Məhərrəm Zülfüqarlı: “Nazirlik həmişə problemləri elə qələmə verir ki, guya bu onlara aid olmayan problemlərdir…”
Ümumtəhsil məktəbləri üçün dərslik hazırlama prosesi olduqca çətin və məsuliyyətli bir işdir. Dərsliklər xüsusi strategiya əsasında hazırlanmalıdır və prosesə mütləq ciddi nəzarət olmalıdır.
Dərsliklərin hazırlanması işinə Elm və Təhsil Nazirliyinin birbaşa nəzarət etməsi zəruridir. Amma təəssüf ki, dərsliklər kənarda hazırlanır. Yəni istənilən müəllif dərslik hazırlayır, onu layihə şəklində nazirliyin keçirdiyi tenderə təqdim edir. Onun layihəsinin dərslik kimi qəbul edilməsi tenderin nəticələrindən asılı olur.
Əslində isə hər kəsə dərslik yazmaq üçün icazə verilməməlidir. Xüsusi komissiya yaradılmalı və dərsliklərin müəllifləri orada müəyyən edilməlidir. Amma biz görürük ki, proses kənarda baş verir. Nazirlik də dərslik müəlliflərindən narazı qalır.
Elm və təhsil naziri Emin Əmrullayev Milli Məclisdə “Azərbaycan dilinin dövlət dili kimi inkişaf strategiyası: Mövcud vəziyyət və perspektivlər” mövzusuna həsr edilən konfransda çıxışı zamanı deyib ki, hazırda dərsliklər daha çox fərdi müəlliflərin şəxsi yanaşmalarına əsaslanaraq hazırlanır.
Nazir bildirib ki, bu, tədris prosesində standartlaşmanın olmamasına və metodik problemlərə səbəb olur: “Hesablanmış, tədqiq edilmiş və ölçülmüş üsullardan istifadə edilərək yazılmış dərsliklərin olmaması da əsasən bu səbəbdən qaynaqlanır”.
Dərslik hazırlamaq, dərsliklərə nəzarət, müəlliflərin seçimi, dərslik layihələrinin standartlara uyğunlaşdırılması və sair nazirliyin işidir. Belə görsənir ki, nazirliyin dərsliklərin hazırlanma prosesindən xəbəri yoxdur. Ən azından tenderə təqdim olunan layihələr ciddi şəkildə saf-çürük edilməlidir. Qaydalar belədir ki, dərsliklər ekspertizadan keçirilməlidir. Amma görünən odur ki, ekspertiza məsələsinə də barmaqarası yanaşılır.
Keçən dövrlərdə dərslik müəllifləri xüsusi seçilirdi və bu iş xüsusi hazırlıqlı, peşəkar insanlara həvalə edilirdi. İndi isə yanaşmalar dəyişib və hətta elmdən, təhsildən xəbəri olmayanların da dərslik yazdığına təsadüf olunur. Bir neçə il əvvəl hətta belə bir tendensiya da vardı ki, dərslik yazılma məsələsində qohumluq, dostluq da rol oynayırdı. Bu gün vəziyyət necədir, onu demək çətindir. Amma fakt budur ki, dərsliklərin keyfiyyəti çox aşağıdır, xüsusən də mövzuların mürəkkəb təqdimatı, dilinin çətinliyi kimi halları müşahidə edirik. Halbuki, nazirlik standart müəyyən etməli və bütün müəlliflər o standarta cavab verən dərslik yazmalıdır. Elm və Təhsil Nazirliyi dərslik hazırlanma prosesinə birbaşa başçılıq etmək əvəzinə müəlliflərin dərslikləri öz bildikləri kimi hazırladıqlarını deyir. Müəllif dərslik məsələsində müstəqil ola bilməz, bu mənada ki, o qaydalara, standatlara əməl etməlidir. Müəllifləri özbaşına buraxanda, əlbəttə, dərslik hazırlama prosesində bu cür xaos baş verir. Peşəkar dərslik müəlliflərinin əksər vaxtlarda prosesdən kənarda qalması bu acı nəticəni doğurur. Nazirliyin əlində imkanlar və resurslar var və onlardan istifadə edib bu prosesi qaydasına salmalıdır. Quru bəyanatlarla, tənqid və iradlarla problemi həll etmək olmur, cənablar! Bunun üçün əməli iş görülməlidir. Ən azından dərslik müəllifləri üçün treninqlər, kurslar keçirilməlidir, onlar yetişdirilməlidir. Əlbəttə, hazırlıqsız olan, üstəlik də nəzarətiz qalan müəllif dərslik yazarkən öz fərdi yanaşmasını ortaya qoyacaq. Amma onun qarşısına konkret tələblər qoyulduqda o öz işini layiqincə görməyə çalışacaq. Biz tələbdən danışırıq, bürokratik əngəllərdən yox. Bu gün təəssüf ki, bu sahədə bürokratik əngəllər də var. Peşəkar müəllifləri bu sahədən küsdürən də elə məhz bu amildir.
