Qafqazda Qərb-Rusiya rəqabəti kəskinləşir, İrəvanın Moskvaya xəyanəti yeni keyfiyyətdə...
Ermənistan-Azərbaycan sərhədində son toqquşmaların hansı nəticələrlə başa çatacağı, savaşın davam edib-etməyəcəyi hələ də xüsusi müzakirə mövzusu olaraq qalmaqdadır. Ekspertlər bunun xarici güclərin təsirindən əhəmiyyətli dərəcədə asılı olacağını bildirir. Çünki indi xarici güclər zəif Ermənistanı alət kimi daha aktiv istifadə etməyə başlayıblar. Onlar bu fonda Ermənistanı maraqları üçün yeni toqquşmalara sövq edə bilərlər. Söhbət konkret olaraq Qərb və Rusiyadan gedir.
Hələlik görünən odur ki, sərhəddə son döyüşlər atəşkəslə başa çatıb, lakin ölkələr arasında hələ də dərin ziddiyyətlər qalmaqdadır. Hətta atəşkəsə kimin nail olması ilə bağlı versiyalar da fərqlənir: İrəvan ABŞ-ın rolunu qeyd edirsə, Bakı bunda əsas missiyanın Rusiyanın üzərinə düşdüyünü bildirir. Ermənistanın bu mövqeyi təsadüfi deyil. Rusiya və KTMT-nin toqquşmalara reaksiyası müttəfiqlərindən umduğu köməyi almayan Ermənistanda məyusluq yaradıb. Bu fonda maraqlıdır ki, Qərb Rusiyanın Qafqazdakı yerini istəyəcəkmi və onu tuta biləcəkmi? Ekspertlər burada diqqəti ona çəkir ki, ötən bazar günü İrəvana uçan Rusiya baş nazirinin müavini Aleksey Overçuku paytaxt yüzlərlə Amerika bayrağı ilə qarşılayıb. İrəvan ermənipərəst mövqeyi ilə tanınan konqresmenlərlə birlikdə gələn Konqresin aşağı palatasının spikeri Nensi Pelosinin səfəri üçün bəzədilib və hələ də bu bəzəklər sökülməyib. Spikerin bu səfəri Ermənistan üçün tarixi olub. O, ABŞ hökumətinin indiyə qədər Ermənistana səfər etmiş ən yüksək vəzifəli nümayəndəsidir. BBC radiosu bu xüsusda bildirir: “Spikerin səfəri İrəvanda baş xəbərə çevrildi və Pelosi adı kafelərdə, küçələrdə, bütün telekanalların efirində səslənirdi. Bu səfər indiyədək kiçik qərbyönlü müxalifətə təkan verdi - bazar günü yürüşə qatılan bir neçə min nəfərdən ibarət nümayişçi ABŞ və Ermənistan bayraqları ilə Rusiyanın rəhbərlik etdiyi regional hərbi alyans olan Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatından çıxmaq çağırışını səsləndirdi. Hətta Ukrayna bayrağı da dalğalandırıldı. Yerli jurnalistlərə əsasən, onlar İrəvanda bu mitinqdəki qədər Ukrayna bayrağını heç vaxt görməmişdilər. Pelosi isə Ukrayna və Tayvanla birlikdə Ermənistanı da müdafiəyə ehtiyacı olan demokratik ölkələrə aid edib. O, Ermənistan hökumətinə "təhlükəsizlik sahəsində ABŞ-ın dəstəyini" ifadə etdiyini bildirib. Ancaq Konqresin aşağı palatasının spikeri xarici siyasəti müəyyən etmir və ya ABŞ hökumətinin adından danışmır. Ölkənin beynəlxalq arenada mövqeyini rəsmən açıqlayan Dövlət Departamenti Pelosidən daha təmkinli çıxış edir. Dövlət katibi Entoni Blinken həftə ərzində Azərbaycan prezidenti ilə iki dəfə danışdı. Birinci dəfə İlham Əliyevə zəng edən Blinken atəşkəsə çağırdı. Daha sonra o, bazar günü axşam yenidən atəşkəsə əməl etməyə, mübahisəli məsələləri dəyirmi masa ətrafında həll etməyə səslədi. Fransa və Hindistan nümayəndələri də Fransanın təşəbbüsü ilə çağırılan BMT Təhlükəsizlik Şurasının iclasında son döyüşləri Azərbaycanın Ermənistana təcavüzü kimi qələmə verməyə çalışdılar. Lakin həm Ermənistanın, həm də Azərbaycanın formal müttəfiqi olan Rusiya bu cür qiymətləndirmələrdən çəkinir. Rusiya baş nazirinin müavini Overçuk Pelosinin ünvanına üstüörtülü hücumdan çəkinə bilməyərək deyib ki, o, “gözəl sözlər söyləmək üçün deyil, konkret iqtisadi problemləri həll etmək üçün” gəlib. Eyni tənqid xəttini Vladimir Putinin mətbuat katibi Dmitri Peskov da seçib, o, Pelosinin gəlişini şərh edərkən deyib ki, Rusiya “sözdə deyil, əməldə, yüksək səslə və populist deyil, sakit və işgüzar şəkildə” nizamlamaya töhfə verən istənilən təşəbbüsləri alqışlayır”.
