Mədəni irsimizi bir tərəfdən işğalçı Ermənistan, bir tərəfdən erməni separatçılarıb talayıb, istismar edib, digər tərəfdən də bu sahəyə rəhbərlik etmiş adamlar ona biganə yanaşıblar. Bu sahəyə məsul olan məmurların bəzilərinin xalqımızın mədəni irsinə qarşı hər zaman soyuqluq göstərdiyi məlumdur.
Elə bunun nəticəsidir ki, hələ də mədəni irsimizin xeyli bir hissəsi qeydiyyata alınmayıb, abidələrin bəzilərinin mühafizə zolağı müəyyən edilməyib, hətta nəzarətsiz qalanların da olduğu deyilir. Bu sahəyə cavabdeh qurum isə Mədəniyyət Nazirliyi yanında Mədəni İrsin Qorunması, İnkişafı və Bərpası üzrə Dövlət Xidmətidir. Bu qurumun keçmişdə korrupsiya mənbəyi olduğu məlumdur. Elə buna görə də sabiq xidmət rəisi zakir Sultanov həbs edildi. Onun məhkəməsində aydın oldu ki, bu sahədə nə qədər ciddi maliyə yeyintisi halları baş verib, korrupsiya hökm sürüb. Bir sözlə, mədəni irsin bərpasına ayırılan pullar göyə sovurulub, saxta tenderlər keçirilib, dövlət vəsaiti mənimsənilib və sair.
“Azərbaycan Respublikasının Mədəniyyət Nazirliyi yanında Mədəni İrsin Qorunması, İnkişafı və Bərpası üzrə Dövlət Xidmətinə ayrılmış dövlət vəsaitinin və digər dövlət əmlakının istifadəsi və idarə olunmasının qüvvədə olan hüquqi aktların tələblərinə uyğunluğunun qiymətləndirilməsi məqsədilə aparılmış auditlə 2020-2022-ci illər üzrə dövlət büdcəsindən xidmətə yönəldilən 22 214,1 min manat vəsait əhatə olunub”. Bu barədə mətbuata Hesablama Palatasından məlumat verilib.
Qeyd edilib ki, auditlə əhatə olunan dövrdə xidmətin nəzarət sahəsinə aid edilən 4331 ədəd daşınmaz tarix və mədəniyyət abidələrinin 87,9%-nin (3809 abidə) pasportlaşması təşkil edilməyib, 94,7%-nin (4102 abidə) mühafizə zonaları təyin edilməyib, 86,1%-nin (3730 abidə) balans mənsubiyyəti müəyyən edilməyib, abidələrin qorunması və istifadəsi üzrə tələblərin pozulmasına görə 17 halda cərimə tətbiq edilməyib, bir sıra hallarda isə tətbiq edilmiş cərimə məbləğlərinin dövlət büdcəsinə ödənilməsi təmin olunmayıb.
Xidmət tərəfindən podratçılar və digər icraçılarla bağlanılmış müqavilələrin şərtlərinə tam əməl edilməyib, müqavilənin bitmə müddətinə yaranmış debitor borcun bağlanması təmin edilməyib, satınalma müqaviləsinin müddətində işlərin başa çatdırılmaması fonunda 3 halda podratçıya artıq vəsait ödənilib, işlərin başa çatdırılması müddətinin pozulmasına (gecikməyə) görə 2 halda cərimə məbləği icraçılara tətbiq edilməyib.
Auditlə əhatə olunan obyektlər üzrə layihə-smeta sənədlərinin və yerinə yetirilmiş işlərin qəbulu aktlarının tikinti norma və qaydalarına uyğunluğu təmin edilməyib, əsaslı təmir və yenidən qurma işləri üzrə yerinə yetirilmiş işlərin dəyərinin, həmçinin binaların sökülməsi və mədəniyyət obyektlərində ilkin təmir-bərpa işləri yerinə yetirilmiş iş həcmlərinin qəbul aktlarında əhəmiyyətli dərəcədə artıq göstərildiyi müəyyən edilib.
