Bakı-İrəvan sazişi bu ilin sonunda imzalana bilər...

Azərbaycanla müqavilə dekabrda imzalanacaq. Belə bir iddia ilə Ermənistanın “Qraparak” nəşri çıxış edib. Bildirilib ki, Ermənistan Zəngəzur dəhlizinə “autsorsinq” verilməsinin, yəni regional kommunikasiyaların blokdan çıxarılması funksiyalarının beynəlxalq təşkilatlara verilməsinin əleyhinə deyil.
Nəşr iddia edib ki, müqavilə dekabrda imzalanacağı üçün Ermənistan hüquq-mühafizə orqanlarının əməkdaşları hərəkətə keçib, xüsusən də “Daşnaksütyun” üzvlərini həbs edirlər və etiraz edə biləcək qüvvələri sıradan çıxarırlar.
Ekspertlər qeyd edir ki, əslində, sülh müqaviləsinin həmin vaxt imzalanması mümkün variantdır. Sülhə maneə olaaq qüvvələrin Ermənistanda zərərsizləşdirilməsi də zəruri haldır. Bu fonda baş nazir Nikol Paşinyan Kremlin dəstək verdiyi radikal müxalifət, kilsə və Rusiyaya bağlı işadamları ilə mübarizəni sərtləşdirib. Paşinyan bu qüvvələrin ona qarşı çevriliş hazırladıqları planını faş edib. Bundan sonra Azərbaycan və Ermənistan liderlərinin iyulun sonunda Əbu-Dabidə nəzərdə tutulan görüşü tezləşdi. Maraqlıdır ki, Azərbaycan və Ermənistan xarici işlər nazirlikləri İlham Əliyevlə Nikol Paşinyanın Əbu-Dabidəki görüşünü nəticəyönümlü dialoq kimi qiymətləndirib. Martda sülh sazişinin mətninin artıq razılaşdırıldığı bildirilsə də, bu görüşdə sazişin imzalanma tarixi barədə XİN-lərin yazılı bəyanatında hər hansı məlumat verilməyib. Azərbaycan və Ermənistan liderlərinin görüşündə sərhədlərin delimitasiyası, Zəngəzur dəhlizinin açılması, sülh müqaviləsinin paraflanması müzakirə olunub. Qarabağ münaqişəsi üzrə ekspert Olesya Vartanyan qeyd edir: “Hətta konkret açıqlamalar olmasa belə, liderlərin görüşüb əsas məsələləri müzakirə etməsi mühüm addımdır”. Birləşmiş Ərəb Əmirliklərində keçirilən görüş Əliyevlə Paşinyan arasında ilk birbaşa danışıqlar kimi diqqət çəkib, buna qədər iki lider yalnız vasitəçilərin iştirakı ilə və ya çoxtərəfli sammitlər çərçivəsində görüşüblər. Əbu-Dabidəki görüş bir neçə illik işin kulminasiya nöqtəsidir. İki ölkənin xarici işlər nazirləri artıq hazırlanmış, lakin hələ imzalanmamış sülh müqaviləsi üzərində işləyiblər; sərhədlərin delimitasiyası üzrə işçi qruplara baş nazirlərin müavinləri rəhbərlik edir; iki liderin müşavirləri Armen Qriqoryan və Hikmət Hacıyev arasında da birbaşa əlaqə kanalı yaranıb. BBC-nin rus xidməti isəgörüşləbağlı yazır: “Amma görüş onu da göstərdi ki, hər iki tərəfdə Rusiyanın təsir dairəsindən uzaqlaşmaq istəyi olsa da, bu, onilliklər boyu davam edən düşmənçilik və yaxın vaxtlara qədər müharibə şəraitində olan iki ölkə arasında etimadsızlığı dərhal aradan qaldırmağa kifayət etmir”. İndiki şərait dayanıqlı və dönməz sülhün əldə olunması üçün tarixi fürsət olaraq dəyərləndirilir. Əvvəla, tərəflər sülh sazişi layihəsinin mətni ilə bağlı müzakirələri artıq tamamlayıblar. İkincisi isə mövcud geosiyasi reallıqlar sülh prosesinin tezliklə başa çatdırılmasının hər iki tərəfin xeyrinə olduğunu göstərir. Ümumiyyətlə, son illərin təcrübəsi onu göstərir ki, rəsmi Bakı İrəvanla münasibətlərin məhz üzbəüz formatda, bölgədə öz maraqları olan dövlətlərin vasitəçiliyi olmadan normallaşdırılmasının tərəfdarıdır və bu yanaşma artıq öz səmərəsini verməkdədir. Prezident İlham Əliyev və Baş nazir Nikol Paşinyan arasında keçirilən görüşlər, ötən dövr ərzində bu tədbirlərin nəticəsində atılan addımlar da bunu təsdiqləyir.
