Bakıda Qoşulmama Hərəkatının COVID-19-a qarşı mübarizə üzrə Təmas Qrupunun Zirvə görüşündə çıxışı zamanı prezident İlham Əliyev bir çox mühüm məqamlara diqqət çəkdi. Bunlardan biri də Qəmər Adaları İttifaqının Fransanın müstəmləkə hakimiyyəti altında qalmaqda davam edən Mayot adası üzərində şəksiz suverenliyini dəstəkləməklə bağlı oldu.
Bu xüsusda dövlət başçısı qeyd edib: “Qoşulmama Hərəkatı Qəmər Adaları İttifaqının Fransanın müstəmləkə hakimiyyəti altında qalmaqda davam edən Mayot adası üzərində şəksiz suverenliyini həmişə güclü dəstəkləmişdir. Qoşulmama Hərəkatının təməl sənədlərində əks olunduğu kimi, biz Fransa hökumətini Yeni Kaledoniya xalqının və Fransanın dənizaşırı icma və ərazilərindəki digər xalqların hüquqlarına hörmət etməyə çağırırıq. Fransanın Avropadan kənarda idarə etdiyi ərazilər fransız müstəmləkə imperiyasının iyrənc qalıqlarıdır”.
Xatırladaq ki, Fransız müstəmləkəçiliyi tarixinin özünəməxsus xüsusiyyətləri var. Fransa müstəmləkə imperiyası ingilislərdən sonra ikinci böyük imperiya olub. Fransa koloniyalarının əksəriyyəti Afrika qitəsində yerləşirdi. Bütün Fransız müstəmləkələri arasında Mozambik kanalının şimal-şərqində yerləşən kiçik Mayot adası həqiqətən xüsusi bir yer tutur. Bu adanın özəlliyi nədir? Niyə 150 ildən çox bu adaya hökmranlıq edən Fransa heç vaxt ondan üz döndərmir? Adanın Hind okeanında strateji əhəmiyyətli nöqtə olması Fransanın ondan əl çəkməmsinin mühüm səbəbələrindən biridir. Doqquzuncu əsrdən on doqquzuncu əsrə qədər Mayot əsasən Fars körfəzi ölkələrindən gələn qul ticarəti üçün keçid məntəqəsi kimi xidmət edirdi. Bu fonda Fransanın müstəmləkə rəhbərliyi öz hərbi mövcudluğunu gücləndirmək, eləcə də mülklərini genişləndirmək üçün Qəmər adalarını ələ keçirmək qərarına gəldi və buna nail oldu. 1912-1945-ci illərdə Mayot Qəmər adaları kimi Madaqaskar koloniyasının bir hissəsi idi. Amma İkinci Dünya müharibəsindən sonra Qəmər adaları muxtariyyətin genişləndirilməsi üçün səy göstərməyə başladı. 1946-cı ildə bir sıra fərman və qanunvericilik aktlarından sonra IV Respublikanın yaradılması nəticəsində Qəmər adaları nəhayət Fransanın xarici ərazisi statusunu aldı. Müstəqilliklə bağlı referendum keçirilməzdən əvvəl, 1973-cü ilin 15 iyun tarixində rəsmi Paris və Moroni arasında imzalanmış sazişdə 1974-cü ilin dekabrında keçirməli referendumun nəticələrinin “ada-ada deyil, qlobal məzmunda” qəbul olunacağına dair bənd yer almışdı. Yəni referendumun nəticələri adalarda yaşayan ümumi çoxluğun iradəsini ifadə etməli idi. Fransadan ayrılmaq və müstəqillik uğrunda 1974-cü ilin dekabrında keçirilmiş referendumun nəticələrinə əsasən Qəmər adaları arxipelaqına daxil olan 4 adadan 3-ü Fransadan ayrılmağa və müstəqilliyə, Mayot adasındakı xristian əhali isə bunun əleyhinə səs verdi. Fransa bunu əsas tutaraq referendumdan əvvəl imzalanmış saziş üzrə