Dünya iqtisadiyyatı hələ də yeni böhran təhlükəsi ilə üz-üzədir və ölkələrin əksəriyyəti artıq ciddi iqtisadi problemlərlə üz-üzədir. Bura ən böyük iqtisadiyyatlar da daxildir. Yeni böhranı tətikləyən faktorlardan biri də dünya iqtisadiyyatının öhdəsindən gələ bilmədiyi inflyasiyadır.
İnflyasiya dünyanın ən böyük iqtisadiyyatına malik ABŞ-ı da ciddi problemlərlə üz-üzə qoyub. Bu fonda artıq ABŞ senatorları inflyasiyanın azaldılmasına yönəlmiş təşəbbüslər paketinin müzakirəsinə başlayıblar ki, bu da ABŞ hakimiyyət orqanları tərəfindən təxminən 400 milyard dollar vəsaitin ayrılmasını nəzərdə tutur. Qanun layihəsi bir sıra tədbirləri, o cümlədən federal büdcə kəsirini və vətəndaşların səhiyyə xərclərini azaltmağı əhatə edir. Bundan əlavə, iri korporasiyalar üçün vergi artımı nəzərdə tutulur ki, bu da təklif olunan proqramlar üçün lazım olan vəsaiti qismən təmin etməlidir. Avropada da vəziyyət çətindir. Avrozonanın 19 ölkəsində illik inflyasiya səviyyəsi, ilkin hesablamalara görə, 8,6%-dən 8,9%-ə çatıb. Bununla avrozonada inflyasiya tarixi maksimumu yeniləyib. Çin, Hindistan, Yaponiya və bir çox ölkələrdə də eyni vəziyyət müşahidə edilir. Asiya ölkələrində Qərb dövlətləri ilə müqayisədə inflyasiya göstəriciləri bir qədər aşağıdır. Bunun əsas səbəbi Asiyanın əksər ölkələrində tələb səviyyəsinin daha az olmasıdır. Lakin qlobal tendensiyalar Asiya ölkələrini, o cümlədən Çini, Hindistanı, Vyetnamı və digərlərini qiymət artımı təzyiqləri ilə üz-üzə qoyub. Bu da onu göstərir ki, dünya iqtisadiyyatı bu gün özünün ən gərgin dövrlərindən birini yaşayır. Hazırda inkişaf etmiş ölkələr də qiymətlərin kəskin artımı ilə bağlı ciddi problemlər yaşayır. Bu ölkələrdə son qırx il ərzində indiki kimi yüksək inflyasiya müşahidə olunmayıb. Aparıcı beynəlxalq maliyyə və iqtisadiyyat institutları belə hesab edirdi ki, inflyasiyanın sürətlənməsinə səbəb koronavirus pandemiyası nəticəsində yaranan böhrandır. Məhz bu kontekstdə əvvəlki proqnozlar bundan ibarət idi ki, postpandemiya dövründə qiymət artımları səngiyəcək və inflyasiya azalmağa başlayacaq. Lakin 2021-ci ilin və cari ilin ötən dövrünün yekunları bu proqnozların özünü doğrultmadığını göstərir. İnflyasiyada gözlənilən yavaşlama əvəzinə, o, getdikcə daha çox sürətlənir, dünya iqtisadiyyatına daha çox sirayət edir. Rusiya-Ukrayna müharibəsi isə bu prosesi daha da sürətləndirib.
