Dövlət şirkətlərinin kökünə qədər yenidən qurulması Azərbaycan iqtisadiyyatının həyati tələbinə çevrildi...
Prezident İlham Əliyev avqustun 6-da ölkəmizdə koronavirus pandemiyası ilə mübarizə sahəsində görülən tədbirlər və sosial-iqtisadi vəziyyətlə bağlı videoformatda keçirilən müşavirədə çıxışı zamanı böyük dövlət şirkətlərinin fəaliyyətindən ciddi narazılığını ifadə edib. Ölkə başçısı onların fəaliyyətinin sosializm iqtisadi modelinə uyğun olduğunu bildirib:
"Dövlət şirkətləri tərəfindən ödənilən vergilər hansı səviyyədədir? Əgər onların vergilərini, dövlət tərəfindən onlara verilən subsidiyaları və birbaşa vəsaitin qoyuluşunu götürsək görərik ki, nə qədər böyük fərq var. Yəni bu nəyi göstərir? Onu göstərir ki, dövlət şirkətləri bizim ölkəmizi, bizim iqtisadiyyatımızı aşağı aparır. Bunun başqa izahı ola bilməz.
Dövlət Neft Şirkətinə pul verilir, təkcə qazlaşdırmaya yox, qazma işlərinə, onların xarici tərəfdaşlarla birgə çalışdıqları konsorsiumlarda payının maliyyələşməsinə, digər infrastruktur layihələrinin icrasına. Bu pul haradan gəlir? Dövlət büdcəsindən, özü də böyük vəsait. Xəzər Dəniz Gəmiçiliyi. Düzdür, digər dövlət şirkətləri ilə müqayisədə Xəzər Dəniz Gəmiçiliyində vəziyyət daha yaxşıdır. Ancaq burada da gəmilər, tankerlər hansı pulla alınır? Dövlət büdcəsi hesabına. Biz indi Gəmiqayırma zavodunda bir neçə gəmi inşa edirik - yük gəmiləri, Ro-Ro tipli gəmilər. Bunu dövlət büdcəsi hesabına edirik, sonra da veririk Xəzər Dəniz Gəmiçiliyinə. Onlar da istismar edirlər və sonra o pulu qaytarırlar? Bu böyük sualdır. “Azərenerji”yə nə qədər vəsait ayrılır? Düzdür, böyük işlər görülübdür, stansiyalar, yarımstansiyalar tikilir, Mingəçevir İstilik Elektrik Stansiyası, demək olar ki, yenidən qurulub. Amma vəsait haradan gəlir, özünün qazandığı vəsaitdən xərcləyir? Yox, dövlət büdcəsindən. Bu gün dövlət büdcəsinin əsas mənbəyi neft-qaz sahəsidir. Digər şirkətlər – AZAL-ın bütün təyyarələri dövlət tərəfindən alınıbdır. Bütün aeroportlar dövlət tərəfindən tikilibdir. Bəs, bunun dövlətə verdiyi mənfəət, gəlir nədir? Bu təyyarələr alınır, onlar istismar edilir. Bəs, bunun gəliri haradadır? Bu nə vaxt ödəniləcək, götürdüyü kreditləri gərək dövlət zəmanəti hesabına sonra biz ödəyək? Dəmir yolu da həmçinin. Yeni xətlər çəkilir, yeni vaqonlar, yeni lokomotivlər alınır, yüz milyonlarla manat vəsait ayrılır. Bəs, bunun səmərəsi haradadır? Axı, səmərə ilə işləməlidir.
Biz demirik ki, inkişaf etmiş ölkələrdə bu işlər lazımi səviyyədə tənzimlənir. Orada zərərlə kim işləyər? Ola bilər hansısa strateji sahələrə dövlət tərəfindən dəstək, dotasiya verilir. Lakin bir çox hallarda orada bütün iqtisadi münasibətlər bazar iqtisadiyyatı prinsipi əsasında qurulub. Amma belə çıxır ki, bizdə özəl sektor bazar iqtisadiyyatı prinsipləri əsasında fəaliyyət göstərir, - halbuki dövlət oraya da dəstək verir, - amma dövlət şirkətləri elə bil ki, sosializm iqtisadi modelində işləyir. Bu dözülməzdir. Ona görə bu istiqamətdə çox ciddi addımlar atılmalıdır. Sizə tapşırıram, dövlət şirkətlərinin işi ciddi təftiş edilməlidir və yeni idarəetmə sistemi qurulmalıdır. Belə davam edə bilməz. Bu nəzarətsizlik bundan sonra davam edə bilməz.
Artıq müvafiq qurumlar lazımi təkliflər paketi hazırlayıblar. Mənə də ilkin təqdimat edilibdir. Mən bunu dəstəkləmişəm. Hökumətə tapşırıq verirəm ki, yaxın günlərdə dövlət şirkətlərinin yeni idarəetmə sistemi ilə əlaqədar lazımi sənədlər təqdim edilsin və mən onları imzalayacağam".
