Taxılın istehsalı da, idxalı da yenə artmaqda davam edir
Aparılan hesablamalar cari ildə və ondan sonrakı dövrdə Azərbaycanda taxıl istehsalının əhəmiyyətli dərəcədə artacağını göstərir. Bunu şərtləndirən əsas səbəb işğaldan azad edilən ərazilərdə taxıl əkini və prosesin məcmu istehsal həcminə təsir göstərməsidir.
Torpaqlarımız işğaldan azad edilənə qədər Azərbaycanda ildə 3,5 milyon ton taxıl istehsal edilib. Bunun təxminən iki milyon tonunu buğda istehsalı təşkil edib. Amma bu vaxta qədər Azərbaycanda illik 3,5 milyon ton taxıl işğaldan azad edilən torpaqların payı olmadan istehsal edilirdi. İndi işğaldan azad edilən ərazilərin də taxıl istehsalında böyük payı olacaq. Bu torpaqlar kənd təsərrüfatına cəlb ediləcək və yerli istehsal ekspertlərin fikrincə, 4 milyon tondan da artıq olacaq. Təbii ki, bu qeyd edilənlər ərzaq təhlükəsizliyi baxımından olduqca mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Amma məsələnin maraq doğuran tərəflərindən biri taxıl idxalında qeydə alınan artımdır. Qeyd edək ki, bu ilin 3 ayında Azərbaycan 47,75 milyon dollar dəyərində 187,9 min ton buğda idxal edib ki, bu da ötən ilin eyni dövrü ilə müqayisədə müvafiq olaraq 32 % və 13,5 % çoxdur. Hesabat dövründə buğda idxalının ümumi idxaldakı payı 1,37 %-dən 1,89 %-ə yüksəlib. Belə bir vaxtda ABŞ-ın Kənd Təsərrüfatı Departamenti 2020-2021-ci il aqrar mövsümündə Azərbaycanın taxıl məhsulları üzrə gözlənilən idxalla bağlı proqnozunu artırıb. Bu məqam departamentin hazırladığı "Taxıl: Dünya bazarı və ticarəti" adlı hesabatın may sayında öz əksini tapıb. Departament Azərbaycanın taxıl idxalı ilə bağlı gözləntilərini əvvəlki proqnozla müqayisədə 250 min ton artıraraq 1,350 milyon tondan 1,6 milyon tona çatdırıb. Hesabata əsasən, dünyada taxıl istehlakı artır, əsasən də Türkiyə və Ukraynada. Bu səbəbdən Türkiyə bu yaxınlarda iri həcmdə Rusiyadan alışlar həyata keçirib, Ukrayna isə taxıl ixracını azaldıb. Departamentin gözləntilərinə görə, bu il Ukrayna taxıl ixracını 500 min ton azaldaraq 17 milyon tona çatdıracaq. Qurumun proqnozlarına əsasən, taxıl idxalı Azərbaycan, İran, Pakistan və Türkiyəyə artacaq. Region ölkələrindən Türkiyə və İranın taxıl idxal üzrə proqnoz müvafiq olaraq 800 min ton və 300 min ton artırılaraq 9 milyon tona və 1,8 milyon tona çatdırılıb. Pakistan üçün isə proqnoz 200 min ton artırılaraq 3,8 milyon tona çatdırılıb. İndi maraq doğuran məqam odur ki, nədən Azərbaycanda yerli taxıl istehsalı artdığı halda idxal da çoxalır. Ekspertlər bunu əsas taxıl məhsullarından olan buğda ilə əlaqələndirir. Belə ki, Azərbaycanda çörək və digər un məmulatlarının istehsalı üçün lazım olan buğdanın böyük hissəsi xarici ölkələrdən idxal olunur. Un məmulatları istehsal edən firmalar yerli taxıl sortlarının ərzaq məhsullarının istehsalı üçün yararlı olmadığını bildirir. Məsələ burasındadır ki, idxal buğdası yumşaqdır və onun üyüdülməsi daha asandır. Yerli istehsal isə bir qədər bərkdir. Bu səbəbdən dəyirmanlar ona yaxın durmaq istəmir. Ekspertlər hesab edir ki, vəziyyətdən çıxış yolu kimi bir vaxtlar regionlarda mövcud olan dəyirmanlar şəbəkəsini yenidən qurmaq lazımdır. Bu dəyirmanlar əsas etibarı ilə yerli buğdadan istifadə edib. İndi, hesablamalara əsasən, hər rayon ərazisində orta hesabla bir-iki dəyirman olsa, un istehsalını yerli buğda hesabına xeyli artırmaq olar. Dəyirmanlar şəbəkəsini rayonlarda yaradandan sonra artıq yerli istehsalçının min əziyyətlə yetişdirdiyi taxıl, buğda heyvan yemi olaraq deyil, normal un istehsalı üçün istifadə edilə biləcək. Digər tərəfdən, yerli buğda idxal olunan bu məhsuldan daha kalorili və daha dadlıdır. Başqa bir ciddi məsələ bizə taxıl ixrac edən ölkələrdə müxtəlif vaxtlarda ixracata məhdudiyyətlərin qoyulmasıdır. Odur ki, yerli istehsal artsa, Azərbaycan belə məhdudiyyətlərdən hansısa ciddi zərər görməyəcək.
Bundan başqa, ekspertlərin fikrincə, dövlət tərəfindən proqram hazırlansa və dövlət nəzarəti olsa, bu proses daha rahat həyata keçirilə bilər. Əlavə olaraq özəl sahibkarlara da geniş imkanlar yaradılmalı, vergi güzəştləri verilməli və digər təşviqedici addımlar atılmalıdır. Burada xatırlamaq lazımdır ki, taxıl da daxil olmaqla, kənd təsərrüfatı məhsullarına tələbatın ildən-ilə sürətlə artması XXI əsrin dünyada yaratdığı yeni vəziyyətdir. Bunun iki əsas səbəbi var. Birincisi, planetdə əhalinin sürətlə artmasıdır. İkincisi, insanların alıcılıq qabiliyyətinin yüksəlməsi sayəsində daha çox ərzaqdan istifadə edilməsidir. Belə vəziyyət qiymətləri bazarın qızıl qanunu olan tələb və təklifə uyğun şəkildə müəyyənləşdirir. Hazırda dünyada əsas məhsulların qiymətlərinin ardıcıl olaraq yüksəlməsi müşahidə edilir. Azərbaycanın bundan sığortalanması üçün yerli istehsal həcmini artırması vacib şərtdir.
Tahir TAĞIYEV