Qlobal miqyasda inflyasiyanın artmasının əsas səbəblərindən biri pandemiyadan sonra inkişaf etmiş ölkələrdə antiböhran xarakterli stimullaşdırıcı tədbirlərin geniş miqyasıdır. Məsələn, ABŞ Federal Ehtiyat Sistemi və Avropa Mərkəzi Bankı iki il ərzində balans hesabatlarını iki dəfə artırıb. Bu da dövriyyəyə həddən artıq pul vəsaitinin daxil olmasına, beləliklə qiymət artımının intensiv xarakter almasına gətirib çıxarıb. Pandemiya, karantinlər, digər məhdudiyyətlər, istehlak strukturunda dəyişikliklər, qlobal istehsal və nəqliyyat zəncirlərinin qırılması, logistika sisteminin pozulması, tələb-təklif disbalansı, xammal çatışmazlığı, iqtisadi bərabərsizlik, enerji qiymətlərində yüksək artım kimi amillər dünya iqtisadiyyatına mənfi təsir göstərməklə yanaşı, inflyasiyanı daha da sürətləndirib. Beynəlxalq Valyuta Fondu isə bildirir ki, koronavirusun yenidən yayılması fonunda qlobal iqtisadi artım tempi bu il üçün gözləniləndən zəifdir. Bu da inflyasiyaya öz təsirini göstərir. Ukrayna ətafında baş verənlər, bunun Rusiya-Qərb münasibətlərində yaratdığı gərginlik də qlobal iqtisadiyyata mənfi təsir edir. Real vəziyyətin təhlili Ukraynada müharibənin bundan sonra hələ müəyyən müddət gərgin məcrada inkişaf edəcəyini, Rusiya-Qərb münasibətlərində qarşılıqlı sanksiya və embarqoların tətbiqinin miqyasının genişlənmə ehtimalının yüksək olduğunu üzə çıxarır. Bu vəziyyət iqtisadi inkişafı ləngitməklə yanaşı, yeni inflyasiya dalğasına təkan verir. Proqnozlar dünyanın bir çox ölkələrində cari il ərzində yüksək inflyasiya həddinin qalacağını göstərir. Dünyanın bir parçası olan Azərbaycanda da sosial-iqtisadi müstəvidə diqqət mərkəzində yer alan əsas məsələlərdən biri inflyasiya göstəricilərinin azalmasına nail olmaqdır. Hadisələrin gedişi göstərir ki, dünya ərzaq bazarlarında məhsulların qiymətlərində kəskin bahalaşmanın Azərbaycanda işgüzar fəallığa, əhalinin rifahına və alıcılıq qabiliyyətinə mənfi təsirinin qarşısının alınması məqsədilə təxirəsalınmaz antiinflyasiya tədbirlərinin gücləndirilməsi dövlətin xüsusi diqqət mərkəzində olmaqda davam edəcək. Azərbaycanda inflyasiyanın iqtisadi fəallıq üçün məqbul səviyyədə saxlanılması, makroiqtisadi və maliyyə sabitliyi üçün xələl gətirməyən həddə qorunması, ölkədə qiymətlərin bazar prinsipləri əsasında formalaşmasını qorumaqla əhalinin sosial rifahına inflyasiyanın təsirlərinin minimallaşdırılması da hökumətin iqtisadi siyasətinin prioritetlərindəndir. Daxili bazarda süni qiymət artımı üzərində monitorinqin gücləndirilməsi, sahibkarlar üçün güzəştli kredit və faiz subsidiyası mexanizminin tətbiqi, yüksək idxal inflyasiyasının məhdudlaşırılması üçün müvafiq tədbirlərin görülməsi, minimum istehlak səbətinin tərkibində əsas ərzaq məhsulları üzrə özünütəminetmə səviyyəsinin gücləndirilməsi, əhalinin istehlak etdiyi və emal sənayesində istifadə olunan əsas kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalın artırılması istiqamətində də fəaliyyət genişlənir. Həmçinin qiymət artımı şəraitində əhalinin real gəlirlərinin və alıcılıq qabiliyyətinin qorunmasına yönəlmiş tədbirlərin görülməsi davam etdirilir. İnflyasiya idxalının azalmasına xidmət edən tədbirlərlə yanaşı, qiymət artımınına səbəb olan daxili amillər də nəzarət altına alınır. Bütün bunlar əhalinin etibarlı sosial müdafiəsinə xidmət etməklə yanaşı, qarşıdakı dövr ərzində inflyasiya göstəricilərinin də aşağı düşməsinə xidmət edəcək. Elə bundan rəli gəlir ki, “Moody's Investors Service” beynəlxalq reytinq agentliyi Azərbaycan hökumətinin uzunmüddətli reytinqini yüksəldib. “Moody's” hesab edir ki, hökumətin antiinflyasiya tədbirləri və Azərbaycan Mərkəzi Bankının aktiv makroiqtisadi siyasəti Rusiya-Ukrayna böhranı ilə daha da kəskinləşən inflyasiya risqlərinin qarşısını alacaq.
Ramil QULİYEV
