Bakı Moskvadan istədiyi izahatı aldı
Məlumdur ki, noyabrın 10-11-i Rusiyanın Xarici işlər naziri Sergey Lavrov Ermənistana səfəri zamanı Dağlıq Qarabağ münaqişəsinə dair bir neçə açıqlama verib. Rusiya XİN-in başçısı bildirib ki, Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin birdəfəlik həlli üçün bütün prinsiplər - ərazi bütövlüyü, xalqların öz müqəddəratını təyinetmə hüququ və sülh yolu ilə həll olunması nəzərə alınmalıdır. Sergey Lavrov bu bölgənin əhalisinin razılığı olmadan Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin tənzimlənməsi ilə bağlı anlaşma əldə olunmasının mümkünsüzlüyünü söyləyib.
Düzdür, burada Lavrov “Qarabağ xalqı” sözünü də işlədib, amma bu ifadəsini işlədəndən dərhal sonra da düzəliş edərək onu “Qarabağ əhalisi” ifadəsi ilə əvəzləyib. Bunu Lavrovun erməni həmkarı Zöhrab Mnatsakanyanla keçirdiyi birgə mətbuat konfrasının videoyazısından da aydın görmək olar. Amma istənilən halda, baş rus diplomatının bu səhvinə Azərbaycan tərəfindən müvafiq reaksiya verilib. Dağlıq Qarabağ Bölgəsinin Azərbaycanlı İcması Lavrovun fikirləri ilə bağlı ayrıca bəyanat yayıb. Burada qeyd olunur ki, münaqişənin həllinə məsul olan ATƏT-in Minsk prosesi çərçivəsində Dağlıq Qarabağın erməni və azərbaycanlı icmaları maraqlı tərəflər kimi müəyyən olunub. Dağlıq Qarabağ münaqişəsi ilə bağlı mühüm beynəlxalq təşkilatların sənədlərində də heç vaxt “Dağlıq Qarabağ xalqı” məfhumu qeyd edilməyib. Bir daha qeyd olunur ki, “Dağlıq Qarabağ xalqı” anlayışı yoxdur. Dağlıq Qarabağın əhalisi var, münaqişə başlayana qədər bu, bərabər hüquqlara malik olan Azərbaycan və erməni əhalisindən ibarət olub. Azərbaycanın Xarici İşlər Nazirliyinin mətbuat katibi Leyla Abdullayeva isə məsələ ilə bağlı bildirib: “Azərbaycanın Dağlıq Qarabağ bölgəsinin azərbaycanlı icması Ermənistan-Azərbaycan Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həlli ilə bağlı təklif olunan istənilən planın tərkib hissəsidir”.
Aydındır ki, Bakının məsələyə həssas reaksiyasını Rusiyada da yaxşı başa düşürlər. Rus ekspertlərin səsləndirdiyi fikirlərdən isə belə bəlli olur ki, əslində, Lavrov “Dağlıq Qarabağ xalqı” anlayışını səhvən işlədib və bu səhvini dərhal başa düşdüyü üçün onu Dağlıq Qarabağ əhalisi sözü ilə əvəzləyib. Bununla belə, rusiyalı analitik Vadim Dubnov qeyd edir ki, Moskva bu məsələ ilə bağlı Bakı üçün pərdəarxası izahatlar da verib. Bu isə o deməkdir ki, erməni mediasında bir neçə gündür Lavrovun dediyinin xüsusi olaraq qabardılması, əslində növbəti dəfə fiaskoya uğramış aksiya olub. Dubnovun sözlərinə görə, Rusiya Qarabağ məsələsinə yanaşmada Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü əsas götürür: “Bu səbəbdən Lavrovun fikirləri ilə bağlı, hesab edirəm ki, artıq Azərbaycan tərəfinə pərdəarxası açıqlama verilib. Üstəlik hesab edirəm ki, yaxın günlərdə Bakıya da səfər ediləcək və bu səfər sevilən mühitdə baş tutacaq. Rus tərəfi Azərbaycanın siyasi xadimlərinə borclu olduğu şeyi Bakı səfərində qaytaracaq”. Analitik qeyd edib ki, Azərbaycandan fərqli olaraq, Rusiyanın bu gün Ermənistanla problemlərinin olmasını da Moskvada unutmurlar.
