Paradoks - Azərbaycan Rusiya və İranın ümid yerinə çevrilir
Məlum olduğu kimi, bir neçə gün əvvəl Rusiya prezidenti Vladimir Putin və İran dövlət başçısı Seyid İbrahim Rəisi videobağlantı vasitəsilə Rəşt-Astara dəmir yolunun tikintisinə dair saziş imzalayıb. Qeyd edək ki, bu, “Şimal-Cənub” beynəlxalq nəqliyyat dəhlizinin bir hissəsidir və Rusiyanın Baltikyanı limanlarını İranın Fars körfəzindəki limanları ilə birləşdirəcək. Tikintidə “Rusiya Dəmir Yolları” iştirak edəcək.
Rusiya baş nazirinin müavini Andrey Belousov bildirir ki, Rəşt-Astara dəmir yolu xətti 2027-ci ildə tikiləcək: “Müqaviləyə əsasən, tikinti 4 il çəkməlidir. Artıq layihələndirmə və geoloji kəşfiyyat işləri aparılır. Biz planlaşdırırıq ki, 2027-ci ilin III rübündə və ya 2027-ci ilin sonuna qədər bütün işlər tam başa çatdırılsın”. Belousov bildirib ki, bu marşrutun tətbiqi üçün çox fəal iş gedir: “Hər şey yaxşı gedir və biz 2030-cu ilə qədər bu istiqamətdə daşımaların həcminin 10 milyon tona çatacağına inanırıq”. Amma Rusiya ətrafında və qlobal bazarlarda baş verənlər fonunda fikirlər səslənir ki, Moskva sözügedən xəttin tikintisini nəzərdə tutulan vaxtda başa çatdıra bilməyəcək. “Fitch Solutions” agentliyinin “İran-Azərbaycan dəmir yolunun “Şimal-Cənub” nəqliyyat dəhlizinə töhfəsi” adlı proqnozunda bildirilir ki, qlobal enerji bazarında qiymətlərin azalması, Rusiyanın maliyyə problemləri və geosiyasi risqlər Rəşt-Astara dəmir yolunun nəzərdə tutulan 48 aylıq müddətə tamamlanmasını çətinləşdirə bilər. Qeyd edilib ki, qlobal enerji qiymətlərinin düşünüləndən daha çox ucuzlaşması Rusiyanın Rəşt-Astara dəmir yolu üçün nəzərdə tutduğu 1,6 milyard dollar məbləğində öhdəliyini yerinə yetirmək istəyinə təsir edir: “Ukrayna ilə müharibə xərcləri də bu vəsaitin ödənməsinə marağı azalda bilər”. Proqnozda bildirib ki, Rusiyanın Rəşt-Astara dəmir yolunun tikintisini maliyyələşdirməsi ilə bağlı razılaşması Moskvanın şərq yönümlü ticarət siyasətinə meylli olmasını, eləcə də Kremlin Tehranla iqtisadi və strateji əlaqələri gücləndirmək istəyini əks etdirir: “Rusiya Ukrayna ilə müharibə səbəbindən Avropa ölkələri ilə yaşadığı ixrac itkisini kompensasiya etmək üçün “Şimal-Cənub” nəqliyyat dəhlizinin son halqasını maliyyələşdirməyə könüllü olub. Lakin Rəşt-Astara dəmir yolunun başa çatması, “Şimal-Cənub” nəqliyyat dəhlizi Rusiyanın Avropa İttifaqı ilə ticarətində yaranan itkisini kompensasiya etməyəcək. Səbəb isə dəmir yolları ilə daşımalarda müəyyən problemlərin mövcud olmasıdır. Buna misal olaraq Azərbaycan, Rusiya və İran arasında müxtəlif ölçülü dəmir yollarını göstərmək olar”. Reytinq agentliyi qeyd edib ki, “Şimal-Cənub” nəqliyyat dəhlizi Süveyş kanalına alternativ kimi nəzərdə tutulsa da, ABŞ və Avropanın Rusiyaya qarşı davam edən sanksiyaları bu məqsədə nail olmağa imkan verməyəcək: “Ukrayna ilə müharibə başa çatsa belə 2030-cu ilə qədər Rusiya ilə Qərb arasında sürətli yaxınlaşma ehtimalı çox azdır. Mövcud sanksiyalara baxmayaraq, düşünürük ki, “Şimal-Cənub” nəqliyyat dəhlizinin tamamlanması İran üçün bir sıra iqtisadi faydalar da təmin edəcək. Belə ki, İran Rusiyanın 10 şəhərinə, o cümlədən Moskvaya, eləcə də Mərkəzi Asiya və Qara dəniz regionlarına birbaşa dəmir yolu çıxışından faydalanacaq. Həmçinin İran Rusiya və Azərbaycanın yanacaqlarından da faydalanmaq imkanı qazanacaq. Bundan əlavə, İran Rəşt limanı vasitəsilə Xəzər dənizi bazarlarına çıxışını yaxşılaşdıracaq, yüklərin daşınması üçün tranzit haqqı ala biləcək”.
