Rusiyanın Ermənistanla İran arasında dövlət sərhədində nəzarəti gücləndirməsi son günlərin ən çox müzakirə edilən əsas mövzularından birinə çevrilib. Baş verənlər həm Ermənistanı, həm də İranı narazı salıb. Bu da səbəbsiz deyil. Ekspertlər qeyd edir ki, prosesin birbaşa Zəngəzur dəhlizi ilə bağlılığı var.
Bu barədə danışmazdan öncə qeyd edək ki, Rusiyanın Ermənistanla İran arasında dövlət sərhədində nəzarəti gücləndirməsi ilə bağlı ilk məlumat “yerevan.today” nəşri tərəfindən yayılıb. Nəşr yazır ki, indi Ermənistanda bir icmadan digərinə maneəsiz keçmək üçün gömrük və ya keçid məntəqələrindən keçməli və ya yoldan yan keçməlisən. Nəşr foto da paylaşıb və bildirib ki, şəkil Mehri-Əkərək yolundandır: “Rusiya sülhməramlıları artıq yolu qoruyur və bütün vətəndaşları saxlayıb yoxlayır, yalnız sonra buraxırlar. Bu barədə Ermənistan vətəndaşına əvvəlcədən məlumat verilməyib. Vətəndaşlar fermaya gələrkən qəfil bu problemlə üzləşiblər. Bu, artıq Zəngəzurda üçüncü maneədir. Bu, artıq Qafan-Çəkətən, Gorus-Qafan yolundan sonra üçüncü yoldur. Fərq ondadır ki, ilk ikisində məhduiyyəti azərbaycanlılar tətbiq edib. Bu hələ son deyil. Ermənistan hökuməti Noyemberyan şossesi yaxınlığında dolama yol çəkir, məlumatlara görə, magistral demarkasiya-demarkasiya adlandırılan “anklavların təhvil verilməsi” layihəsi çərçivəsində azərbaycanlıların ixtiyarına veriləcək”. Nəşrin məlumatını Rusiya Federal Təhlükəsizlik Xidməti Sərhədyanı İdarəsi də təsdiqləyib. Bildirilib ki, hələ 8-9 ay əvvəl Ermənistanın Mehri rayonu ərazisində 5 modul tipli məntəqə quraşdırılıb.
Məlumata görə, Rusiya hərbi hissəsi həmin ərazidə 67 ildir xidmət edir. Ancaq indiyədək Ermənistan-İran sərhədində belə məntəqə olmayıb. Qeyd edilib ki, bu, İrandan Ermənistana narkotik və psixotrop maddələrin qanunsuz ötürülməsi hallarının artması fonunda baş verib: “Səbəb İrandan Ermənistana qeyri-qanuni yolla ağır narkotik vasitələrin və psixotrop maddələrin (həşiş, metamfetamin, heroin) gətirilməsi cəhdlərinin artması ilə əlaqədardır”. Qurum xatırladıb ki, Ermənistanın Türkiyə Respublikası və İran İslam Respublikası ilə dövlət sərhədinin mühafizəsi üzrə Federal Təhlükəsizlik Xidmətinin fəaliyyəti 1992-ci ildə imzalanmış “Sərhəd qoşunlarının statusu haqqında” dövlətlərarası saziş əsasında həyata keçirilir. Qurum bir daha qeyd edib ki, son vaxtlar ağır narkotik vasitələrin və psixotrop maddələrin İrandan Ermənistana qanunsuz keçirilməsi cəhdlərinin artması nəticəsində dövlət sərhədinin Ermənistan-İran bölməsində gərgin əməliyyat şəraiti yaranıb. Bundan başqa, ekstremist və terror təşkilatlarının nümayəndələri tərəfindən dövlət sərhədinin pozulması halları qeydə alınır. Xatırlanır ki, 2021-ci ildə Mehri sərhəd dəstəsinin yerləşdiyi ərazidə Rusiya sərhədçiləri qanunsuz olaraq İrandan gələn 2 sərhəd pozucusunu silah, qumbara və külli miqdarda sursatla saxlayıblar: “Ermənistan Respublikasının təhlükəsizliyini təmin etmək məqsədilə “Dövlət sərhədi haqqında” qanuna uyğun olaraq, bu ilin əvvəlindən Ermənistan hökuməti, Milli Təhlükəsizlik Xidməti və digər səlahiyyətli orqanları ilə razılaşdırılaraq, sərhəd pozucularının müəyyən edilməsi və qarşısının alınması üçün şəxslərə və nəqliyyat vasitələrinə münasibətdə seçmə (sərhəd pozucularının axtarışı və məsuliyyətə cəlb edilməsi zamanı isə istisnasız olaraq hamısı) yoxlama tədbirlərinin həyata keçirilməsi üçün sərhəd bölmələrinin bir sıra təchiz olunmuş növbətçi postları yaradılıb”.
