Azərbaycan Avropanın enerji bazarında mühüm dəyişikliklərə başlayır
Aparılan son hesablamalar göstərir ki, cari ildə dünya miqyasında, o cümlədən Avropada təbii qaza tələb artacaq. Buna səbəb qış fəslinin olduqca sərt keçməsi, qaz sərfiyyatının bu fonda artmasıdır. Eyni zamanda, Avropa yeraltı anbarlarındakı qaz ehtiyatlarının miqdarı orta hesabla 38,52 faiz təşkil edir ki, bu da son 5 ilin orta göstəricisindən 5,6 faiz azdır. Avropa qaz nəqli şəbəkəsinə maye qaz terminallarından vurulan qaz həcmi fevral ayında ötən ilin müvafiq dövrünə nisbətən 30 faizədək azdır. Bu səbəbdən boru xətti ilə nəql edilən qaza tələb artır. Bu hal, öz növbəsində, Azərbaycanın Avropa enerji bazarında mövqelərini daha güclü hala gətirir.
Məsələ burasındadır ki, Azərbaycan Avropa üçün hazırda yeganə yeni qaz təchizatçısı qismində çıxış edir. Azərbaycan üzərindən də Avropaya müxtəlif mənbələrdən ötürüləcək qaz həcminin artması gözlənilir. Bu da Azərbaycan vasitəsilə Avropanın enerji bazarında balansın tamam dəyişməsi deməkdir. Türkiyənin “Habertürk” portalı bu xüsusda yazır: “Azərbaycanın təbii qazını Avropaya çatdıran “Cənub Qaz Dəhlizi”nin (CQD) artıq öz təsirini göstərməyə başladığını söyləyə bilərik. Hazırda avropalı istehlakçılar təqribən 1,5 aydır ki, Azərbaycan qazından istifadə edir. Digər qaz qaynaqlarına görə, bazara təklif edilən miqdarın az olmasına rəğmən, çeşidlilik və enerji təklifi təhlükəsizliyi baxımından Xəzərin təbii qazı Avropada ciddi bir qarşılıq görmüş durumdadır.
Məsələn, rus “Qazprom” şirkətinin Almaniyadan sonra 2-ci ixracat bazarı olan İtaliya Azərbaycanın SOCAR şirkətilə birlikdə 2021-ci ildə əlavə olaraq yeni, etibarlı bir tədarükçüyə də qovuşmuş oldu. Beləliklə, İtaliya və Avropa bazarına təbii qazın tədarük edilməsində təhlükəsizlik təmin edilərkən, rəqəmlərdə və gələcəyə yönəlik planlaşdırmalarda hərəkətlənmənin olacağı da rahatlıqla təxmin edilə bilər. Xəzərdə kəşf edilən təbii qaz ehtiyatları və 2020-ci ildəki istehsal səviyyəsi diqqətə alınarsa, Azərbaycan qaz ehtiyatlarının bu şərtlərdə Avropaya 120 il ərzində yetəcəyi bildirilir. TANAP-la Türkiyə üzərindən Avropaya gedən, TAP-la da son istehlakçıya çatan “Cənub Qaz Dəhlizi”nə təqribən 33 milyard dollar investisiya qoyuldu. Hazırda görünən odur ki, başlanğıcda bəzilərinin tənqid etdiyi bu layihə çox yaxşı bir baxış əsasında qərarlaşdırılıb və Avropanın enerji təhlükəsizliyi üçün inancla inşa edilib.
