Qarabağ danışıqlarında Azərbaycanın mövqeyi daha güclü hala gəlir
Dağlıq Qarabağ münaqişəsi ilə bağlı bu gün xüsusi diqqət mərkəzində saxlanan hadisələrdən biri də Azərbaycan və Ermənistan prezidentlərinin növbəti görüşünün nə vaxt reallaşacağıdır. Çünki məhz bu görüşdən sonra konfliktin sülh, yoxsa hərb müstəvisində çözüləcəyi daha dəqiq bəlli olacaq.
Qeyd edək ki, regiona son səfərlərindən sonra da Minsk Qrupunun həmsədrləri prezidentlərin görüşünün tezliklə baş tutacağını bildirmişdilər. Elə bundan sonra görüşün MDB dövlət başçılarının Soçidə keçirilən sammiti çərçivəsində baş tutacağı proqonozlaşdırılırdı. Amma bu reallaşmadı. İndi isə yayılan məlumatlara görə, dövlət başçılarının görüşü gələn həftə Cenevrədə baş tutacaq. Artıq erməni tərəfi bu məlumatı təsdiqləyib. Ermənistanın hakim Respublika partiyasının sədr müavini Armen Aşotyan Azərbaycan və Ermənistan prezidentlərinin Cenevrədə görüşəcəyini təsdiqləyib. Azərbaycan Xarici İşlər Nazirliyi də bildirir ki, ATƏT-in Minsk qrupunun həmsədrlərinin təklifi əsasında Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həlli prosesini müzakirə etmək üçün Azərbaycan və Ermənistan prezidentlərinin oktyabrın 16-da İsveçrənin Cenevrə şəhərində görüşü keçiriləcək.
İndi maraq doğuran başlıca məqam bu görüşün hansı nəticələrlə yekunlaşacağıdır. İlk növbədə ona görə ki, Azərbaycan nəticəsi olmayan görüşdə iştirakda maraqlı olmadığını ən yüksək səviyyədə bəyan edib. Bu da o anlama gəlir ki, Azərbaycan dövlət başçısı nəticəsinə əmin olduğu görüşə qatılır. Amma o da məsələnin başqa tərəfidir ki, Ermənistan rəhbərliyi çox vaxt əldə olunan razılıqları sonradan yerinə yetirməkdən imtina edir. İndi bu fonda demək olar ki, Azərbaycan Ermənistana müəyyən bir şans da verir. Yeni görüşdən sonra düşmən tərəf Qarabağ konfliktinin həlli istiqamətində əməli addım atmasa, ötən ilin apreli ilə müqayisədə daha genişmiqyaslı və qanlı savaşın başlaması qaçılmaz olacaq. Bunu erməni tərəfində də yaxşı bilirlər. Hətta fikirlər səslənir ki, prezidentlərin danışıqlarından sonra İrəvan zəbt olunmuş Azərbaycan ərazilərinin tədricən boşaldılması prosesinə start verəcək. Erməni siyasi şərhçi Sarkis Artsruni bildirir ki, Bakının İrəvana təzyiqləri əhəmiyyətli dərəcədə artıb və o, bu prosesə uğurlu bir şəkildə Rusiyanı da cəlb edib: “Prezidentlərin növbəti görüşü zamanı Rusiya faktoru Ermənistanın lehinə olmayan bir müstəvidən özünü qabarıq formada göstərəcək. Ermənistan hakimiyyəti hələ də bunu bilə-bilə Rusiya qarşısında boyun əyir. Belə demək mümkünsə, Serj Sarkisyan növbəti görüşə təslim olmağa gedir”.
Digər erməni siyasi şərhçi Aram Amatuni isə yazır ki, əsas məsələ “kim güzəştə getdi” sualıdır. Onun sözlərinə görə, Ermənistan “atəşkəsə nəzarət mexanizmi”ni danışıqlara başlamaq üçün ilkin şərt kimi irəli sürürdü: “Lakin indi prezidentlərin görüşə hazırlaşdığı vaxtda heç kim bu haqda danışmır. Bu da “kim güzəştə getdi” sualını yaradır. İrəvanda siyasi təbliğatçılar Azərbaycanın güzəştə getdiyini israrla bildirirlər, hərçənd, bu inandırıcı deyil və inandırıcı olması üçün kiçik arqument belə yoxdur. Əslində, bütün bu təbliğat Ermənistanın geri çəkildiyini ört-basdır etməyə hesablanıb”. O, həm də Dağlıq Qarabağ cəbhəsində güclü silahlanmanın getdiyini qeyd edib: “Azərbaycan ordunu hər keçən gün daha güclü və hazır vəziyyətə gətirir. Bu da Ermənistan üzərində böyük təzyiq deməkdir. Beynəlxalq ekspertlər hesab edirlər ki, yaxın günlərdə danışıqlarda hər hansı tərpəniş olmasa, bu, regionda böyük risklər yaradacaq. İndiki məqamda görünən odur ki, prezidentlərin harada görüşməsinin o qədər də əhəmiyyəti yoxdur. Əhəmiyyətli olan budur ki, danışıqlar “Madrid prinsipləri” əsasında hazırlanır”. “Madrid prinsipləri” isə mərhəhəli şəkildə Azərbaycan ərazilərinin işğaldan azad olunmasını nəzərdə tutur.
