Bu gün dünya miqyasında böyük həyəcanla izlənilən məsələlərdən biri yeni qlobal maliyyə böhranının baş verə biləcəyinə dair edilən xəbərdarlıqlarla bağlıdır. Özü də böhranın yenə ABŞ-dan başlayacağı istisnalıq təşkil etmir. Belə bir vaxtda ABŞ və Çin arasında qızışan ticarət müharibəsi və bura yeni ölkələrin daxil edilməsi də vəziyyəti kəskinləşdirir.
Baş verənlər, Azərbaycan da daxil olmaqla, dünya ölkələri tərəfindən xüsusi diqqət mərkəzində saxlanır. Əksər ölkələr isə yeni böhrana hazırlıq baxımından qabaqlayıcı addımlar atır. Bura Azərbaycan da daxildir. Xatırladaq ki, 10 il əvvəlki qlobal iqtisadi-maliyyə böhranından minimum itki ilə çıxan ölkələrdən biri məhz Azərbaycan olub. Həmin vaxt ölkəmizin daxili potensiala əsaslanmaqla həyata keçirdiyi antiböhran tədbirləri dinamik inkişaf tempini qoruyub saxlamağa imkan verdi. Bir sıra yaxın və uzaq ölkələrdə iqtisadi tənəzzülün dərinləşməsinə, maliyyə böhranının kəskin xarakter almasına baxmayaraq, Azərbaycanda ümumi daxili məhsulun böyük artımı müşahidə olundu. Təbii ki, bu, ölkədə həyata keçirilən səmərəli iqtisadi siyasətin nəticəsində baş verdi. Bu mənada hesab edilir ki, yeni böhran baş verərsə, Azərbaycan buna ən hazırlıqlı ölkələrdən biri olacaq. Rusiyanın “RİA Novosti” portalının yazdıqlarından isə belə bəlli olur ki, yeni böhranın başlanması qaçılmazdır. Bunu “Moody`s” beynəlxalq kredit təşkilarının baş eksperti Mark Zandi də təsdiq edir. Ekspert vurğulayır ki, hazırda ABŞ iqtisadi durğunluğun astanasındadır. O bildirib ki, ABŞ prezidenti Donald Trampın Çinlə ticari savaşının ölkə iqtisadiyyatına zərər verməməsi ilə bağlı fikirləri yanlışdır: “Bu savaşın iqtisadi zərərlərinin olmadığı fikri olduqca yanlışdır. Tramp əlavə gömrük rüsumları ilə bağlı təhdidlərini icra edəcəyi təqdirdə ölkədə istehlakçılar və müəssisələr 100 milyard dollar əlavə xərc çəkəcək”. Ekspert əlavə edib ki, sözügedən ticarət savaşı başladığından bəri dünya miqyasında sərmayə qoyuluşu durğunlaşıb. “RİA Novosti” bu fonda yazır: “On bir il əvvəl "Lehman Brothers" investisiya bankının çökməsi ilə çoxillik tənəzzülə səbəb olmuş qlobal maliyyə böhranı baş verdi. Bu hadisədən əvvəl isə ABŞ-da ipoteka böhranı hökm sürürdü. Lakin maliyyə böhranın təkrarlanma risqi yenidən ortaya çıxıb. Belə ki, amerikalıların ipoteka borcları yenə artıb, bu rəqəm hətta 2008-ci ilin üçün olan göstəricini keçərək rekord həddə çatıb. Sözügedən maliyyə böhranı 2007-ci ilin əvvəlində yüksək risqli ipoteka kreditlərinə təsir etməyə başladı. 2008-ci ildə isə böhranın ikinci dalğası standart ipoteka kreditləri seqmentini vurdu (bu seqmentdə banklar tərəfindən verilən borclar dövlət ipoteka korporasiyaları tərəfindən yenidən maliyyələşdirilir). Artıq 2008-ci ilin üçüncü rübünün əvvəlində ABŞ-da ipoteka borcu 9,294 trilyon dollara çatırdı.