Göründüyü kimi, ölkə başçısı dövlət şirkətlərinin yeni metodlarla işləməsinin zəruriliyinə diqqəti yönəldir və bunun iqtisadiyyatımız üçün vacib tələb olduğunu qeyd edir. Ölkə başçısının haqlı iradlarının nəzərə alınması üçün həmin dövlət şirkətlərinin fəaliyyətində hansı yeniliklər tətbiq edilməlidir?
Sosial Strateji Tədqiqatlar və Analitik Araşdırmalar İctimai Birliyinin sədri İlqar Hüseynli “Bakı-Xəbər”ə açıqlamasında bildirdi ki, ölkə başçısının haqlı iradları ilə bağlı bizim çoxlu sayda müsahibələrimiz olub:“Ən sonda biz AZAL-a verilən 89 milyon manatlıq dotasiya ilə bağlı tənqidi fikirlərimizi təqdim etmişdik. Söhbət koronovirusla bağlı AZAL-ın yaranmış borclarının dövlət büdcəsindən ödəniləməsindən gedirdi. Haqlı sual yaranırdı: AZAL bu həcmdə borcu niyə özü ödəyə bilmir? Eləcə də digər iri dövlət şirkətlərinin həm xaricə, həm də dövlətə borcları yaranıb. Bu şirkətlərin yeni iş prinsipinə keçmələri lazımdır. Əsasən də idarəetmə müsair standartlara cavab verən kadrlardan formalaşmalıdır. Əhəmiyyətli dərəcədə modern bir komanda formalaşmalıdır ki, həmin qurumların fəaliyyətində şəffaflıq təmin edilsin. Həm də cəza mexanizmləri tətbiq edilməlidir. Prezident tərəfindən haqlı suallar olundu. Ölkə başçısı dövlətin vəsaitlərinin hara xərclənməsi ilə maraqlandı. Burada söhbət kifayət qədər böyük pullardan gedir. Doğrudan da maraqlı sualdı: bunların gəlirləri hanı? Prezidentin çıxışından sonra həmin qurumlarda ciddi monitorinqlər aparılmalıdır. Həmin şirkətlərin həyata keçirdiyi tender layihələrini yenidən araşdırmaq lazımdır. Dövlətdən oğurlanan pulların böyük hissəsinin həmin tenderlər vasitəsilə mənimsənildiyi üzə çıxacaq. Görünəcək ki, büdcə vəsaiti hesabına alınan vəsaitlərin qiymətləri necə şişirdilib. Qara bazarda bir botun qiyməti 10 qəpikdirsə, həmin dövlət şirkətləri onun qiymətini bir neçə dəfə artıq yazıb, rəsmiləşdirirlər. Prezidentin bu çıxışı tam əsas verir ki, sözügedən qurumlarda ciddi yoxlamalar başlanılsın. Həmin qurumların rəhbərlərinin və onlara yaxın olan adamların adına olan əmlakların siyahısı ilə bağlı ciddi jurnalist araşdırmaları ortaya qoyulub, həmin məlumatlar ictimailəşib də. İndi məlum olur ki, bu şirkətlərin qazancının böyük hissəsi hara gedib. Biz gözləməyək ki, bu faktları hansısa beynəlxalq audit şirkətləri tapıb ortaya çıxarsın. Əsas çıxış yollarından biri də həmin şirkətlərin tam özəlləşməsidir. Amma bu proses də şəffaflıqla həyata keçirilməlidir ki, hansısa məmur oliqarxlar yenidən həmin şirkətlərin sahibinə çevrilməsin. Özəlləşmə olandan sonra vəsaitə qənaət olacaq, xidmətin keyfiyyəti yüksələcək, rəqabət mühiti yaranacaq. Məsələn, AZAL dünyada ən baha uçuş həyata keçirir, amma yenə də pul axtarır. Dövlət dəstəyindən məhrum olandan sonra onların özləri qəpiklərinin hesabını aparacaq. Həm də elə iş ortaya qoyacaqlar ki, müştəri məmnunluğu ilə pul qazana bilsinlər. Biz bir sıra dövlət müəsissələrinin özəlləşməsi prosesində ciddi saxtakarlıqların olduğunun şahidi olmuşuq. Bu səbəbdən belə qurumların özəlləşməsinə də xüsusi nəzarət edilməlidir. Özəl xidmət hər zaman keyfiyyətli olub”.
Kifayət qədər gəlir gətirə bilən iri dövlət şirkətlərinin ortaya qoyduğu nəticə doğrudan da acınacaqlıdır. Yalnız həmin şirkətlərlə bağlı müasir dövrün tələblərinə uyğun idarəetmənin tətbiqi bu vəziyyəti nizama sala bilər.
Məhəmmədəli QƏRİBLİ
