Ermənistan Zəngəzur dəhlizi məsələsində təklənir…
Məlum olduğu kimi, yaxın tezlikdə Azərbaycan-İran-Rusiya hökumət rəsmilərinin üçtərəfli görüşü keçiriləcək. Artıq görüşün müzakirə mövzuları da açıqlanıb. Üç ölkə əsas etibarı ilə “Şimal-Cənub” beynəlxalq nəqliyyat dəhlizini müzakirə edəcək.
İranın Azərbaycandakı fövqəladə və səlahiyyətli səfiri Seyid Abbas Musəvi bu xüsusda bildirib: “İran-Azərbaycan-Rusiya arasında keçiriləcək üçtərəfli görüşdə tranzit və gömrük məsələləri, həmçinin Şimal-Cənub beynəlxalq nəqliyyat dəhlizi marşrutlarının şaxələndirilməsi, eləcə də İranın nəqliyyat naziri ilə Azərbaycanın rəqəmsal inkişaf və nəqliyyat nazirinin görüşundə dəmir yolu terminalı, yeni sərhəd körpüsü layihələrinin son vəziyyəti nəzərdən keçiriləcək”. Bildirilir ki, “Şimal-Cənub” dəhlizi yaxın vaxtlarda İran, Azərbaycan və Rusiyanın dəmir yolu şəbəkələrini birləşdirəcək. Məlumata görə, görüşdə Zəngəzur dəhlizi də əsas diqqət mərkəzində yer alacaq. Hazırda bu məsələyə qarşı İran və Ermənistan çıxır. Lakin Moskva və Bakının Tehranı bu məsələ ilə bağlı razı salacağı da istisna olunmur. Elə Ermənistanı da qorxudan budur. Xüsusən də Kremlin İrana bu xüsusda təzyiqlərinin artması proqnozlaşdırılır. Moskvanın bu addımı iki hədəfə hesablanıb. Birincisi, Zəngəzur dəhlizinə qarşı çıxan Tehrana razılaşmanı pozmağa imkan verməyəcəyidir. Ermənistan-İran sərhədində rus sərhədçilərin “İrandan gələn təhlükələrə” görə postlar qurması da bu mesajın verilməsinə hesablanıb. İkincisi, sərhədçilərini dəhlizin keçəcəyi istiqamətdə yerləşdirməklə nəzarəti gücləndirir: 10 noyabr razılaşmasının 9-cu bəndinə görə, Ermənistan Azərbaycana Naxçıvanla “maneəsiz keçid” verməli, həmin yolun təhlükəsizliyini Rusiya hərbçiləri təmin etməlidir. Hazırda Zəngəzurdan yolun “dəhliz məntiqi” ilə açılmasını üç ölkə - Azərbaycan, Türkiyə və Rusiya xüsusilə istəyir: Moskva üçün bu, təkcə kommunikasiyanın açılması yox, həm də bölgədə təsir imkanını saxlamaq baxımından əhəmiyyətlidir. Bu şəraitdə “dəhliz məntiqi”nin olmaması ruslar üçün vasitəçilik etdikləri razılaşmaların icra edilməməsi, marağında olduqları kommunikasiyaların açılmaması deməkdir. Bununla Kreml razılaşa bilməz. Hazırda baş verənlər, Ermənistan ərazisində İranla sərhəddə postların qurulması Rusiyanın Zəngəzur dəhlizinin razılaşmaya uyğun açılmasını təmin etməkdə israrlı olduğunu göstərir.
