaz sektoruna kapital qoyuluşunun artmaqda davam edəcəyini gözləyirik". “Fitch Solutions” hesab edir ki, Azərbaycanla enerji ticarətini artırmaq istəyən Avropa İttifaqı və digər ölkələrdən Rusiyaya alternativ investor çıxacaq”. Qurum xatırladır ki, ötən ilin iyulunda Bakı və Aİ arasında, Cənub Qaz Dəhlizi vasitəsilə Azərbaycan qazının Avropaya istehlakını ildə təqribən 11 milyard kubmetrdən (2022-ci ildə) 2027-ci ilə qədər 20 milyard kubmetrə çatdırmaq üçün anlaşma memorandumu imzalanıb. Bunun ardınca 2022-ci ilin dekabrında Qara dəniz bloku ölkələrini Azərbaycanın istehsal etdiyi elektrik enerjisi ilə təmin edən sualtı kabel xəttinin tikintisinə 2023-cü ildə başlanacağı ilə bağlı daha bir mühüm elan verildi. Layihənin 2029-cu ilə qədər fəaliyyətə başlaması nəzərdə tutulur: "Azərbaycan Aİ-nı daha çox enerji ilə təmin etmək üçün, bir çox infrastrukturunun tam gücü ilə işlədiyini nəzərə alsaq, ölkənin maliyyəyə ehtiyacı olacağı barədə xəbərdarlıq edib. Hər iki tərəf Azərbaycanın tədarükünü 2021-ci ildəki 8,1 milyard kubmetrdən 2022-ci ildə 12 milyard kubmetrə çatdıracağı barədə razılığa gəldiyi halda, Bakı dekabrda bildirdi ki, 2022-ci ildə 11,3 milyard kubmetr təmin edib və 2023-cü ildə bunu 11,6 milyard kubmetrə çatdıracaq. Bu, Azərbaycanın artıq tələb olunan artımları qarşılamaq üçün mübarizə apardığını göstərir".
Ramil QULİYEV
.jpg)