öhdəliyini “yaddan çıxarmağa” üstünlük verdi və Mayot adası üzərində müstəmləkəsini saxlayaraq ayrılımasına imkan vermədi. Referendumdan sonra 1975-ci ildə müstəqil Qəmər Adaları Respublikası yarandı və tərkibindəki 4 ada ilə (Mayot da daxil olmaqla) BMT-nin tamhüquqlu üzvü oldu. Keçirilmiş referendumun nəticələrinə əsasən, BMT Baş Məclisi bütün 4 ada üzərində (Qrand-Komor, Anjuan, Moxeli və Mayot) Qəmər Adaları Respublikasının suverenliyini tanıdı və Fransanı həmin adaları tərk etməyə çağırdı. Lakin Fransa BMT-nin tələbinə məhəl qoymadı. 1976-cı ildə Qəmər adaları hökuməti yenidən BMT-dən dövlətin ərazi bütövlüyünün qorunması üçün tədbirlər görməsini tələb etdi. Bu dəfə Fransa BMT Təhlükəsizlik Şurasının daimi üzvü olmasından istifadə edərək qətnaməyə veto qoydu. BMT Baş Məclisi 12 dekabr 1979-cu il 34/69 qətnaməsi ilə yenidən Qəmər adalarının Mayot adası üzərində hüquqları tanındı və Fransadan müstəqil bir dövlətin ərazisini tərk etməsini bir daha tələb etdi. Bütün bunlara baxmayaraq, Fransa Qəmər adaları məsələsində beynəlxalq hüququ rədd edərək işğalçı və müstəmləkəçi olduğunu bir daha ortaya qoyur.
Qəmər adaları məsələsində ədalətli mövqeyə Qoşulmama Hərəkatı dəstək verir. 2019 -cu ildə Qoşulmama Hərəkatının dövlət və hökumət başçıları Mayot adası üzərində Qəmər Adaları İttifaqının mübahisəsiz suverenliyini bir daha təsdiq edib. Bununla qurum 2009-cu ilin 29 martında burada keçirilən referendumu və Qəmər adası olan Mayotun Fransanın 101-ci departamentinə çevrilmə prosesini qınayaraq etibarsız sayıb. Fransa Qəmər Adaları İttifaqının ərazisi olan Mayotu işğal altında saxlamaqda davam edir. BMT Baş Assambleyası 1994-cü ildə Qəmər Federativ İslam Respublikasının Mayot adası üzrə suverenliyini bir daha təsdiq etsə də, Fransa qətnaməni icra etməkdən boyun qaçırır. Həmçinin, müstəmləkəçi siyasətdən əl çəkməyərək artıq uzun müddətdir ki, öz müstəqilliyi uğrunda mübarizə aparan Yeni Kaledoniyaya azadlıq vermir. Amma fransızların fəaliyyəti təkcə bununla məhdulaşmır. Qoşulmama Hərəkatının COVID-19-a qarşı mübarizə üzrə Təmas Qrupunun Zirvə görüşündə çıxışı zamanı prezident İlham Əliyev digər bir məqama da diqqət edib: “Biz, həmçinin, Fransanı Afrika, Cənub-Şərqi Asiya və digər ərazilərdə Qoşulmama Hərəkatının üzvü olan ölkələrə qarşı müstəmləkə keçmişinə, qanlı müstəmləkə cinayətlərinə, eləcə də soyqırımı aktlarına görə üzr istəməyə və məsuliyyətini etiraf etməyə çağırırıq”. Fransızlar 1830-1962-ci illəri əhatə edən işğal dövründə Əlcəzairdə 1,5 milyondan artıq insanı amansızcasına qətlə yetiriblər. Buna görə də Əlcəzair "1,5 milyon şəhid ölkəsi" adlandırılır. Ümumilikdə 10 milyona yaxın əlcəzairli Fransanın müstəmləkəçilik dövrünün qurbanı olub. Ruanda və digər yerlərdə də fransızlar soyqırımı törədiblər və indi bunlara hüquqi qiymət verilməsi zəruri haldır.
Ramil QULİYEV