Xidmətin fəaliyyətindəki nöqsanların bir qismi də dövlət satınalmaları ilə bağlı olub, yerinə yetirilməyən iş və xidmətlər üzrə vəsait ödənilməsi halları, həmçinin bir sıra satınalma prosedurlarının pozulması halları olub.
Aparılmış inventarizasiya nəticəsində əsas vəsaitlər üzrə çatışmazlıqların müəyyən edilməsi, yaranmış debitor borc məbləğinin uçotdan yayındırılaraq maliyyə hesabatlarında əks etdirilməməsi, yaranan öhdəliyə görə kreditor borc məbləğinin uçotda artırılması və bu kimi halların xarakterik olması, ümumilikdə xidmət üzrə nəzarət mexanizmlərinin tətbiq edilməməsi, aktivlərin uçotunun aparılması prinsiplərinin pozulması maliyyə hesabatlarında fərqlərə və təhriflərə yol açmaqla maliyyə vəziyyətinin düzgün qiymətləndirilməsində əsaslı risk amillərini formalaşdırıb.
Mədəni İrsin Qorunması, İnkişafı və Bərpası üzrə Dövlət Xidmətində dövlət vəsaitinin və digər dövlət əmlakının istifadəsi və idarə olunmasının auditi üzrə aşkar edilmiş hüquqpozmalarda cinayət tərkibinin əlamətlərinin ehtimal olunması nəzərə alınaraq auditin nəticələrinə dair müvafiq materiallar Azərbaycan Respublikasının Baş Prokurorluğuna göndərilib.
Bu aşkarlanan faktlar hansı dövrlərə aiddir və problemin yaranmasına hansı amillər səbəb olub? Burada kifayət qədər ciddi nöqsanlar göstərilir, bu haqda nə demək olar? Nəzərə alsaq ki, bu qurumda əvvəllər ciddi korrupsiya halları, nöqsanlar olub, indi də yeniləri aşkarlanıb. Bu haqda mövqeyiniz nədir?
- Dövlət Xidməti: “Bizim tərəfdən hər hansı açıqlamanın verilməsi məqsədəuyğun deyildir”
Məsələ ilə bağlı əvvəlcə Mədəni İrsin Qorunması, İnkişafı və Bərpası üzrə Dövlət Xidməti ilə əlaqə saxladıq. Dövlət Xidmətindən “Bakı-Xəbər”ə “Bununla bağlı Palata açıqlama verib. Bizim tərəfdən hər hansı açıqlamanın verilməsi məqsədə uyğun deyildir. Əvvəlki rəhbərliyin fəaliyyəti ilə bağlı məsələdir” - deyə bildirildi.
- Faiq İsmayılov: “Orada nə qədər ki, peşəkar mütəxəssislər yoxdur, korrupsiya kimi mənfi hallar bitib-tükənməyəcək”
AMEA-nın A.Bakıxanov adına Tarix İnstitutunun əməkdaşı, mədəni irs üzrə mütəxəssis Faiq İsmayılov “Bakı-Xəbər”ə şərhində “Əlbəttə, mədəni irs sahəsi bizim hamımızın ağrılı yeridir. Orada nə qədər ki, peşəkar mütəxəssislər yoxdur, o qədər də korrupsiya kimi mənfi hallar bitib-tükənməyəcək. Dediyim kimi, çünki orada ixtisas sahibləri yoxdur. Bu gün Mədəni İrsin Qorunması, İnkişafı və Bərpası üzrə Dövlət Xidmətində çalışanların bir çoxu ixtisasca mühəndis olan şəxslərdir, mühəndis kadrlardır. Dövlət Xidmətində işləyənlər arasında nə abidəşünas, nə abidə mühafizəsi ilə bağlılığı, bu sahədə təcrübəsi olan insanlar yoxdur. Bu baxımdan da, bütün bu mənfi hallar baş verib. Abidələrin qeydiyyata alınması ən vacib məsələlərdən biridir. Mən onların qeydiyyata aldıqları abidələrin pasport nümunələrini də dəfələrlə tənqid etmişəm və onlara yeni passport nümunələri təqdim etmişəm. təklif etdim ki, bu pasport nümunələrindən istifadə etsinlər. Eyni zamanda rəhbərlik etdiyim qeyri-hökumət təşkilatının təmənnasız olaraq onlara pasportlaşdırma işində dəstək göstərməsini də təklif etmişdim. Dövlət Xidməti tərəfindən heç bir təklifim qəbul edilmədi. Bölgələri hələ demirəm, təkcə Abşeronun özündə abidələrin mühafizə sahəsi itirilib. Abidələrin mühafizə zolağı olmadığı üçün onların əraziləri bəzi mülkü şəxslər tərəfindən zəbt olunub, bəzi abidələr evlərin həyətindədir, bağ sahəsindədir. Bakı kəndlərində belə hallar var. Bunlar da yolverilməzdir” - deyə bildirdi.
