200 illik münaqişəyə son - Azərbaycan bölgəyə davamlı sülh gətirdi...
Azərbaycanın səbrlə, təmkinlə yürütdüyü siyasət öz bəhrəsini verdi. Üç il öncə Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin başladığı hərbi əməliyyat cari ilin sentyabrında öz məntiqi sonluğuna çatdı. Bu nəticə sentyabrın 19-da birgünlük antiterror tədbiri ilə əldə edildi, Azərbaycanın suverenliyi tam bərpa olundu. Bu, Azərbaycanın milli dövlətçilik və dövlətçilik tarixində çox böyük uğur sayılır.
Məlum olduğu kimi, baş verənlər nəticəsində sentyabrın 28-də qondarma “Dağlıq Qarabağ Respublikası” özünü buraxdığını bəyan etdi. Bundan əvvəl isə separatçı qurum silahları və hərbi texnikanı Azərbaycana təhvil verməyə başlayıb. Separatçı qurumun “prezidenti” Samvel Şahramanyanın imzaladığı fərmanda gələn il yanvarın 1-dək “DQR-in tabeliyində olan bütün dövlət qurumları və təşkilatları”nın ləğv ediləcəyi və “Artsaxın mövcudluğunun” dayandırılacağı göstərilir. Bir çox müstəqil təhlilçilər “DQR”in süqutunu Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün bərpası kimi qiymətləndirir və Azərbaycan tarixinin “ən ağrılı səhifələrindən biri qapanmaq üzrədir”, “separatçı qurumun özünü buraxması 35 illik separatizm hərəkatının sonu deməkdir” deyə şərh edirlər. Qeyd edək ki, Sovet İttifaqı dağıldıqdan sonra Qarabağ ermənilərinin müstəqil dövlət kimi elan etdiyi “DQR”in ərazisi beynəlxalq ictimaiyyətdə Azərbaycan ərazisi kimi tanınıb. 1993-cü ildə BMT Təhlükəsizlik Şurası Ermənistan qoşunlarının Azərbaycan ərazisindən çıxarılmasını, Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü dəstəkləyən dörd qətnamə qəbul edib, amma illər uzunu onların heç biri yerinə yetirilməyib. Bu illər ərzində beynəlxalq aləmdə Qarabağda yaşayan ermənilərin hüquqlarının qorunması barədə çağırışlar səslənsə də, heç bir dövlət ərazi bütövlüyü prinsipinin əleyhinə gedərək “DQR”i müstəqil dövlət kimi tanımayıb. Özünü onun təhlükəsizliyinin “qarantı” adlandırsa da, heç rəsmi İrəvan da "DQR"in müstəqilliyini rəsmən tanımayıb. Amma "respublika"nın büdcəsi və ordusu Ermənistanla sıx bağlı olub. Yerli sakinlər xarici ölkələrə səfər edə bilmək üçün Ermənistan pasportu daşıyıb. “DQR”də “prezident”, “parlament” seçkiləri keçirilsə də, heç vaxt dünya dövlətləri seçkinin nəticələrini tanımayıb. İkinci Qarabağ müharibəsindən sonra Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü tanıdığını deyən Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyan açıq-aşkar demişdi ki, heç bir ölkə Qarabağı Azərbaycandan kənarda tanımayacaq və beynəlxalq ictimaiyyət onlardan statusla bağlı “planka”nı aşağı” salmağı” tələb edir. Onu da qeyd edək ki, 44 günlük savaşdan sonra rəsmi Bakı iqtisadi rayonların yeni bölgüsünü aparmış, işğaldan azad olmuş ərazilər, həmçinin Qarabağ ermənilərinin nəzarətində olan Xocavənd, Xocalı rayonları və Xankəndi şəhəri də Qarabağ iqtisadi rayonunun tərkibinə verilmişdi. Bundan başqa, işğaldan azad edilmiş ərazilər üzrə Prezidentin xüsusi nümayəndəsi institutu təsis edilib.
Hələlik isə özünü buraxan “Dağlıq Qarabağ Respublikası”nın idarə və təşkilatları gələn il yanvarın 1-nə kimi ləğv edilməlidir.Təhlilçilərə görə, yanvar ayına qədər mövcud idarə və təşkilatların işinin təhvil-təslimi olacaq və bunlar Azərbaycan rəhbərliyi altına keçəcək. Sentyabrın 23-də Xankəndi şəhərininn Ermənistandan aldığı elektrik enerjisi kəsilərək Azərbaycanın elektrik sisteminə qoşulub. Amma hələ ki, rəsmi qurumlar Xankəndi və ətraf ərazilərin idarəedilmə mexanizmini açıqlamayıb. Sentyabrın 25-də Xocalıda görüşən rəsmi Bakı təmsilçiləri və Qarabağ ermənilərinin nümayəndələri razılaşıblar ki, sosial-humanitar, iqtisadi və infrastruktur sahələr üzrə fəaliyyət istiqamətlərini müəyyənləşdirmək üçün azərbaycanlılarla, Xankəndi şəhəri də daxil olmaqla, ərazidəki müvafiq qurumların nümayəndələri birgə işçi qrupu yaratsınlar. Azərbaycan hələ ki, Xankəndiyə girməyib, amma sosial şəbəkələrdə Xocalı, Ağdərə, Xocavənd rayonlarında hərbçilərin Azərbaycan bayrağını sancdığını göstərən vídeo kadrlar yayılır. Digər tərəfdən, Prezident İlham Əliyev son çıxışında Qarabağda yaşayan erməni əhalisinin tezliklə yaxşılığa doğru dönüşü görəcəyini deyib. Bundan başqa, rəsmi Bakı təhlükəsizlik vədi də verir. Hətta Nikol Paşinyan da bir neçə gün əvvəl Qarabağda mülki insanların yaşaması üçün təhlükəsiz şəraitin olduğunu deyib. Rəsmi Bakı qalmaq və Azərbaycan qanunları ilə yaşamaq istəyən Qarabağ ermənilərinin qeydiyyatı üçün elekton portal yaradıb və telefon nömrələri paylaşıb. O da bildirilib ki, əgər erməni sakinlərindən kimsə Azərbaycan qanunvericiliyi və hakimiyyəti çərçivəsində yaşamaq və ona tabe olmaq istəmirsə, onları buna məcbur edə bilməz. Bununla yanaşı, Azərbaycan Xarici İşlər Nazirliyi erməni sakinləri öz yaşayış yerlərini tərk etməməyə və multietnik Azərbaycan cəmiyyətinin bir hissəsi olmağa çağırıb. Eyni zamanda xankəndidən qovulan azərbaycanlıların bura dönüşünə də hazırlıq gedir. Qaçqınların və Məcburi Köçkünlərin İşləri üzrə Dövlət Komitəsi rəhbərlyi Xankəndidən olan azərbaycanlı məcburi köçkünlərlə görüşərək bildirib ki, “Böyük Qayıdış” onları da əhatə edəcək. Azərbaycanlıların Xankəndi, Xocalı, Xocavəndə hansı şərtlərlə qaytarılacağı ilə bağlı hələlik Azərbaycan hökumətinin planı bəlli deyil. Amma reallıq odur ki, Azərbaycanın Qarabağ zəfəri 200 il əvvəl yaradılan münaqişəyə son qoydu və bölgənin taleyini həmişəlik ölkəmizlə bağladı.
Nahid SALAYEV
