Sosial Şəbəkələrin Təsiri: Real Dünyada Virtual Həyatlar
Dünyanı dəyişən texnologiyalar arasında sosial şəbəkələrin xüsusi yeri var. Artıq insanlar günə səhər xəbərləri ilə yox, “story”lərə baxmaqla başlayır. Sosial platformalar bizə informasiya sürəti, əlaqə rahatlığı və özünüifadə azadlığı versə də, bu azadlıq bəzən görünməyən bir əsarətə çevrilə bilir.
Sosial media insanı dəyişdirir — çox zaman fərqinə varmadan. Gülən selfilərin arxasında gizlənən ağrılar, “xoşbəxtlik” paylaşımları arasında sıxışıb qalan depressiyalar var. Bu aləmdə kim daha çox izləyici toplayırsa, sanki o, daha dəyərli sayılır. Bəs biz nə vaxtdan bəyəni sayı ilə öz dəyərimizi ölçməyə başladıq?
Əvvəllər insanlar özlərinə güzgüdə baxıb düşünürdü: “Mən kiməm?” İndi isə baxdıqları profil şəkli və yazdıqları statuslarla özlərinə sual verirlər: “Digərləri məni necə görür?”
Bu platformalar həm də yeni imkanlar yaradır. Bir çox gənc öz ideyalarını, bacarıqlarını sosial şəbəkələrdə paylaşaraq tanınır, karyera qurur, hətta gəlir qazanır. Amma bu imkanlardan yararlanmaq üçün güclü psixoloji sabitlik lazımdır. Çünki sosial mediada rəqabət təkcə bacarıq üzərində deyil, imic, görünüş və “trendə uyğunluq” üzərində də gedir.
Əlbəttə, sosial şəbəkələr təkcə mənfi təsirlər yaratmır. Onlar yeni imkanlar açır — gənclər öz istedadlarını paylaşaraq tanınır, müxtəlif sahələrdə uğur qazanırlar. Bəziləri bu platformalar sayəsində iş tapır, digərləri isə sosial ədalətsizliklərə səs verə bilir. Amma burada əsas məsələ, bu imkanlardan istifadə edərkən psixoloji balansı qorumaqdır. Çünki sosial mediada uğur təkcə bilik və bacarıqla deyil, bəzən də xarici görünüş, trendə uyğunlaşma və rəqəmsal populizm ilə ölçülür.
Sosial şəbəkədən qaçmaq lazım deyil. Amma ondan düzgün istifadə etməyi öyrənmək vacibdir. Gözümüzü telefon ekranından bir az çəkib, yanımızdakı insanlara, gerçək hislərə və təbii anlara baxmağı unutmayaq. Axı real xoşbəxtlik heç vaxt “göndər” düyməsində olmur.
Xüsusilə gənclər arasında “özünü başqaları ilə müqayisə etmək” meyli narahatedici səviyyəyə çatıb. Sosial şəbəkədə paylaşılmış bahalı səyahətlər, brend geyimlər və “ideallaşdırılmış” münasibətlər insanlarda içdən-içə qısqanclıq, narahatlıq və özünü dəyərsiz hiss etmə kimi emosiyalar oyadır. Hər kəsin həyatının yalnız ən parlaq anları nümayiş olunduğu üçün, izləyicilər həmin parıltının arxasında gizlənən gerçək problemləri görə bilmir.
Əslində isə sosial şəbəkə reallığın tam əksi ola bilər. Orada gördüyümüz şəkillər və videolar — filtrlənmiş, redaktə edilmiş, bəzən isə həqiqətdən tamamilə uzaq olan fraqmentlərdir. O parlaq “feed”lərin arxasında bəlkə də narahat gecələr, psixoloji gərginlik və susdurulmuş duyğular dayanır. Bu səbəbdən hər kəs bilməlidir: sosial mediada gördüyümüz hər şey gerçək deyil və heç kimin həyatı yalnız xoşbəxt anlardan ibarət deyil.
Belə bir dövrdə sosial mediadan istifadə mədəniyyəti formalaşdırmaq həyati vacib məsələyə çevrilib. İnsanlar bu platformalardan faydalı məlumatlar əldə edə, maarifləndirici mənbələrə çıxış tapa və öz bacarıqlarını nümayiş etdirə bilərlər. Lakin bu alətləri düzgün istifadə etmədikdə, sosial şəbəkə asılılığı, özünəinamın azalması və sosial təcrid kimi mənfi hallara yol açır.
Psixoloqlar qeyd edir ki, sosial mediada keçirdiyimiz vaxt artıq bizi idarə etməyə başlayıb. ABŞ-da və Avropada aparılan araşdırmalara əsasən, sosial şəbəkələrdən intensiv istifadə edən gənclər arasında depressiya və narahatlıq hallarının artdığı müşahidə olunub. Azərbaycanda da eyni tendensiyanın formalaşdığı hiss olunur, xüsusilə də şəhərli gənclər arasında “onlayn həyat” reallığı kölgədə qoyur.
Sosial media artıq sadəcə bir əyləncə vasitəsi deyil — o, düşüncələrimizi, münasibətlərimizi və hətta özümüzə baxışımızı formalaşdıran güclü bir mərkəzə çevrilib. Ona görə də istifadə zamanı şüurlu seçimlər etməli, gördüyümüz hər şeyin arxasında bir “filtr” olduğunu unutmamalıyıq. Unutmayaq ki, həyat telefondakı ekranlardan ibarət deyil. Bəzən bir dostla edilən səmimi söhbət, ailə ilə paylaşdığın bir isti çay süfrəsi və ya bir kitabın səssiz sətirləri — “like”lardan daha çox dəyər qazandırır.
Leyla Adgözəlova
Bakı Dövlət Universitetinin Jurnalistika fakultəsinin 4-cü kurs tələbəsi
