İyulun 12-də sərhəddə baş verən və bir neçə gün davam edən toqquşmalardan sonra Ermənistanda əsas narahatlıq predmetinə çevrilən məqam Rusiyanın bu dəfə İrəvanı müdafiəsiz qoyması və maksimal dərəcədə neytrallığını qorumasıdır. Ermənistanda bu hal Paşinyan iqtidarının günahı, Azərbaycanın isə yeni diplomatik qələbəsi sayılır. Erməni analitik Argişti Kiviryan yaranmış vəziyyətin İrəvana baha başa gələcəyini bildirir:“Son illərdə erməni-rus münasibətlərində bir çox problemlər var. Bu problemlər yeni başlamayıb, Serj Sarkisyanın hakimiyyəti dövründə başlayıb, lakin o vaxt müəyyən mənada tarazlıq saxlanırdı”.
O qeyd edib ki, bu problemlər Nikol Paşinyanın hakimiyyəti dövründə kəskin şəkildə dərinləşib:“O vaxt bir çox problemlər çətinliklə həllini tapırdısa, indi demək olar, hər hansı problem həllini tapmır. Ümumiyyətlə, demək olar iki ölkənin siyasi hakimiyyətləri arasında münasibətlər yoxdur”. Ermənistan Respublika Partiyasının mətbuat katibi Eduard Şarmazanov da Paşinyanın Rusiya ilə münasibətlərdə ciddi problemlər yaratdığını vurğulayır:“Dövlətlərarası erməni-rus ittifaqının zəifləməsinin cavabdehi erməni xalqı yox, Paşinyan və onun səriştəsiz rejimidir”. Digər ekspert Vanik Babacanyan da bildirir ki, Ermənistan Təhlükəsizlik Şurasının qəbul etdiyi “Təhlükəsizlik strategiyası”nda Rusiyanın Qafqazda mövcud olmasını Ermənistan və bölgənin təhlükəsizliyi üçün çox vacib amil kimi vurğulamır, bu da iki illik siyasətin ifadəsidir:“Bu strategiyanın müəlliflərindən məni bir sual maraqlandırır, pandemiyanın aradan qaldırılmasından sonra dünya qlobal yox, regional olacaqsa və biz bu bölgədə təhlükəsizliyin zəmanətçisi kimi Rusiyanın rolunu vurğulamırıqsa, onda kimin rolunu görürük? Rusiya deyilsə, onda ciddi şübhələrim var ki, bu, Türkiyə olacaq, bəs bizim bənzər istəyimiz var?”.
Qafqaz üzrə ekspert, amerikalı siyasi təhlilçisi Pol Qobl isə qeyd edir ki, Moskva Ermənistan və Azərbaycan arasında yeni döyüşlər zamanı neytral qalmaq cəhdləri ilə Bakı, Irəvan və Qərbdə bir çoxlarını təəccübləndirib. Tanınmış politoloq “Jamestown” fondunun saytında dərc etdirdiyi icmalda yazır:“Rusiyalı hərbi şərhçi Aleksandr Staver də qeyd edir ki, Moskvanın tərəflərdən eyni məsafədə aralı dayanmaq üçün həmişə tutarlı səbəbləri olub. İndi isə Türkiyənin uzaq Qafqazdakı münaqişəyə mümkün müdaxiləsindən və Rusiya şəhərlərində etnik azərbaycanlılarla ermənilər arasında toqquşmaların nəzarətdən çıxacağından olan nigarançılıq sözügedən səbəbi bir az da möhkəmləndirib. Moskva Ermənistana tərəf meyllənsəydi, Türkiyənin münaqişəyə birbaşa və ya dolayısı ilə müdaxiləsinin mümkünlüyü istisna edilməməli idi. Moskva bu qarşıdurmada Azərbaycana tərəf əyilsə idi, bu onun Cənubi Qafqazda və bəlkə də İranda uzun müddətdən bəri qurduğu nüfuza son qoyardı. Kreml bu səbəblərdən neytral qalmağı seçib.
Moskvanın belə mövqeyi İrəvan və Bakıda siyasətçiləri qarşıdurmanı məhdudlaşdırmaq cəhdləri göstərməyə meylləndirib. Elə rusiyalı hərbi şərhçi Staver də “Voyennoye Obozreniye” jurnalında yazır ki, elə bu səbəbdən də bu qarşıdurmanın bir müddət sonra başa çatacağını gözləmək olar. Rusiya diplomatları bununla da hər iki tərəfə aydın mesaj veriblər:“Biz neytralıq. Biz hər iki xalqa hörmət bəsləyirik və onlardan heç birini digəri ilə qarşıdurmada dəstəkləməyəcəyik”. Halbuki, ermənilər bu vəziyyətdə Moskvadan daha çox umurdular, amma İrəvanın son anti-Moskva bəyanatlarının təsirsiz ötüşmədiyini başa düşdülər. Rusiyadan silah alan azərbaycanlılar da belə bir təmənnada ola bilərdilər, amma anladılar ki, Kremlin maraqları silah satışından daha genişdir. Amma Moskva başa düşür ki, bu münaqişə bitməlidir. O həm də onu başa düşür ki, öz neytral mövqeyi ilə tərəflərin dinc yanaşı yaşaması üçün daha çox iş görə bilər. Bu halda Rusiya Türkiyənin son qarşıdurmada rol oynamasını indi keçmişdə olduğundan daha çox istəmir. Ankara, çətin ki, birbaşa Moskvaya qarşı çıxsın, amma o, Azərbaycanın Naxçıvan ərazisindən Ermənistana arxa tərəfdən həlledici zərbə endirməsini təşkil edə bilər. Azərbaycan son illərdə əsas ərazisindən aralı olan bu bölgədə gücünü artırmaq üçün addımlar atıb. Naxçıvan son müzakirələr zamanı diqqətdən kənarda qalıb, amma əslində, bir neçə səbəbə görə qətiyyən unudulmamalıdır. Naxçıvan indiki prezident İlham Əliyevin atasının vətəni olmaqdan başqa, həm də bu münaqişə üçün strateji bir bölgədir. Azərbaycan hücumu buradan etmək istəsə, İrəvan üçün son həftələrdə mövcud olan təhlükədən qat-qat böyük təhlükə yarana bilər. Moskvanın son neytrallığının səbəblərindən biri də elə budur. Kreml həm də başqa bir yeni və ciddi problemlə üzləşib.
Moskvada və Rusiyanın başqa şəhərlərində ermənilər və azərbaycanlılar arasında toqquşmalar baş verir. Bu küçə dava-dalaşları Cənubi Qafqaz münaqişəsinin Rusiyaya yayıla biləcəyinin xəbərdarlığıdır. Hazırda Vladimir Putinin bunsuz da üzləşdiyi bir neçə başqa böhran var. Minlərlə etirazçı Xabarovskun və başqa şəhərlərin küçələrinə çıxır, koronavirus pandemiyası və iqtisadi problemlər sosial hiddəti alovlandırır. Belə bir şəraitdə Rusiyanın heç istəmədiyi bir böhran da onun öz paytaxtında millətlərarası zorakılığın qızışmasıdır”.
Bu məqalədə səslənən fikirlərdən aydın görünür ki, Kreml bundan sonra da Azərbaycan və Ermənistan arasında mümkün qarşıdurmaya neytral mövqedən yanaşmağa üstünlük verəcək. Belə bir vəziyyətdə Azərbaycanın Ermənistanı sıradan çıxarması isə daha az vaxt aparacaq.
Nahid SALAYEV
