Azərbaycan bəzi beynəlxalq kreditlərdən imtina etmək gücünə çatdı
İqtisadi müstəvidə həyata keçirilən siyasətin başlıca məqsədlərindən biri də ölkənin xarici maliyyə qurumlarına daha az miqdarda borclanmasını təmin etməkdir. Belə vəziyyət xarici borc məsələsində Azərbaycanın daha əlverişli mövqeyə çıxmasını da uğurla təmin edir.
Xatırladaq ki, elə hökumətin əsas məqsədlərindən biri də qarşıdakı dövr ərzində xarici borcun miqdarını əhəmiyyətli dərəcədə azaltmaqdır. Artıq bu xüsusda müvafiq addımlar da atılır. Belə ki, Azərbaycan hökuməti ölkədə məcburi köçkünlərin rifah halının yaxşılaşdırılması üzrə layihə üçün Dünya Bankından alınan kreditin qalan hissəsini istifadə etməkdən imtina edib və beləcə, layihənin başa çatma tarixi 31 dekabr 2020-ci ildən bu ilin sonuna dəyişdirilib.
Dünya Bankından verilən məlumata görə, Azərbaycan tərəfinin tələbi ilə bank kreditin 51,196 milyon dollarlıq istifadə olunmamış hissəsi üzrə ödənişi ləğv edib:"Layihənin dayandırılmasından sonra gələcək işlərin maliyyələşdirilməsi Azərbaycanın dövlət büdcəsi hesabına həyata keçiriləcək". Qeyd edək ki, Azərbaycan hökuməti hələ 2019-cu ilin yanvarında Dünya Bankından layihənin dayandırılmasını və qalan kredit məbləğinin qaytarılmasını istəmişdi. Bu müddət ərzində Dünya Bankı kreditin bir hissəsinin gözlənilən ləğvi nəzərə alınmaqla, kredit çərçivəsində tamamlanmalı olan işlərin həcmini hesablayıb. Bankdakı mənbə məsələ ilə bağlı bildirib: "Beləliklə, layihənin dörd komponentinin maliyyələşdirilməsi üçün nəzərdə tutulmuş 66,7 milyon dollarlıq kreditdən 15,504 milyon dollar istifadə edilib". Məlumat üçün bildirək ki, 2001-ci ildən bəri Dünya Bankı Azərbaycanda yaşayış şəraitinin yaxşılaşdırılması və 500 mindən çox məcburi köçkünün gəlirlərinin artırılması üçün ümumi dəyəri 128,2 milyon dollar olan üç kredit ayırıb. Amma artıq Azərbaycanın artan imkanları belə kreditlərin götürülməsinə hansısa ehtiyac yeri qoymur.
Digər tərəfdən, dünyada cərəyan edən proseslər fonunda da müxtəlif maliyyə qurumlarından alınan borcların azaldılması indi olduqca vacib sayılır. Əvvəla, qlobal iqtisadiyyatda yeni böhran təhlükəsinin meydana çıxması borc məsələsində də gərgin bir vəziyyət formalaşdırır. Artıq bu il dünya dövlətlərinin xarici borcları ticarət müharibələrinin artması və qlobal iqtisadi artım tempinin yavaşlaması fonunda bir qədər də artaraq yeni rekord hədd sayılan 69,3 trilyon dollara çatıb. Beynəlxalq Valyuta Fondu bildirir ki, hazırda ən çox borcu olan dövlət ABŞ-dır. Bu ölkə 23 trilyon dollar borcla öndə gedir. Növbəti yerlərdə 11,8 trilyon dollar borcla Yaponiya və 6,8 trilyon dollar borcla Çin qərarlaşıb. Hazırda qlobal borcun dünya üzrə ümumi daxili məhsulun dəyərinə nisbəti 82% təşkil edir ki, bu da bəşər tarixində rekord göstəricidir. Bu durumda hesab edilir ki, ayrı-ayrı dövlətlərin xarici borclarının artması onları iqtisadi cəhətdən daha asılı edir. Məsələn, işğalçı Ermənistanın timsalında xarci borc artımının necə iqtisadi asılılığa gətirib çıxardığını aydın görmək olar. Bu ölkənin müvafiq qurumlarının rəsmi məlumatına əsasən, Ermənistanın xarici dövlət borcu cari ilin ilk 10 ayının sonuna əsasən 5,5milyard dollar təşkil edir. Paralel olaraq həmin dövrdə daxili dövlət borcu 165,5 milyon dollar yüksələrək 1 milyard 478 milyon dollar təşkil edib. Beləliklə, Ermənistanın ümumi dövlət borcu 7 milyard dollara çatır. Ermənistan rezidentlərdən və qeyri-rezidentlərdən, yəni ölkənin daxilində və xaricində olan fiziki və hüquqi şəxslərdən borc götürür. Daxili rezidentlər son 15 ay ərzində Ermənistan tərəfindən beynəlxalq bazarlara buraxılan qiymətli kağızlardan daha çox alıblar. Beləliklə, xarici dövlət borcunun müəyyən həcmi Ermənistan rezidentləri tərəfindən alındığı üçün avtomatik olaraq daxili borca çevrilib. Belə vəziyyət o deməkdir ki, əslində, daxili borclanmanın artımı, həm də xarici borclanma məbləğini yüksəldir. Dövlət borcunun bundan sonra da artacağını, hətta Ermənistanın Maliyyə Nazirliyi də etiraf edir. Amma məsələ burasındadır ki, Ermənistan daha əvvəlki kimi güzəştli şərtlərlə borc götürə bilmir. İndi Ermənistana borc verən qurumlar ona faiz, müddət və digər belə məqamlarda öz şərtlərini diqtə edir və ölkəni özlərindən daha asılı hala salır. Belə vəziyyətdə Ermənistanın xaricdən maliyyə asılılığı da güclənir. İndi qarşıdakı dövr ərzində bu ölkə daha çox xarici maliyyə qurumlarının diqtəsi ilə hərəkət etməli olacaq. Amma Azərbaycanın artan maliyyə imkanları ölkə üçün tamam fərqli vəziyyət yaradır. Hazırda Azərbaycanın xarici dövlət borcunun ümumi məbləği 8,9 milyard dollardır. Bu isə ümumi daxili məhsulun cəmi 17 faizini təşkil edir. Bu məbləğin daha da azaldılması üçün artıq indidən müvafiq addımlar atılır. Xatırladaq ki, hələ ötən il “Azərbaycan Respublikasında dövlət borcunun idarə edilməsinə dair orta və uzun müddət üçün Strategiya” təsdiq edilib. Burada da əsas məqsədlərdən biri xarici borcun tədricən azaldılmasıdır. Belə ki, 2025-ci ildə Azərbaycanda xarici dövlət borcunun məbləğinin 6,5 milyard dollaradək azalması nəzərdə tutulur. Bu, ÜDM-də borc səviyyəsinin indiki 19 faizdən 12 faizədək azalması deməkdir. Hazırda 50 milyard dollar təşkil edən valyuta ehtiyatları isə borc məsələsində Azərbaycana yeni manevr imkanları qazandırır. Digər tərəfdən, dövlət zəmanəti altında götürülmüş xarici kreditlər iqtisadiyyatın real sektoruna yönəldilib ki, bu da son nəticədə Azərbaycan iqtisadiyyatının artım templərinin yüksəlməsinə səbəb olacaq. Belə vəziyyətdə dünya maliyyə qurumları artıq Azərbaycana ən güzşətli şərtlərlə kredit təklif edir. Amma Azərbaycan artıq buna da lüzum görmür.
Ramil QULİYEV
