Elektron siqaret qadağası sağlamlıq arqumentidi, yoxsa bazar savaşı?
Son dövrlər Azərbaycanda siqaret qaçaqmalçılığı ilə bağlı açıqlanan həbslər və elektron siqaretlərin qadağan edilməsinə dair qanun layihəsi cəmiyyətdə suallar doğurur. Bir tərəfdən milyonlarla manatlıq zərər, digər tərəfdən illərdir açıq şəkildə satılan elektron siqaretlərin birdən-birə “ciddi zərərli” elan edilməsi ictimai etimadı sarsıdır.
Elektron siqaretlər son 15-20 ildə həm dünyada, həm də Azərbaycanda geniş yayılsa da, uzun müddət ənənəvi siqaretə nisbətən “daha az zərərli alternativ” kimi təqdim olunub. Bir çox ölkələrdə isə tütünə qarşı mübarizədə keçid vasitəsi kimi qəbul edilib. Bu səbəbdən belə bir sual yaranır: əgər elektron siqaretlər təhlükəlidirsə, niyə bu zərər birdən kəşf edildi və kəskin addım atıldı?
Media məlumatlarına görə, Dünya Səhiyyə Təşkilatı (ÜST) bildirir ki, elektron siqaretlər xüsusilə gənclər arasında nikotin asılılığını artırır və uzunmüddətli təsirləri hələ tam öyrənilməyib. Problem həm mövcud zərər, həm də elmi qeyri-müəyyənlikdir. Dövlətlər isə “ehtiyatlılıq prinsipi”ni əsas götürərək bəzən qadağaya üstünlük verirlər.
Ancaq ənənəvi siqaretin zərərləri uzun illərdir məlumdur, niyə o qadağan edilmir? Cavab sosial-iqtisadi və tarixi amillərlə bağlıdır. Siqaret sənayesi böyükdür, milyonlarla insan bu sektordan dolanır və dövlət üçün ciddi vergi mənbəyidir. Ona görə tam qadağa reallıqdan uzaq görünür. Elektron siqaretlər isə nisbətən yeni bazardır və onların qadağan edilməsi texniki baxımdan daha asandır. Bu isə cəmiyyətdə belə bir təəssürat yaradır ki, qadağa sağlamlıqdan çox, bazar balansı və tənzimləmə rahatlığı ilə bağlıdır.
Qanun layihəsində keçid mexanizminin olmaması da narahatlıq doğurur. Qanun qüvvəyə minənədək (1 fevral 2025-ci il) dövriyyə qanuni sayılsa da, minlərlə sahibkarın mallarının taleyi açıq qalır. Dövlət kompensasiya öhdəliyi daşımaya bilər, amma sosial ədalət baxımından bu ciddi narazılıq yaradır.
Adil Qeybulla: "Dadlandırıcılar baxımından elektron siqaret zərərdə ənənəvidən geri qalmır"
Professor Adil Qeybulla bildirir ki, elektron siqaret ideyası ötən əsrin 70-ci illərində ortaya atılıb, bir müddət unudulub və sonra kütləvi istehsalına başlanılıb. Məqsəd ənənəvi siqareti tərgitmək üçün alternativ tapmaq idi. Lakin elektron siqaret də nikotin daşıyıcısıdır və istifadəçilərdə asılılıq yaradır. “Dadlandırıcılar baxımından zərərdə elektron siqaret ənənəvidən geri qalmır. Lakin ÜST tərəfindən onların qadağan edilməsi ilə bağlı ortada heç bir məlumat yoxdur. Azərbaycanda bu qərarın motivi isə tam aydın deyil,” – deyə professor əlavə edir.
O vurğulayır ki, qadağa olsa da, elektron siqaretlər ölkəyə müxtəlif yollarla gətiriləcək və baha satılacaq. "Ən yaxşı yol maarifləndirmədir. Səmimi bir mübarizə yolu seçilsə, məsələnin həlli daha effektli olar", – deyə professor yekunlaşdırır.
Nəticə etibarilə, elektron siqaretlərin qadağan edilməsinin yalnız sağlamlıq arqumenti ilə izah olunması cəmiyyət üçün inandırıcı görünmür. Burada elmi risqlər, gənclərin qorunması, tənzimləmə rahatlığı və iqtisadi maraqlar bir-birinə qarışır. Şəffaf əsaslandırma və sosial-iqtisadi nəticələrin açıq izahı isə cəmiyyətin gözləntisidir.
Akif NƏSİRLİ