Aram Amatuni bildirir ki, cəbhədə son gərgin vəziyyət erməni hakimiyyətinin siyasi oyunlarına hesablanıb və Serj Sarkisyan yenə diqqəti daxili problemlərdən yayındırmağa çalışır: “Ölkədə ictimai-iqtisadi problemlər var, eləcə də hökumət daxilində mübarizə qızışır. Təcrübə göstərir ki, bu, Sarkisyan üçün təbii hadisədir. Lakin o öz hakimiyyətini qorumaq üçün təkcə daxili yox, xarici faktorları da nəzərə almalıdır. İndiki məqamda danışıqlar masasında əyləşmək hər şeydən öncə Sarkisyanın hakimiyyəti üçün daxildə müəyyən təhlükələr yarada bilər. Amma o, kənardan, xüsusən də Rusiyadan gələn təhlükənin daha böyük olduğunu anlayır. Cəbhədə bu mənada vəziyyəti gərginləşdirməklə daxildə göstərmək istəyir ki, Qarabağ münaqişəsi yenidən qızışa bilər. Erməni cəmiyyəti isə yeni müharibənin onlar üçün nə demək olduğunu yaxşı bilir. Sarksiyan da bunu yaxşı bildyindən, görüş ərəfəsi cəbhədə vəziyyəti gərginləşdirir, amma aydındır ki, görüşdə güclü Azərbaycana güzəştlərə gedəcək. Çünki bu istiqamətdə ona təyziqlər güclüdür, xüsusən də Rusiya tərəfdən”.
Erməni şərhçinin dediklərindən o da anlaşılır ki, Sarkisyan həm də müharibə qorxusuna görə danışıqlara qatılır. Əks halda Azərbaycanın güc variantına əl atacağı reallığını yaxşı bilir ki, bu da, bütün ermənilər kimi, Sarkisyanı da çox qorxudur. Başqa bir tərəfdən, qeyd olunduğu kimi, Moskva da artıq Qarabağ danışıqlarında müəyyən yeniliklərin, irəliləyişin olmasında maraqlı tərəf qismində çıxış edir. Düzdür, Rusiya Ermənistanın hərbi-siyasi müttəfiqi olduğunu heç vaxt gizlətmir. Hətta yayılan məlumatlara görə, Rusiya İrəvana 100 milyon dollar həcmində müdafiə krediti ayırmaqla bağlı yeni qərar verib. Kredit 15 il müddətinə illik 3%-lə verilir. Onun istifadə müddəti 2018-2022-ci illər arasında olacaq. Ancaq bu, Ermənistana hansısa üstünlük qazandırmır. İlk növbədə ona görə ki, göstərilən məbləğə 4 il ərzində alınacaq silahlar hansısa həlledici əhəmiyyətə malik deyil və özü də ruslar ermənilərə, adətən köhnə, istifadədən çıxarılmış silahlar satır. Digər tərəfdən, Rusiya üçün Azərbaycan kifayət qədər önəmli bir tərəfdaş, Ermənistan sadəcə forpostdur. Elə bu səbəbdən Azərbaycanla bağların daha da güclənməsinin Qarabağ məsələsinin həllindən keçdiyini Rusiyada yaxşı bilirlər. Moskva onu da aydın görür ki, Ermənistan onun iradəsinə qarşı gəlmək iqtidarında deyil.
