Son illərin səsli nağıllarımızda özünü göstərən qüsurlar...
Eldost Bayram: "Peşəkarlıq səviyyəsindən uzaq təqdim edilən səsli nağıllar məsələsi məni də narahat edir"
Zülfiyyə Eldarqızı: "İndi səsli nağıllar olduqca aşağı səviyyədə təqdim edilir"
Hər bir yaşda səsli nağılları dinləmək adama çox xoş təsir göstərir. Səslər aləminin yaratdığı bu möcüzə dinləyicidə nağıllarımıza sevgi hissləri yaradır. Çoxlarımız uşaq vaxtı oxuduğumuz nağılları, üstəlik, radioda da aktyor və bədii qiraətçilərin ifasında dinləyirdiksə, bu bizə müsbət təsir edirdi.
Zəngin nağıl külliyyatına sahib olan Azərbaycan xalqının əsrlər uzunu yaratdığı nağılların hər biri bizim dünyagörüşümüzün formalaşmasında, ana dilimizi sevməyimizdə böyük rol oynayıb. Aydın məsələdir ki, nağıllarımızın qəhrəmanlarına da bənzəmək istəmişik həmişə. Aktyorların təqdim etdiyi səsli nağıllarda öz dünyamızı tapmışıq desək yanılmarıq. Bu dünya o qədər maraqlı və rəngli idi ki, adam ondan ayrılmaq istəmirdi. O vaxt internetdən xəbərimiz yox idi, uşaqlar Azərbaycan radiosunda "Nağıl saatı"nı səbrsizliklə gözləyirdi ki, görək, bu axşam bizə hansı nağılı təqdim edəcəklər? Rəvan danışıq, büllur kimi saf-təmiz səs, diksiya nağıllarımıza əlavə bir çalar, əlvanlıq bəxş edərdi. Səsli nağıllar beynimizə həkk olunurdu. Bu səslər daxilimizə elə güclü sirayət edirdi ki, hətta dərslərimizi də o tonda danışmaq istəyirdik. O səslər bizi nağıllarımıza, ədəbi incilərimizə elə bağlayırdı ki, o bağlılıq indiyə qədər də davam edir.
Audio nağıllar keçən dövrdə daha peşəkar səviyyədə lentə alınır və təqdim edilirdi. İndi də radiodan, eyni zamanda da internet üzərindən nağıllarımızı dinləyirik. Nə o səslər gücünü itirib, nə də nağıllar.
Səsli nağıllar uşaqlarımıza qorxu gətirir...
Bu gün kütləvi olaraq internet saytlarında, "YouTube"da səsli nağıllar yayılır. Azərbaycan və dünya xalqlarının nağılları yeni formatda, yeni səslənmədə təqdim edilir. Bu gün təqdim edilən səsli nağıllarla keçmişdə lentə alınan nağılların təqdimatı, səslənişi baxımından böyük fərqlər var.
Son illər müxtəlif aktyorlar, tələbələr tərəfindən lentə alınan bu nağıllar əsasən bir səsdə təqdim edilir. Ola bilsin burada qəbahət yoxdur. Çünki bəzən bir aktyor, bədii qiraətçi səsi ilə bütün obrazlara sirayət edir və səsini dəyişə-dəyişə nağılı tam təqdim edə bilir. Bu sahədə təcrübə var və ortada kifayət qədər sanballı işlər mövcuddur. Amma biri də var ki, bütün personajları eyni səsdə təqdim edirlər. Bu nağılları səsləndirən adamların əksəriyyətinin nə diksiyası yerindədir, nə Azərbaycan dilinin tələblərinə riayət olunur, nə vurğular yerli-yerində işlədilir, nə də durğu işarələrinə əhəmiyyət verilir. Özü də nağıl danışan adamların səsi də hədsiz dərəcədə qorxuludur. Uşaq o səsi eşidəndə əti ürpəşir. İndi internet azaddır deyə, hər kəs səsli nağıl danışıb saytlara yükləyə bilməz ki... Bunun üçün təbii ki, xüsusi qaydalar olmalıdır.
Bizim hamımızın əzbər bildiyi nağılların məzmununu da çox vaxt təhrif edirlər. Görürsən ki, bu nağıl sənin bildiyin nağıla heç bənzəmir. Təəssüf ki, son illər bəzi nəşriyyatlar nəzarətsiz nağıl kitabları çap edir. Onlar da nağıllarımızı ciddi şəkildə təhrif edir. Görünür, studiyalar səsli nağılları yazdırarkən çap olunan nağılların son variantlarına istinad edir.
Qorxulu təsvirlər...
Qeyd edək ki, səsli nağıllar əsasən təsvirlərin fonunda təqdim edilir. Əksər vaxtlarda təsvirlərlə nağılların məzmunu ziddiyyət təşkil edir. Səsli nağılları maraqlı etmək üçün lentlərin üzərinə hansısa bir xarici cizgi filmindən təsvir verilir. Bu təsvirlər də o şəkildə olur ki, ona baxan uşaq əməlli-başlı qorxur.
Hesab edirik ki, səsli nağıllara nəzarət olmalıdır. Çünki internetlə ciddi ünsiyyətdə olan uşaqlarımız bundan zərər görə bilər. Səsli nağıllardan danışırıqsa, bir məqamı da qeyd edək, bəzən əcnəbi nağıllar "Azərbaycan nağılları" adı altında təqdim edilir. Əlbəttə, xalq olaraq bizim öz zəngin nağıllarımız var və bizim heç bir xalqın nağılına ehtiyacımız yoxdur.