Ekspertlər deyirlər ki, Əbu-Dabi görüşü iki ölkənin razılaşma əldə etmək üçün yeni cəhdidir. Burada Qərbin və Rusiyanın vasitəçiliyi olmadan artıq irəliləyiş əldə olunur. Bu fonda ABŞ dövlət katibi Marko Rubio iki tərəf arasında sülh müqaviləsinin tezliklə imzalanacağına ümid etdiyini deyib və bu da prosesdə ABŞ-ın rolu olduğundan xəbər verir.Adının açıqlanmasını istəməyən bir erməni diplomat BBC-yə deyib ki, İrəvan Donald Trampın sülhməramlı bacarıqlarını nümayiş etdirmək fürsəti kimi, Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsinin sona çatmasını Ağ Evə təqdim etməyə çalışıb. Türkiyə də iki ölkə arasında sərhədlərin açılmasında maraqlıdır. İyun ayında Paşinyan Türkiyə prezidentinin dəvəti ilə İstanbula tarixi səfər edib. Bundan sonra mətbuatda Ermənistan ərazisindən keçən yolun kompromis variantının müzakirə olunduğu ilə bağlı məlumat yayılıb. Ankara sülh müqaviləsinin bağlanmasını və yolların açılmasını istəyir ki, gələcəkdə bu müqavilə Cənubi Qafqazın geosiyasətində yeni dövr açacaq. Ermənistanla Azərbaycan arasında sülh müqaviləsinin mətni mart ayında razılaşdırılıb, lakin imzalanmayıb. Ermənistan konstitusiyasının dəyişdirilməsi, ATƏT-in Minsk qrupunun buraxılması sülh müqaviləsinin imzalanmasına əsas əngəldir. İndi Paşinyan açıq şəkildə bildirib ki, bütün güzəştlərə getməyə hazırdır və sülh müqaviləsi ilə yanaşı, ATƏT-in Minsk qrupu və avropalı müşahidəçilərdən eyni vaxtda imtina etməyi təklif edir. Erməni ekspert Jirayr Liparityan qeyd edir ki, Ermənistan konstitusiyası məsələsi daha mürəkkəbdir və onu dəyişdirmək, çətin ki, 2026-cı ilin yayına qədər baş tutsun, onun nəticələrini isə qabaqcadan ehtimal etmək mümkün deyil: “Mən əminəm ki, konstitusiya məsələsi hansısa aralıq razılaşma ilə həll oluna bilər. Konstitusiyanın dəyişdirilməsi yeganə variant deyil və əminəm ki, Bakıda bunun nə qədər mürəkkəb proses olduğunu başa düşürlər”. Onun nöqteyi-nəzərindən, Əbu-Dabidəki görüş, ilk növbədə, ona işarədir ki, qeyri-müəyyənlik və bir sıra paralel qlobal münaqişələr şəraitində Ermənistan və Azərbaycan liderləri vasitəçi olmadan durub-oturur və birbaşa əlaqə saxlayırlar: “Gözlənilməzlik, yəqin ki, müasir beynəlxalq münasibətlərin əsas fərqləndirici xüsusiyyətidir. Və bəziləri gözlənilməzliyin və xaosun kreativ ola biləcəyinə inansalar da, bizim regionda xaos çox uzun müddət hökm sürüb, və bu bizə yaxşı heç nə gətirməyib”.
Ramil QULİYEV