“Orta ümumtəhsil məktəbləri üçün dərslik məsələsi birbaşa nazirliyin öz səlahiyyətindədir”
Tarix elmləri doktoru, professor Məhərrəm Zülfüqarlı “Bakı-Xəbər”ə bildirdi ki, dərslik sahəsində problem daim olub, Sovet dövründə də, müstəqillik illərində də bu hal müşahidə olunub. Özünün bir neçə dərslik müəllifi olduğunu vurğulayan professor Zülfüqarlının sözlərinə görə, Sovet dövründə dərsliklərin hazırlanması inhisara alınmışdı, xüsusi senzura vardı, o senzuradan Sovet siyasətinə uyğun dərsliklər keçirdi və onlar konkret olaraq bolşevizm ideologiyasına uyğun olurdu. “Dövlət müstəqilliyimizin bərpasından sonra bir sıra senzura halları aradan qalxdı. Amma müstəqil Azərbaycanın dövlət siyasəti var və siyasətə uyğun da dərsliklər yazılmalıdır. Mən əsasən ictimai fənləri nəzərdə tuturam. Bir dəfə alternativ dərsliklər məsələsi ilə bağlı QHT xəttilə bir layihə həyata keçirdim. Bir sıra universitetlərdə də tədbir keçirdim. Maraqlı nəticələr ortaya çıxdı. Bizdə belə nəzərdə tutulur, tutalım, bir nəfər dərslik yazıbsa ancaq bundan istifadə olunmalıdır, alternativ dərsliklər olmamalıdır. Bu tamamilə yanlış fikirdir. Mənə belə gəlir ki, tələbələrə bir neçə dərslik tövsiyə olunmalıdır, alternativ dərsliklər olmalıdır və tələbə də onları oxuyub özü nəticə çıxarmalıdır. Məsələn, indi ali məktəblər üçün Azərbaycan tarixinə aid tövsiyə olunan dərsliklərin bir hissəsi keçən əsrin 90-cı illərində nəşr olunub. Bunlar müasir dövrün tələblərinə cavab vermir. Çünki Sovet dövrünə xas olan səhvlərin çoxu o kitablarda var. Ona görə də, müasir dövrdə yeni dərsliklərin, xüsusilə də alternativ dərsliklərin yazılmasına ehtiyac var. Qaldı nazirin fikirlərinə, nazirin fikirləri həmişə olduğu kimi bu dəfə də qəribədir. Nazirlik həmişə problemləri elə qələmə verir ki, bu guya onlara aid olmayan problemlərdir, tamamilə başqa sahədir. Orta ümumtəhsil məktəbləri üçün dərslik məsələsi birbaşa nazirliyin öz səlahiyyətindədir. Onlar bilavasitə müəlliflərə sifariş verirlər və hər halda burada da obyektivlik nəzərə alınmalıdır. Hərçənd, burada da subyektiv yanaşmalar olur, dərslik yazılması əsasən daha münasib hesab etdikləri adamlara həvalə edilir. Burada qonorar məsələsi var. Ona görə də bunlar mütəxəssislərdən daha çox özlərinə yaxın adamlara bu sifarişləri verirlər. O da nəticədə keyfiyyətə mənfi təsir edir. Hesab edirəm ki, gələcəkdə müsabiqə élan olunmalıdır, həmin dərsliklərdə olanlar geniş müzakirə olunmalıdır və bundan sonra nəşr olunmalıdır. Bundan sonra biz keyfiyyətli dərsliklərə nail ola bilərik”.
M.Zülfüqarlı hesab edir ki, dərslik hazırlama məsələsində biz beynəlxalq təcrübədən də istifadə etməliyik, xüsusən də qardaş Türkiyənin təcrübəsindən. O hesab edir ki, Türkiyədə alternativ dərslik məsələsi çox aktualdır, biz də buna fikir verməliyik. M.Zülfüqarlının sözlərinə görə, tələbəyə seçim verilməlidir ki, müxtəlif dərsliklərdən mövzunu oxuyub nəticəni özü əldə etsin, onlara zorla ideya vermək düzgün deyil.
İradə SARIYEVA
