Firdovsi Şahbazov: “Bu, qurum daxilində qütbləşmənin rəsmən etiraf olunması anlamına gəlir”
Qazaxıstan prezidenti Qasım-Jomart Tokayev Moskvada Avrasiya İqtisadi Birliyinin (AİB) forumunda bu birliyin ünvanına tənqidi fikirlərlə çıxış edib. Habelə, Rusiya ilə Belarusun müşahidə edilən yaxınlaşmasını ciddi problem adlandırıb.
Tokayevin fikrincə, eyni təşkilatda olsalar da, iki dövlətin arasında sərhədlər yoxdur, amma digər üzvlərin arasında iqtisadi sərhədlər var. Tokayev çıxışında AİB-nin 2015-ci ildə imzalanmış Müqaviləsinin prinsiplərinin pozulması barədə bəyan edib: “Qazaxıstan məhz 2015-ci ilin Müqaviləsi əsasında, yəni infrastruktura çıxış, ədalətli rəqabət, bərabər hüquq və milli maraqların nəzərə alınması kimi dörd azadlıq və baza prinsipləri əsasında inteqrasiyaya tamamilə sadiqdir”.
Tokayevin fikrincə, bu prinsiplər pozulur: “Düşünürəm ki, indi əvvəlkitək müntəzəm olaraq yaranan çoxsaylı qarşılıqlı maneələr və məhdudiyyətlər faktlarını sadalamağın zamanı və yeri deyil. Mən vəziyyəti dramatikləşdirməyin tərəfdarı deyiləm, lakin problemləri həll etmək lazımdır”.
Tokayev ayrıca olaraq Belarusla Rusiya arasında ittifaq dövləti və onun AİB-ə təsiri məsələsinə toxunub: “Bizim AİB-də ittifaq dövləti var, yəni dünya siyasi tarixində unikal presedent,- və ya istəyirsiniz fenomen adlandırın, - yaranıb: "İki ölkə-iki dövlət" düsturu üzrə siyasi, hüquqi, hərbi, iqtisadi, valyuta, mədəni, humanitar məkanı olan vahid dövlət yaradılıb. Həm də ittifaq hökuməti, vahid ittifaq parlamenti, mən üzr istəyirəm, iki dövlətin hətta nüvə silahı da birdir”.
“Qazaxıstan, Qırğızıstan və Ermənistanın təmsil olunduğu AİB-də inteqrasiyanın daha bir səviyyəsi var. Biz bu reallıqla məşğul olmalıyıq. Bu şəraitdə necə işləyəcəyik? Bu konseptual məsələdir”, - deyə Tokayev bu problemi müzakirə etməyi təklif edib.
Bütün bunlar AİB daxilində qaçılmaz parçalanma prosesinin başlanğıcıdır. Rusiya-Belarus münasibətləri bir cürdür, Qazaxıstan, Qırğızıstan və Ermənistan münasibətləri başqa cürdür. O baxımdan necə olacaq?
- “Rusiyanın Belarusla dərinləşən inteqrasiyası AİB-də təmsil olunan ölkələr arasında sərbəst iqtisadi əlaqələrə mane olur”
Bununla bağlı “Bakı-Xəbər”ə açıqlama verən iqtisad üzrə fəlsəfə doktoru Firdovsi Şahbazovun fikrincə, bu, AİB daxilində qütbləşmənin rəsmən etiraf olunması anlamına gəlir: “Əvvəla, AİB iqtisadi cazibədarlıq əsasında yaranan təşkilat deyil. Bu təşkilat bilavasitə Rusiya siyasəti nəticəsində ortaya çıxıb. Ona görə ki, 1991-ci ildə yaradılan Müstəqil Dövlətlər Birliyi Rusiyanın gözləntilərini doğrultmadı. Rusiya bu təşkilat vasitəsilə üzv ölkələri öz təsiri altında saxlaya bilmədi. Daha sonra 2008-ci ildə Gürcüstan, 2014-cü ildə Ukrayna MDB-ni tərk etdi. Bu səbəbdən Rusiya AİB-ni yaratmaqla üzv ölkələri öz orbitində saxlamaq istəyir. 2015-ci ildə bu təşkilat fəaliyyətə başlayanda Putin istədi ki, bunu həm də siyasi bir qurum kimi yaratsın. O zaman Qazaxıstan prezidenti Nursultan Nazarbayev buna imkan vermədi. Nəticədə AİB iqtisadi qurum kimi fəaliyyət göstərməyə başladı. Ancaq buna baxmayaraq, gözləntilər özünü doğrultmadı. Rusiyanın Belarusla dərinləşən inteqrasiyası AİB-də təmsil olunan ölkələr arasında sərbəst iqtisadi əlaqələrə mane olur. Belarusun güzəştlərindən digər üzv ölkələr Rusiya ilə ticarət əlaqələrində istifadə edə bilmir. Üstəlik, qurum Qazaxıstanın Qərblə və Çinlə geniş iqtisadi əlaqələr qurmağına mane olur. Halbuki, Qazaxıstan zəngin resurslara malikdir və bu səbəbdən daha çox xarici kapitala ehtiyac duyur. Başqa tərəfdən, Rusiyada müəyyən siyasi dairələr Qazaxıstana yönəlik ərazi iddiaları ilə çıxış edirlər. Ermənistana gəldikdə isə, Paşinyanın mövqeyi bəllidir. O, açıq deyə bilməsə də, ölkəsinin gələcəyini Qərblə inteqrasiyada görür. Onu da qeyd edim ki, Tokayevin açıq tənqidi fikirlərlə çıxış etməsi həm də Çin amili ilə bağlıdır. Çin bir sıra məsələlərdə Qazaxıstanın arxasında dayanır”.
Vidadi ORDAHALLI