Azərbaycanı Avropanın önəmli qaz tədarükçüsü olan ölkələrdən biri halına gətirən “Cənub Qaz Dəhlizi” eyni zamanda Türkiyə və Avropa üçün təklif və marşrut çeşidliliyi anlamına gəlir. Beləliklə, “Cənub Qaz Dəhlizi” Avropanın enerji təklifi təhlükəsizliyinə və rəqabətin olduğu qaz bazarının formalaşmasına da töhfə verəcək. SOCAR-ın investisiya və marketinq üzrə vitse-prezidenti Elşad Nəsirovun son hadisələrlə bağlı apardığı dəyərləndirmələr də diqqəti cəlb edir. Nəsirov hazırda Avropaya TAP vasitəsilə ildə yalnız 10 milyard kubmetr qaz verildiyinin altını cızaraq vurğulayır: “Avropanın ehtiyacı ilə müqayisə edildikdə olduqca az olan bu miqdar həcm etibarilə oyun qaydalarını dəyişdirmir, ancaq tədarükçü çeşidliliyi baxımından oyun qaydalarını dəyişdirir”. Əslində, lap əvvəldən bu layihəyə qarşı çıxanlar, lobbiçilik edənlər məhz oyun qaydalarını dəyişdirəcəyini bildikləri üçün fəaliyyətə keçmişdilər. Ancaq əngəl ola bilmədilər. Azərbaycanın hazırda Avropaya etdiyi qaz tədarükü bu gün kiçik addım kimi görünsə də, gələcək illərdə təxmin edildiyindən böyük olacaq. Məsələn, yanvar ayında TAP vasitəsilə İtaliyaya verilən qaz bu ölkənin ümumi qaz tədarükünün cəmi 3,4%-ini təşkil edib. Ancaq hazırda əsas məsələ pay məsələsi deyil. Azərbaycan qazının TAP vasitəsilə mənzilinə çatması, “Cənub Qaz Dəhlizi”nin təhlükəsiz şəkildə işləməsi hər şeydən önəmlidir. Çünki Xəzərdə hələ çox təbii qaz var. Azərbaycan-Türkmənistan anlaşması əsasında Xəzərdə kəşf edilmiş sahələrin istismar edilməsi, başqa bölgə ölkələrinin qazının da bu xətt vasitəsilə Avropaya göndərilməsi də gündəliyə gələcəkdir. Bir az da səbr edək, gözəl hadisələr olacaq”.
ABŞ-ın “The National Interest” saytı isə məsələyə digər maraqlı prizmadan yanaşır. Sayt qeyd edir ki, hazırda Avropanı narahat edən ən böyük problemlərdən biri enerji təhlükəsizliyi məsələsidir və Avropa enerji istehlakçılarının üzləşdiyi problemlərin həll yollarıdır. Bildirilir ki, təbii qaz vacib enerji mənbəyidir və Avropa İttifaqına üzv dövlətlərin çoxu təbii qaz idxalından asılıdır: “Qeyd etmək lazımdır ki, təbii qaz daha təmiz bir "keçid yanacağı" hesab edilə bilər. Belə ki, təbii qaz kömürdən daha az karbon qazı emissiyası ehtiva edir”. Qeyd olunur ki, enerji keçid dövründə ölkələr təkcə bir neçə enerji mənbəyinə güvənə bilməz, əksinə, onlar enerji təchizatı növlərini və mənbələrini şaxələndirməlidirlər. Vurğulanır ki, bu səbəbdən yaxın gələcəkdə Avropa İttifaqının enerji təchizatında təbii qazın payı “yaşıl enerji” hədəfləri sayəsində daha yüksək olacaq. Bildirilir ki, COVID-19 pandemiyası bir çox sahələrə təsir edib və bir çox layihələrin və iqtisadi təşəbbüslərin dayanmasına baxmayaraq, “Cənub Qaz Dəhlizi” ilə bağlı işlərin sonadək uğurla yekunlaşdırılması əlamətdar hadisədir: “2021-ci ildə Azərbaycan Gürcüstana 1 milyard kubmetr, Türkiyəyə ən azı 8 milyard kubmetr, Avropaya isə 5 milyard kubmetrdən çox təbii qaz ixrac etməyi planlaşdırır. 2023-cü ilə qədər həm TANAP, həm də TAP tam gücü ilə istifadəyə veriləcək”. Qeyd edilir ki, “Cənub Qaz Dəhlizi” “Transxəzər” boru kəməri ilə Orta Asiyadan, xüsusilə Türkmənistandan gələn digər qaz mənbələri üçün bir pəncərə açır. Dəhlizin həyata keçirilməsi beynəlxalq əməkdaşlıq, tərəfdaşlıq və siyasi iradə sayəsində mümkün olub.
Ramil QULİYEV