Üstəlik, indi Qərb dünyasında da Ermənistana birmənalı münasibət sərgilənmir. Erməni mediası da etiraf edir ki, Azərbaycan ABŞ və Avropada Ermənistanın mövqeyini əhəmiyyətli dərəcədə sarsıda bilib. Bu səbəbdən Qərbdə Qarabağ münaqişəsinin Azərbaycanın ərazi bütövlüyü çərçivəsində həllinə dair çağrışlar artıb. Yeri gəlmişkən qeyd edək ki, ABŞ-ın məşhur “News Blaze” nəşrində amerikalı jurnalist Nurit Qrinqerin bu xüsusda maraqlı bir yazısı dərc edilib. Münaqişənin tarixi və onun həlli istiqamətində davam edən danışıqlardan söz açan xanım Qrinqer yazır ki, ATƏT-in Minsk Qrupunun vasitəçiliyi ilə aparılan müzakirələr hələ də sülh sazişinin bağlanmasına gətirib çıxarmayıb: ”Təəssüf ki, Ermənistan istənilən ağıllı danışığa qərəzli yanaşır və danışıqları qulaqardına vurur. Ermənistan silahlı birləşmələri işğal edilmiş Dağlıq Qarabağda hər gün qoşunların təmas xəttini atəşə tutur. Ermənistan münaqişəni uzatmağa çalışır və daim Azərbaycanı hərbi əməliyyatların gərginləşməsinə təhrik edir. Buna misal olaraq, 2016-cı ilin aprelində Ermənistan silahlı qüvvələrinin dördgünlük müharibəni qızışdırmasını, nəticədə Azərbaycan ordusunun strateji yüksəkliyi azad etməsini və məcburi köçkünlərin Cocuq Mərcanlıya təhlükəsiz qayıdışını təmin etməsini göstərmək olar. Bu müharibə nəticəsində Azərbaycan qoşunları Lələtəpə yüksəkliyinə nəzarəti bərpa edib. Bu, cəbhə xəttini Cocuq Mərcanlıdan bilavasitə ayırmağa və kəndə təhlükəsiz yolu təmin etməyə imkan verib. Nəticədə məcburi köçkünlər 23 il əvvəl dağıdılmış evlərinə ilk dəfə gedə bilib”. Münaqişənin hüquqi aspektlərindən bəhs edən Qrinqer yazır ki, BMT Təhlükəsizlik Şurasının Ermənistanın öz qoşunlarını Azərbaycan ərazisindən qeyd-şərtsiz çıxarmasını tələb edən dörd qətnaməsi mövcuddur. O vurğulayır ki, Azərbaycan ordusu 1993-cü ildə olduğundan xeyli güclüdür və öz torpaqlarının hər qarışını geri qaytara bilər. Bu səbəbdən vurğulanır ki, Ermənistan silahlı qüvvələrini Azərbaycan ərazisindən dinc yolla çıxarsa, daha uduşlu mövqedə olar. Bunun üçün Ermənistana beynəlxalq miqyasda təzyiq göstərilməli olması da xüsusi vurğulanır.
Eyni mövqe amerikalı politoloq Piter Teys tərəfindən də sərgilənir. Ekspert bildirir ki, Ermənistan hələ də beynəlxalq qanunları pozmağa davam edir: “Ermənistan hökuməti status-kvonu qorumağa çalışır, beynəlxalq və humanitar qanunları pozmağa davam edir, daim günahsız vətəndaşlara və Azərbaycanın mədəni dəyərlərinə qarşı dəhşətli addımlar atır“. Onun sözlərinə görə, Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin nizamlanması üçün ikitərəfli və çoxtərəfli səviyyədə keçirilən görüşlər konkret nəticə verməyib, ATƏT-in Minsk Qrupu isə faktiki olaraq vaxt və resurs itkisinə səbəb olur: “Avropa İttifaqı (Aİ), NATO və ABŞ Ermənistanın indiki hökumətinə daha çox təzyiq göstərməlidir ki, onlar dərhal öz qoşunlarını Azərbaycanın suveren ərazisindən geri çəksinlər. Ermənistan tərəfinin atəşkəs rejimini daim pozması təcrübəsi Azərbaycanın suverenliyinin pozulmasını aydın nümayiş etdirən göstəricidir və bu bizi ötən əsrin 30-cu illərində faşist İtaliyasının Efiopiya və Eritreyanı işğal etdiyi günlərə aparır. Ermənistan beynəlxalq hüquqa hörmət etmir və İrəvanın siyasəti təkcə Qafqazın yox, həm də bütövlükdə Avropanın iqtisadi inkişafına əsas maneədir“.
Beləliklə, səslənən fikirlərdən aydın görünür ki, həm Rusiyada, həm də Qərbdə Qarabağ məsələsi ilə bağlı Ermənistana qarşı gedərək sərt münasibət mövqeyi tutulur. Aydındır ki, bu hal prezidentlərin qarşıdan gələn görüşünə də öz təsirini göstərəcək. Azərbaycan bu görüşə kifayət qədər güclənmiş bir vəziyyətdə getdiyi halda, Ermənistanda bunun tam əksi müşahidə olunur. Azərbaycana beynəlxalq dəstəyin güclənməsi fonunda Ermənistanda yenə tamam əks vəziyyətdir. Aydındır ki, bütün bunlar danışıqların gediş və nəticəsinə də təsirsiz ötüşmür.
Tahir TAĞIYEV
Yazı Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Kütləvi İnformasiya Vasitələrinin İnkişafına Dövlət Dəstəyi Fondunun maliyyə dəstəyilə çap olunur.