F.İsmayılov qeyd etdi ki, ümumilikdə götürüldükdə, respublika ərazisində abidələrin qeydiyyatı tam şəkildə aparılmayıb. Onun sözlərinə görə, Sovet dövründən qalma siyahılar var ki, qurum ona güvənir. Hətta Bakı kəndlərində, Abşeron yarımadasında olan tarix mədəniyyət abidələrinin qeydiyyata alınması prosesinin hələ bitmədiyini deyən F.İsmayılovun sözlərinə görə, bu da həmin abidələrin diqqətdən kənarda qalmasına, uçulub dağılmasına, məhv olmasına səbəb olur. O. dedi ki, abidələrin xeyli bir hisəssi diqqətdən kənarda qalıdığı üçün bəzən təbiət hadisələri nəticəsində sıradan çıxır, bəzən insanların zorakı davranışına məruz qalır, o abidələr sökülür və insanlar onun yerləşdiyi ərazini mənimsəyirlər. Azərbaycan üzrə nə qədər abidənin qeydiyyatdan kənarda qaldığını demək çətindir. Bunu müəyyən eütmək üçün respublika ərazisində aidiyyəti QHT-lərin iştirakı ilə monitorinqlər keçirilməlidir. Ərazilərə baxış keçirilməlidir, ilkin qeydiyyat aparılmalıdır, bu zaman nə qədər abidənin qeydiyyatdan kənarda qaldığını demək olar. Abidələrin qeydiyyata alınması, onların mühafizə zolaqlarının müəyyən edilməsi çox vacibdir. Yerli orqanlarla qarşılıqlı əməkdaşlıq çərçivəsində o abidələrin mühafizəsinin təşkili həyata keçirilməlidir. Bu olduqca lazımdır. Regionlarda kifayət qədər abidə mühafizəçiləri ştatları var. Onlar nə işlə məşğul olur? Bilmirəm. Heç marağında da olmamışam ki, nə işlə məşğul olurlar. Maraqlanmamışam. Mənim sahəm işğaldan azad edilmiş ərazilərdəki abidələrlə bağlıdır. İşğaldan azad edilən ərazilərdə tərəfimdən 2645 tarix mədəniyyət abidəsi qeydiyyata alınıb. Onun da 2 mindən çoxu aidiyyatı dövlət qurumunda qeydiyyatda yoxdur. O abidələrin reyestrə salınması üçün siyahını Mədəniyyət Nazirliyinə və Mədəni İrsin Qorunması, İnkişafı və Bərpası üzrə Dövlət Xidmətinə təqdim etsəm də, salınmayıb, cəhdlərim alınmayıb. Bu sahədə gələcəkdı nə baş verəcəyini demək çətindir. Bu Dövlət Xidmətində köklü islahatlar aparılmasa, bura mütəxəssislər cəlb edilməsə , bura abidəşünaslar, təcrübəli abidə mühafizəçiləri, memarlar cəlb olunmasa bu qurumun fəaliyyəti sona qədər belə nöqsanlı olacaq, korrupsiyasının kökü kəsilməyəcək. Ona görə də, özümüzə səbr. Onlara işlərində uğurlar arzu edirəm" - deyə F.İsmayılov əlavə etdi.
İradə SARIYEVA