Bir daha xatırladaq ki, rus sərhədçilərin Mehri-Əkərək yolunda nəzarəti gücləndirməsi və bir neçə modul buraxılış məntəqəsi quraşdırması Ermənistan-İran sərhədində əməliyyat şəraitinin gərginliyi, terrorçu qruplaşmaların ölkəyə daxil olma risqlərinin artması ilə izah olunub. Rusiya sərhədçilərinin xidmətinin intensivləşdirilməsi iyulun 25-də ABŞ dövlət katibi Blinkenin Bakı və İrəvana zəngindən və Vaşinqtonun regional kommunikasiyaların açılmasına kömək təklifindən sonra baş verir. ABŞ-ın Ermənistandakı səfiri Lin Treysi bildirib ki, söhbət texniki yardımdan gedir. Ancaq bu yardımın konkret nə olduğu məlum deyil. Eyni zamanda bu mövzu iyulun 2-də Rusiyanın Ukraynaya qarşı müharibəyə başlayamasından sonra ilk dəfə baş tutan Blinken-Lavrov telefon danışığından sonra gündəmə gəlib. Hesab edilir ki, burada Tehranın Zəngəzur dəhlizinə yaratdığı maneənin aradan qaldırılması, Rusiya ilə yanaşı, ABŞ-ın da marağına cavab verir. Ermənistanın “Qraparak” nəşri yazır ki, baş verənlər İrəvanın Zəngəzur məsələsində tək qaldığını göstərir: “Həm İran tərəfi, həm də biz (ancaq indiki hakimiyyət orqanlarımız deyil) bilirik ki, dəyişiklik sərhədlərin və ya ərazilərin dəyişdirilməsi kimi başa düşülməli deyil, daha çox bu, sərhədləri birləşdirən dəhlizə nəzarət məsələsidir. Sadə sözlə desək, İranın siyasi konseptual əhəmiyyətinin məqsədi ondan ibarətdir ki, bu dəhliz keçmişdə olduğu kimi erməni qüvvələri tərəfindən idarə olunmalıdır. Yəni Türkiyə-Azərbaycan birləşmələrinin maneəsiz hərəkətinə imkan verilməməlidir. Amma İrana təzyiqlər var və istisna deyil ki, Tehran mövqeyini dəyişsin. Düşünməyin ki, dəhlizin statusu Ermənistan hakimiyyətini heç maraqlandırmır. Siyasi şüurdan tamamilə məhrum olan bu axmaq rəhbərlər və onların tərəfdarları bu məsələdən yəqin ki, qətiyyən narahat deyillər və başa düşmürlər ki, razılaşmanın bu bəndini həyata keçirməklə Ermənistanla İran arasındakı dostluq münasibətlərini dərindən təhlükə altına atacaqlar. Bu da Tehranı dəhlizə razılıq verməyə daha çox həvəsləndirir. Çünki ruslar da bunu istəyir. İndiki halda Rusiya guya Ermənistan-İran sərhədində bazaları Ermənistanın təhlükəsizliyi üçün yaradır. Reallıqda Rusiya, Sergey Lavrovun fikrincə, “sadələşdirilmiş rejim”lə Türkiyə ilə dəhlizlər açmağa hazırlaşır, bu da Ermənistan-İran sərhədinin bağlanmasını nəzərdə tutur. Rusiya Ermənistanı kimdən “qorumaq” istəyir? İrandan? İndi İran nüvə proqramı üzrə danışıqların növbəti mərhələsinə başlayıb. Avropa koordinatoru artıq saziş layihəsini dövriyyəyə buraxıb və etirazlar olmasa, nüvə sazişi bərpa olunacaq. Bu, regionda çox şeyi dəyişəcək və Rusiya ilə Türkiyə buna açıq şəkildə hazırlaşır. Eyni zamanda, Rusiya mətbuatında Rusiyanın İrandan Azərbaycana dəmir yolunun Rəşt-Astara hissəsinin çəkilməsində həyati dərəcədə maraqlı olması ilə bağlı analitik yazılar dərc olunur. Rusiya modullarının bütün Ermənistan-İran sərhədi boyunca, eləcə də yollarda yerləşdirilməsi ərazini dəhlizlərə bölmək, eləcə də Ermənistan və Gürcüstan vasitəsilə İrandan Avropaya əlaqəni kəsmək məqsədi daşıyır. Burada əsas hədəf İran və Ermənistanın Avropa istiqamətinə çıxış imkanlarının qarşısını almaq, beləliklə onları öz nəzarəti altında saxlamaqdır”.
Samirə SƏFƏROVA