Lakin hazırda amerikalıların ipoteka borcu hətta 2008-ci il üçün olan göstəricini keçir. Bunu Nyu-York şəhərinin Federal Ehtiyatlar Bankının təqdim etdiyi statistika da təsdiqləyir. Belə ki, bu ilin ikinci rübündə bu ipoteka borcu 162 milyard artaraq 9,4 trilyon dollara çatıb. Qeyd edək ki, daxili borcun (13,86 trilyon dollar) ən böyük hissəsi elə ipoteka borclarının payına düşür. Nyu-York Federal Ehtiyatlar Bankının iqtisadçıları iddia edirlər ki, amerikalıların ipoteka borcları ilə bağlı hazırkı vəziyyət 11 il əvvəl müşahidə olunmuş vəziyyətdən tamamilə fərqlənir. Hazırda kredit vermə şərtləri daha da sərtdir və kreditlərin qaytarılmasında yubanma hallarına daha az rast gəlinir. Federal Ehtiyatlar Bankının baş vitse-prezidenti Uilbert van der Klaauv qeyd edib: "Hazırkı ipoteka borcunun 2008-ci ilin üçüncü kvartalında müşahidə olunmuş maksimum həddi nominal olaraq aşmasına baxmayaraq, borclar üzrə ödəniş etməmə halları azalıb, borc götürənlərin kredit tarixçələri isə yaxşılaşıb". Lakin "JP Morgan Shase" bankının analitikləri hesab edirlər ki, ipoteka kreditləri bazarının strukturunda baş vermiş dəyişikliklər bir sıra risqlər yaradır. Belə ki, 2018-ci ildə bazarın 80 faizi qeyri-bank təşkilatları tərəfindən verilmiş ipoteka kreditlərinin payına düşüb (böhrandan əvvəl bu rəqəm 20 faizdən aşağı idi). Məsələ burasındadır ki, qeyri-bank kredit təşkilatları adətən kapitallaşma baxımından yüksək göstəriciyə malik olmurlar. Bundan başqa, qeyri-bank kredit təşkilatlarının biznesdən çıxması halında onların xidmətlərini göstərməyin kimin öhdəsinə düşdüyünü müəyyənləşdirən dəqiq bir mexanizm yoxdur.
Digər tərəfdən, dollar yeni böhranın yaranması üçün səbəblərdən biri ola bilər. "Bloomberg" agentliyinin analitikləri hesab edirlər ki, amerikan valyutasının məzənnəsinin sürətlə artması iqtisadiyyata ziyan vurur və yaxın gələcəkdə tənəzzülə səbəb ola bilər. Ekspertlər izah edirlər ki, qüvvətli dollar ABŞ-ın trilyonlar dəyərində borcları olan transmilli korporasiyalarının mənfəətini "yeyir". Belə şirkətlərə misal olaraq "Soca-Cola", "Caterpillar" və "Boeing" şirkətlərini göstərmək olar. ABŞ prezidenti Donald Tramp da dollarla bağlı narahatlığını bildirib: "Federal Ehtiyatlar Sisteminin digər ölkələrlə müqayisədə qoyduğu yüksək faiz dərəcəsi dollarımızı həddindən artıq yüksək səviyyədə saxlayır".
Lakin ekspertlərin fikrincə, Trampın dolları zəiflətmək cəhdləri uğursuzluqla nəticələnək.
Bundan başqa, "JP Morgan Chase" bankının hesablamalarına görə, qlobal böhran 2020-ci ildə baş verəcək. Buna səbəb kimi isə Amerika indekslərinin düşmə ehtimalı göstərilir". Bununla yanaşı hesab eidilir ki, ABŞ-a daha bir sərt zərbə də Çindən gələ bilər. Belə ki, Pekinlə Vaşinqton arasındakı ticarət müharibəsində Çinin hələ də əlində saxladığı əsas vasitə ABŞ-ın dövlət borcudur. Pekinin əlində 1,1 trilyon dollarlıq ABŞ istiqrazları var. Çin bu istiqrazları satsa, qiymətli kağızların dəyəri qəfildən düşəcək. Nəticədə ABŞ üçün dövlət borcu xidmətinin dəyəri gözlənilmədən artacaq. Bütün bunlar isə qlobal böhranın yaranmasına təkan verən əsas amillərdən sayılır. Bu fonda əksər dövlətlər, o cümlədən Azərbaycan indidən preventiv tədbirlərə start verib. Hesab edilir ki, uğurla həyata keçirilən yeni inkişaf strategiyası nəticəsində Azərbaycan iqtisadiyyatı qlobal böhrana yenə yüksək dayanıqlılıq nümayiş etdirəcək Antiböhran siyasəti maliyyə sabitliyinin qorunmasına da yaxşı imkanlar yaradır və bunu manatla bağlı vəziyyətdən də aydın sezmək olar. Mütəxəssislərin fikrincə, Azərbaycanın istənilən böhrana qarşı siyasət proqramı konkret xarakter daşıyır. Elə bu səbəbdən yeni gözlənilən böhranın da təsirlərinin ölkəmizə yenə minimal səviyyədə olması proqnozlaşdırılır.
Tahir TAĞIYEV
.jpg)
.jpg)
