Avropa Azərbaycandan çox qaz istəyir, amma əlini hələ "daşın altına" qoymaq istəmir...
Ukraynanın Avropaya qaz ixracı xətlərini bağlaması və müharibəyə görə Rusiyaya tətbiq olunan sanksiyaların dərinləşməsi “köhnə dünyanın” “mavi yanacaq”la təminatında ciddi problemlərə səbəb olub. Elə bu fonda Avropa digər mənbələrdən, o cümlədən Azərbaycandan daha çox qaz almağa can atır. Lakin bunun üçün indi Avropanın özünün də müəyyən addımlar atmasına ciddi ehtiyac var.
Azərbaycan bildirir ki, uzunmüddətli müqavilələr olacağı təqdirdə Avropaya əlavə qaz həcmləri tədarük edə bilər. Azərbaycanın energetika nazirinin müavini Kamal Abbasov 30-cu Yubiley Bakı Enerji Forumu çərçivəsində qeyd edib ki, Avropaya əlavə qazın tədarükü üçün yeni istehsal və infrastruktura ehtiyac var: “Bunun üçün adətən vaxt, maliyyə vəsaiti və aydın müqavilələr tələb olunur. Əgər Avropanın Azərbaycandan əlavə qaz tədarükünə ehtiyacı varsa, bu istiqamətdə uzunmüddətli müqavilələrə, investisiya risklərini azaltmağa kömək edəcək və ya bu məhsul üçün maliyyə alətlərini təmin edəcək dəstəyə ehtiyacı var. Bundan sonra Avropa üçün əlavə qaza olan bütün tələbat yerinə yetirilə bilər. Bu, o deməkdir ki, uzunmüddətli müqavilələr, maliyyə və bu layihələrin dəstəklənməsi zəruridir və hazırda onlardan heç biri mövcud deyil”. Nazir müavini qeyd edib ki, hazırda əlavə qaz tədarükü ilə bağlı Azərbaycan üçün ən strateji və real istiqamət Şərqi Avropa və Balkan ölkələridir: “Biz Cənub Qaz Dəhlizi vasitəsilə 10 Avropa ölkəsinə qaz təchizatı həyata keçiririk. Bu ölkələr arasındakı interkonnektorlar bizim təchiz edə biləcəyimiz həcmləri artırmağa imkan verir”. K.Abbasov bildirib ki, Azərbaycan Xəzər dənizi vasitəsilə Mərkəzi Asiyadan qaz tədarükündə maraqlıdır: “Lakin boru kəmərinin həcmləri və tutumunu müəyyən etmək lazımdır. Azərbaycan öz ərazisi vasitəsilə tədarük olunacaq qaz həcmlərinə müsbət yanaşır”. Qeyd edək ki, 2024-cü ildə ölkəmizdən Avropa İttifaqına qaz ixracı 12,9 milyard kub metrə çatdırılıb. Demək olar ki, Azərbaycan qaz ixracı ilə bağlı razılaşdırılmış sənədlə götürülmüş öhdəliyi vaxtından əvvəl yerinə yetirməyə başlayıb.
Onu da xatırladaq ki, ölkəmizin qaz ehtiyatı 10 il əvvəlki dəyərləndirilməyə görə 2,6 trilyon kubmetr olduğunu təsdiq olunub. Ondan sonra yeni yataqların tədqiqatından sonra bu həcmlər kifayət qədər artıb. Bu, o deməkdir ki, Azərbaycanın uzunmüddətli qaz ixracı üçün kifayət qədər ehtiyatı var. Amma ixrac coğrafiyasını daha da genişləndirmək üçün yeni interkonnektorlar tikilməli və sərmayələr qoyulmalıdır. Bunun üçün Avropa İttifaqının maliyyə qurumları qaz təchizatının genişləndirilməsinə maliyyənin ayrılması ilə bağlı tədbirlər görməlidir. Avropa daha çox Azərbaycan qazını almaq istəyirsə, öz öhdəsinə düşən vəzifələri icra etməli və ölkəmizlə əməkdaşlığının dərinləşdirlməsi istiqamətində addımlar atmalıdır. Xatırladaq ki, Avropa Komissiyası 2022-ci ildə Azərbaycana müraciət edərək Rusiya qazının azalmasını kompensasiya etmək məqsədilə qaz tədarükünün artırılmasını xahiş etmişdi. Azərbaycan bu çağırışa operativ cavab verərək Avropa İttifaqı ilə memorandum imzaladı. Bu memorandum ölkəmizin Avropa bazarına qaz tədarükünü ikiqat artırmaq məqsədilə əhəmiyyətli imkanlar yaratdı. TANAP və TAP layihələri Azərbaycanın qaz tədarükü infrastrukturunun əsasını təşkil edərək, qazın Türkiyə və Avropa bazarlarına çatdırılmasını təmin edir. TAP qaz kəməri, xüsusən, İtaliya, Yunanıstan və Bolqarıstana qazın çatdırılmasında mühüm rol oynayır və gələcəkdə keçirmə qabiliyyətini artırmaq potensialına malikdir. Bütün bunlarla yanaşı, “mavi yanacağın” ixracının genişləndirilməsi ilə bağlı müəyyən problemlər də var. Azərbaycanın təbii qaz hasilatı və tədarük infrastrukturu genişmiqyaslı investisiyalar tələb edir. Cənub Qaz Dəhlizinin ötürmə qabiliyyətinin artırılması və modernləşdirilməsi gələcəkdə daha böyük həcmli qaz tədarükünü təmin etmək üçün vacibdir. Bunun üçün isə Avropanın müvafiq addımlar atması mühümdür. Azərbaycan qazının Avropaya tədarükünün daha da artırılması daha çox regionun ehtiyaclarından və Avropa tərəfinin yeni infrastruktura sərmayə yatırmaq istəyindən asılı olacaq. Xatırladaq ki, Azərbaycan 2020-ci il dekabrın 31-dən Avropaya qaz ixracına başlayıb. Azərbaycan və Avropa İttifaqı arasında əldə edilən razılaşmaya əsasən, 2027-ci ilə qədər Azərbaycan qazının tədarükü ildə azı 20 milyard kubmetrə çatmalıdır.
Eyni zamanda 2025-ci ilin sonunadək TAP-ın genişləndirmənin birinci mərhələsi çərçivəsində əlavə 1,2 milyard kubmetr Azərbaycan qazını qəbul etməyə hazır olacaq ki, bunun da 1 milyard kubmetrini 2026-cı ildən İtaliya, 200 milyon kubmetrini isə Albaniya alacaq. “Həmrəylik halqası” layihəsi çərçivəsində 2023-cü il aprelin 25-də Sofiyada Azərbaycan, Bolqarıstan, Rumıniya, Macarıstan və Slovakiyanın qaz ötürücü sistem operatorları arasında əməkdaşlığın təşviqi ilə bağlı Anlaşma Memorandumu imzalanıb. Memorandum Azərbaycandan Avropaya əlavə qazın tədarükü üçün dörd ötürücü sistem operatoru ilə SOCAR arasında əməkdaşlıq sahələrini müəyyən edir. Əlavə tədarüklər Bolqarıstan, Rumıniya, Macarıstan və Slovakiyanın modernləşdirilmiş qaz nəqli şəbəkələri vasitəsilə həyata keçiriləcək.
Ramil QULİYEV