Rusiya Federasiyasının İctimai Palatasının üzvü Sergey Markovun da məsələ ilə bağlı fikirləri olduqca maraqlıdır: “Rusiya xarici işlər naziri Ermənistana səfəri zamanı Dağlıq Qarabağ sakinlərinə münasibətdə iki mövqedən çıxış etdi: “xalq” və dərhal sonra “əhali”. Bunu Lavrovun yol verdiyi yanlışlığı düzəltmək cəhdi kimi də qiymətləndirmək olar. Məlumdur ki, Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyan dəfələrlə Dağlıq Qarabağın danışıqlarda iştirak etməsini təklif edib. Lakin o, üçüncü tərəf kimi məhz Dağlıq Qarabağın erməni icmasını nəzərdə tuturdu. Buna cavab olaraq, Bakı haqlı olaraq qeyd etdi ki, Qarabağın erməni icması ilə yanaşı, bu vəziyyətdə danışıqlarda iştirak etməli olan azərbaycanlı icması da var. Beynəlxalq hüquq prinsipləri bunu tələb edir, çünki danışıqlar prosesi etnik təmizləmənin nəticələrini legitimləşdirməməlidir. Və Qarabağda yalnız erməni icması qalıb, azərbaycanlılar sadəcə, etnik təmizləmə nəticəsində qovulub. Yeri gəlmişkən, bu mənada, Xocalı soyqırımı çox vacib rol oynadı. Sergey Lavrov və digər Rusiya rəsmiləri də Dağlıq Qarabağın siyasi subyektivliyini rədd edir, deyir ki, müxtəlif əhali qruplarının rəyi nəzərə alınmalıdır. Düşünürəm ki, Sergey Lavrova birbaşa sual verilsəydi, birbaşa da cavab verərdi ki, qaçmaq məcburiyyətində qalan Qarabağın azərbaycanlı icması nümayəndələrinin fikirləri hansısa kompromis həll yolu işləyərkən nəzərə alınmalıdır”.
Ekspert bildirir ik, burada digər maraqlı nüans da var:“İrəvanda Rusiya Xarici işlər naziri həll prinsiplərini açıqlayıb. O, ərazi bütövlüyünü birinci, sonra xalqların öz müqəddəratını təyinetmə hüququnu, üçüncüsü, sülh yolu ilə nizamlamanı adlandırıb. Sergey Lavrovun səsləndirdiyi prinsiplər çoxdan bəllidir. Bu, BMT prinsiplərinin təkrarlanmasıdır. Rusiya xarici işlər nazirinin sözləri, fikrimcə, bir az olsa da, Azərbaycanın xeyrinə idi, çünki ilk növbədə ərazi bütövlüyünü müzakirəyə qoyub. Lakin əlbəttə ki, müzakirələr birlikdə həyata keçiriləcək və yalnız bundan sonra işə başlayacaqlar. Bundan əlavə, öz müqəddəratını təyinetmə yalnız Dağlıq Qarabağın erməni icması üçün deyil, həm də Azərbaycanın başqa bir hissəsində yaşamağa məcbur olan Azərbaycan icması üçün də həyata keçirilməlidir. Onların da həqiqi seçimi birmənalıdır – Dağlıq Qarabağ Azərbaycanın tərkib hissəsi olmalıdır”.