Hazırda həm İran, həm də Rusiya Rəşt-Astara dəmir yoluna ciddi ehtiyac duyur. Hesab olunur ki, bu halda Azərbaycan sözügedən xəttin inşası üçün lazımi vəsaiti ayıra bilər. Bundan əvvəl Azərbaycan qeyd edilən məqsədlə 500 milyon dollar vəsait ayırmışdı. Lakin İranın bu xüsusda müvafiq fəaliyyət göstərməməsi səbəbindən həmin kredit xətti sonradan bağlandı. Indi yolun inşası həm Rusiya, həm də İran üçün zərurətə çevrilir. Lakin tərəflərin düşdüyü vəziyyət fonunda üzləşdikəri maliyyə çətinliyi Azərbaycanı onlar üçün ümid yerinə çevirir. Qeyd edək ki, “Şimal Cənub” dəhlizinin dəmir yolu seqmentinin əsası olan Rəşt-Astara-Qəzvin-Rəşt-Astara (İran)-Astara (Azərbaycan) dəmir yolunun davamıdır. Bu yol İran, Azərbaycan və Rusiyanın dəmir yolları sistemlərini birləşdirəcək. Avropa ilə Fars körfəzi və Cənub Şərqi Asiya ölkələri arasındakı ticarət əlaqəsi və idxal-ixrac əməliyyatları məhz bu yolla həyata keçiriləcək. “Şimal-Cənub” dəhlizi isə həm Avropaya, həm də Rusiya ilə Fars körfəzi ölkələri arasında malların sürətli və maneəsiz tranzitini təmin edəcək. Sankt-Peterburqdan Mumbaya malların çatdırılması Süveyş kanalı vasitəsilə ənənəvi marşrutlar üzrə 30-45 gün əvəzinə təxminən 10 gün çəkəcək. Dəmir yolu ilə tranzit yüklərin ümumi həcmi ən azı 15 milyon ton təşkil edəcək. İndiki halda Astara (İran) – Astara (Azərbaycan) dəmir yolu xəttinin istifadəyə verilməsi “Şimal-Cənub” dəhlizinin reallaşmasında, eləcə də Azərbaycan vasitəsilə Rusiya və İran arasında ticarət dövriyyəsinin artmasında mühüm rol oynayır. Ancaq dəhlizin tam işə düşməsi üçün Astara (İran) – Astara (Azərbaycan) dəmir yolu Qəzvin-Rəşt dəmir yoluna birləşməlidir. Bu dəhliz vasitəsilə yalnız bir istiqamətdən deyil, iki istiqamətdən Avropaya və əks istiqamətə göndərilən yüklər tranzit olaraq ölkəmizin üzərindən daşınacaq. Birinci istiqamət Astara (Azərbaycan) dəmir yolu vasitəsilə reallaşacaq. İkinci istiqamətdə isə Körfəz ölkələrindən İranın Bəndər Abbas limanına daxil olan yüklər yenə də Qəzvin-Rəşt-Astara (İran)-Astara (Azərbaycan) dəmir yolu ilə tranzit olaraq ölkəmizin ərazisindən Avropaya daşınacaq.
Ramil QULİYEV