Azərbaycan nağıllarının audio variantda təqdim edilməsi, əlbəttə, çox yaxşı işdir. Bu əsasən də oxuyub yazmağı bacarmayan balacalara nağıllarımızı sevdirir. Ancaq bu şərtlə ki, o nağıllar təqdim edilərkən burada bütün ölçülər nəzərə alınsın. Ola bilsin bu nağılları təqdim edən adamlar uşaqlara xidmət etmək, onların bədii-estetik zövqünün formalaşmasına yardım etmək istəyir, amma özləri də bilmədən bununla zərər verirlər.
Xalq artisti, tanınmış diktor Eldost Bayram bizimlə söhbətində bildirdi ki, qaldırdığımız məsələ illərdir onu narahat edir. Səsli nağılların uşaqların yaddaşının formalaşmasında, dünyagörüşünün artmasında, bədii-estetik zövqlərinin yetişməsində böyük rolu olduğunu deyən E.Bayramın sözlərinə görə, bu işlə təsadüfi adamlar deyil, peşəkarlar məşğul olmalıdır. "Hesab edirəm ki, bütün mətnləri Azərbaycan dilinin qaydalarına uyğun olaraq düzgün oxumaq lazımdır. Peşəkarlıq səviyyəsindən uzaq təqdim edilən səsli nağıllar məsələsi məni də narahat edir. Çox arzu edərdim ki, hansısa studiyalar, prodakşnlar olsun və onlar məni nağıllar səsləndirməyə dəvət etsin. Nağılları çox böyük məmnuniyyətlə oxuyaram. Mən də uşaqlara töhfə vermək istəyirəm. Səsli nağıllar təqdim edilərkən ana dilimizin bütün qaydalarına riayət edilməlidir. Təəssüf ki, bəzən dilin qaydalarına fikir verilmir, vurğular yerində işlədilmir, durğu işarələri yada düşmür. Azərbaycan dili haqqında ciddi düşünmək lazımdır. Bu gün Azərbaycan dilinin işlədilməsi hər kəsi düşündürməlidir" - deyə bildirən E.Bayram hesab edir ki, bu işlərdə kəmiyyətə yox, keyfiyyətə üstünlük verilməlidir.
E.Bayramın sözlərinə görə, vaxtilə Azərbaycanın görkəmli aktyorları, diktor və bədii qiraətçiləri Azərbaycan nağıllarını, yazıçıların əsərlərini çox yüksək səviyyədə danışıb. Onların ifalarının hazırda qorunduğunu bildirən xalq artisti deyir ki, bu sənətkarların danışdığı hər bir nağıl örnəkdir: "Azərbaycan dilini yaxşı bilən adam o nağılı yüksək səviyyədə təqdim edə bilər. Bu adamlarda gərək azərbaycançılıq ruhu, milli düşüncə və özünüdərk hissi ola ki, onlar nağılları lazımi qaydada təqdim edə bilə. Bizim böyük sənətkarlar o nağılları elə danışıb ki, onları bu gün də dinləmək xoşdur. Mən özüm də bədii əsərlər oxuyuram. Çalışıram ki, onu yüksək səviyyədə təqdim edim".
"Yaxşı olardı ki..."
Sənətşünaslıq üzrə fəlsəfə doktoru, bədii qiraətçi Zülfiyyə Eldarqızı bizimlə söhbətində bildirdi ki, son illər lentə yazdırılan səsli nağıllara onu təqdim edən bəzi aktyorlar başdansovdu yanaşır. O qeyd etdi ki, istənilən mətni səsləndirmək üçün aktyor əvvəlcə mətnlə tanış olmalıdır: "Bəzən görürsən ki, nağıllara başdansovdu yanaşırlar. Əslində, bütün mətnlərə ciddi yanaşılmalıdır. Nağıllara isə xüsusi münasibət olmalıdır ki, onlar uşaqlara doğru-düzgün çatsın. Elə hallar olur ki, aktyoru mətn oxumaq üçün studiyaya dəvət edirlər, o hazırlaşmadan oxumağa başlayır. Bu yolverilməzdir. Mən də o nağıllara qulaq asmışam, razıyam, həm düzgün təqdim etmirlər, həm vurğular yerində işlədilmir, rus "aksenti" ilə danışırlar. Bizim böyük aktyorlarımız necə gözəl danışıblar o nağılları. Adam indi də onlara maraqla qulaq asır. İndi isə səsli nağıllar olduqca aşağı səviyyədə təqdim edilir. Yaxşı olardı ki, səsli nağılları təqdim edən gənc aktyorlar, aktrisalar bir qədər məsuliyyətli olsun. Çünki onlar xalqın böyük xəzinəsi olan nağıllara müraciət edir. Nağıllar o səviyyədə çatdırılmalıdır ki, ona qulaq asanı maraqlandırsın".
Bədii qiraətin spesifik sənət olduğunu deyən Z.Eldarqızının sözlərinə görə, qiraətçi mətni elə çatdırmalıdır ki, dinləyiciyə zövq versin: "Qiraətçi əsərin məzmununu yaxşı başa düşmələri üçün dinləyicilərə kömək edir. Onun başlıca fikrini, iştirakçıların obrazlarını açmaqda, nəhayət, əsərin ruhunu duymaqda dinləyicini yönəldir. Bədii qiraət prosesində ifaçının üzərinə böyük məsuliyyət düşür. Yazıçının ideyasını, onun yaradıcı şəxsiyyətini düzgün çatdırmaq, personajların daxili dünyasını dinləyicilərin qarşısında canlandırmaq bədii qiraətçinin vəzifəsidir. Tamaşada aktyorların ifadə vasitələrini tamamlayan kostyum, qrim, rekvizit, işıq və s. var, amma qiraətçi sənətində bunlar yoxdur. Onların yoxluğu tələb edir ki, qiraətçi parlaq obrazı səslə, sözlə yaratsın".
İradə SARIYEVA