Xatırladaq ki, Rusiya Federal Təhlükəsizlik Xidməti Sərhədyanı İdarəsi Ermənistan-İran, Ermənistan-Türkiyə dövlət sərhədini, Ermənistan Daxili Qoşunları Azərbaycanla sərhədi, Ermənistan Milli Təhlükəsizlik Xidməti isə Gürcüstanla sərhədi mühafizə edir. Sərhədyanı İdarənin son addımlarından sonra Ermənistanda hökumətin nəzarətində olan media orqanlarında güclü antirusiya kampaniyasına başlanılıb. Kampaniyanın məqsədi ölkə əhalisinə Rusiyanın olduqca yararsız bir müttəfiqdən işğalçıya çevrilməsini göstərməkdir. Erməni mediasındakı səs-küyə isə Rusiya hərbçilərinin Mehri-Əkərək yolundakı yeni postu səbəb olub. Ekspertlər bildirir ki, əslində, Zəngəzur dəhlizinin formalaşdırılması çərçivəsində bu tədbir normal qiymətləndirilməlidir. Belə ki, Ermənistan tərəfindən bölgədəki sərhədin təhlükəsizlinə məhz Rusiya sərhədçiləri cavabdehdir. Hesab olunur ki, Zəngəzura rus qüvvələri yerləşdiriblərsə, burada məqsəd 2020-ci il 10 noyabr tarixli üçtərəfli razılaşmanın müvafiq bəndinin yerinə yetirilməsi üçün Rusiya tərəfindən şəraitin yaradılmasıdır. Bir sıra ekspertlərə görə, artıq Rusiya Türkiyə və Azərbaycanın təzyiqləri qarşısında Ukrayna müharibəsində düşdüyü vəziyyəti də nəzərə alaraq, məcburdur ki, bu bəndin yerinə yetirilməsinə əməl etsin. Xatırladaq ki, Rusiya Ukraynaya təcavüzündən sonra kollektiv Qərb tərəfindən təcrid olunub. Hazırda Rusiyanın Azərbaycana və Türkiyəyə çox böyük ehtiyacı var. Həmçinin Zəngəzur dəhlizi Rusiya üçün dünya bazarlarına yeni çıxış imkanları deməkdir. Zəngəzur dəhlizi Avrasiya məkanını bir-biri ilə birləşdirən çox mühüm kommunikasiya qovşağı olaraq Qafqazın və Mərkəzi Asiyanın qapısıdır. Eyni zamanda, bu dəhliz vasitəsilə Rusiya onun üçün çox mühüm strateji tərəfdaş ölkə olan Türkiyə ilə ticarət-iqtisadi əlaqələrinin əhəmiyyətli dərəcədə genişləndirilməsi imkanları əldə edəcək. İlkin hesablamalara görə, Zəngəzur dəhlizi vasitəsilə daşınacaq yüklərin dəyəri milyardlarla dollar ekvivalenti ilə ölçüləcək və bu, regionda reallaşdırılacaq yükdaşımaları, ticari-iqtisadi əlaqələri, daha genişhəcmli əmtəə bazarlarını əhatə edəcək. Əgər nəhəng Çin bazarını da buraya əlavə etsək, həmin rəqəmin artacağını proqnozlaşdırmaq olar. Özü də, bu bazarın 1,2 trilyon dollarına qədəri, Türkiyə başda olmaqla, türkdilli dövlətlərin payına düşür. Bu da o deməkdir ki, Azərbaycan və Rusiya bu önəmli əmtəə bazarlarından maksimum bəhrələnmək imkanları əldə edəcək. Zəngəzur dəhlizi vasitəsilə Azərbaycan və Rusiya çoxsaylı dünya dövlətləri ilə inteqrativ əlaqələrinin möhkəmləndirilməsi potensialına yiyələnəcək. Qərblə Şərq, Şimalla Cənub arasındakı yükdaşımaların intensivliyinin artırılması, beynəlxalq ticarət əməliyyatlarının genişləndirilməsi, nəqliyyat-logistika sektorunun əhəmiyyətli dərəcədə inkişaf etdirilməsi sayəsində Azərbaycanın və Rusiyanın siyasi və iqtisadi qüdrətinin artması üçün əlavə real potensial formalaşacaq. Ona görə də Rusiya dəhlziin açılması istiqamətində hərəkətə keçib. Ermənistan və İranın buna əngəl olması isə artıq mümkün deyil. Azərbaycan, Türkiyə və Rusiya dəhlizin açılması istiqamətində qəti hərəkətə keçiblər.
Ramil QULİYEV