Xatırladaq ki, sərhəd toqquşmalarından sonra Ermənistan yardım üçün həm ikitərəfli saziş çərçivəsində birbaşa Rusiyaya, həm də Belarus, Qazaxıstan, Qırğızıstan və Tacikistanın da daxil olduğu KTMT-yə müraciət edib. Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyan bu xüsusda bildirib: “Biz müraciət etdik, Ermənistanın ərazi bütövlüyünü bərpa etmək, Azərbaycan silahlı qüvvələrinin Ermənistan ərazisindən çıxarılmasını təmin etmək üçün, hərbi kömək də daxil, yardım istədik”. Paşinyan Ermənistan ərazisinə irəliləyən Azərbaycan qoşunlarının çıxarılması ilə bağlı, KTMT-yə bundan əvvəl də, 2021-ci ilin mayında müraciət etmişdi. O zaman da İrəvan müttəfiqlərinə üz tutsa da, bu heç bir nəticə verməmişdi. İkinci dəfə belə reaksiya Ermənistanda məyusluq yaradıb. Ermənistan parlamentinin spikeri Alen Simonyan bildirib: “Bizim gözləntilərimiz özünü doğrultmur. Xalqla daimi təmasda olduğumuz üçün KTMT-nin nəzərdə tutulan tədbirləri qəbul etmədiyini onlara izah etmək çətin olacaq. Təbii ki, biz nəticə çıxarmışıq, çıxarırıq və çıxaracağıq”. Yanvarda iğtişaşlarla mübarizə üçün, erməni kontingenti də daxil olmaqla, KTMT qoşunlarını qəbul edən Qazaxıstan da Ermənistana hərbi yardımı istisna edib. Astana bildirib ki, tərəflərin məlumatları bir-birinə zidd olduğu üçün obyektiv məlumata ehtiyac var. Moskva da neytrallığını nümayiş etdirib. Bundan sonra sentyabrın 19-da ABŞ dövlət katibi Blinkenin vasitəçiliyi ilə Azərbaycan və Ermənistan xarici işlər nazirləri Nyu-Yorkda görüşüblər. Son illərdə belə görüşləri, əsasən, Moskva təşkil edərdi. Amma o, bu işdə tək deyil, Avropa İttifaqı da Bakı ilə İrəvan arasında vasitəçilik etməyə çalışır. Lakin yeni toqquşmalar göstərdi ki, Avropa İttifaqının rolu simvolik olub və real təsiri yoxdur. Üstəlik, Avropa İttifaqının xüsusi təhlükəsizlik alətləri və ya güc strukturu yoxdur. Bu vəziyyətdə erməni siyasətçiləri bildirir ki, atəşkəsə Vaşinqton nail oldu, Bakı isə Moskvanın rolunu qabartdı. Əliyev Putinə təşəkkür etdi, Brüsselin adını isə çəkən olmadı. Lakin Birləşmiş Ştatlar indiyədək yalnız Avropa İttifaqına bənzər diplomatik vasitəçi rolunda çıxış edib. Rusiya təhlükəsizlik sahəsində hər iki tərəflə fəal əməkdaşlıq edən yeganə gücdür: o, münaqişənin hər iki tərəfinə silah satır, Ermənistanda hərbi bazası var, rus sərhədçilərinin isə ölkə sərhədlərində bazaları var. Qarabağda olan məhz Rusiya sülhməramlılarıdır. Bununla belə, Rusiyanın Ukraynaya müdaxiləsi həm Bakını, həm də İrəvanı o ciddi zəifləyəcəyi və ya regiondan tamamilə çıxacağı təqdirdə plan qurmağa vadar edib.
Nahid SALAYEV