Burada bir məqamı da xatırladaq ki, Dağlıq Qarabağ münaqişəsində tərəf ölkələr Ermənistan və Azərbaycandır, bu da bütün beynəlxalq hüquq sənədlərində təsbit edilib. Dağlıq Qarabağın azərbaycanlı və erməni icması isə konfliktin çözümü istiqamətində irəliləyiş olacağı təqdirdə danışıqlar prosesinə cəlb oluna bilər. Hazırda bu irəliləyiş müşahidə edilmədyindən onlar danışıqlar prosesindən kənarda saxlanır. Qəbul edilmiş beynəlxalq hüquqi sənədlərdə isə “Dağlıq Qarabağ xalqı” ifadəsi mövcud deyil. BMT Təhlükəsizlik Şurasının 1993-cü ildən qəbul etdiyi və hüquqi öhdəlik daşıyan 4 qətnaməsinə əsasən də Dağlıq Qarabağ Azərbaycanın ayrılmaz hissəsidir. Rəsmi Bakının dəfələrlə qeyd etdiyi kimi, münaqişənin həlli, o cümlədən öz müqəddəratını təyinetmə hüququnun icrası yalnız Azərbaycanın ərazi bütövlüyü çərçivəsində həyata keçirilə bilər. Yeri gəlmişkən qeyd edk ki, Prezident İlham Əliyev dünya dini liderlərinin II Bakı Sammitində çıxışı zamanı bir daha dünyanın diqqətinə çatdırdı ki, Dağlıq Qarabağ əzəli Azərbaycan torpağıdır, tarixi Azərbaycan torpağıdır: “Münaqişənin həlli üçün yeganə yol Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün bərpasıdır". Bakının bu konkret mövqeyi, Rusiya da daxil olmaqla, ATƏT-in Minsk Qrupunun həmsədrlərinin bəyanatlarında da birmənalı şəkildə öz əksini tapıb. Şübhəsiz ki, bütün bu qeyd edilənlər Sergey Lavrova da yaxşı məlumdur. Elə bu səbəbdən, rusiyalı analitik Vadim Dubnovun da qeyd etdiyi kimi, Moskva pərdəarxası fonda Azərbaycana müvafiq izahatlar verib və bu xüsusda Rusiya rəsmilərinin Azərbaycanı qane edəcək yeni bəyanatlar səsləndirməsi də gözləniləndir. Sergey Lavrovun səfəri ilə bağlı “Moskva-Baku” portalında dərc olunmuş məqalədə də hadisələrin məhz bu istiqamətdə inkişafı istisna olunmur. Portal yazır ki, Rusiyanın Ermənistandan ciddi narazılığı da buna təsir edir. Qeyd olunur ki, əslində, Lavrovun səfəri də bu narazılıqdan irəli gəlib. Belə ki, Rusiya Ermənistan ərazisində Pentaqonun pulu ilə yaradılan bioloji laboratoriyaların mövcudluğundan narahatdır. Qeyd edilir ki, Lavrovun səfəri zamanı rusiyalı mütəxəssislərin Ermənistan bioloji laboratoriyalarına buraxılması ilə bağlı memorandum imzalanmayıb. Buna baxmayaraq, erməni jurnalistlər Rusiya diplomatik idarəsinin rəhbərindən birbaşa soruşublar: “Demək olar ki, bioloji laboratoriyalar məsələsi Ermənistan-Rusiya münasibətlərinin gündəliyindən problemli məsələ olaraq çıxarılıb?”. Lavrov isə kifayət qədər əsəbi şəkildə cavab verib ki, əvvəlcə memorandum imzalanmalı, sonra isə onu həyata keçirməyə başlamalıyıq. Məsələ ilə bağlı portala müsahibə verən politoloq Yevgeni Mixaylov deyib ki, Moskva Ermənistan ərazisində bioloji laboratoriyaların yerləşməsi məsələsini ciddi şəkildə araşdırır:“Deyə bilərəm ki, onların təyinatı ilə bağlı çox böyük şübhələrim yaranıb. Onların bütün izahatları, o cümlədən bu biolaboratoriyaların guya xəstəliklərin qarşısını almaq üçün fəaliyyət göstərdiyi fikri az inandırıcıdır. Nə qədər qəribə olsa da, Ermənistanda olduğu sayda laboratoriyaya heç harda rast gəlmək mümkün deyil. Mənim məlumatıma görə, onların sayı praktik olaraq 10-a yaxındır. Rusiya ilə Ermənistan arasında memorandumun imzalanmaması, eyni zamanda Ermənistan xarici işlər nazirinin İrəvanın ABŞ-a belə bir laboratoriya yaratdığına görə minnətdar olması barədə açıqlaması bir çox suallar doğurur. Ermənistan ABŞ-a təşəkkür edir. Sual: nəyə görə? Çünki bəzən viruslar bu laboratoriyalardan çıxır və biz eşidirik ki, həmin Ermənistanda gözlənilmədən Sibir xorası və digər xəstəliklər baş qaldırır və sair. Bunun üçün ABŞ-a təşəkkür edirlər? Bütün bunlar hamısı, əlbəttə, kədərlidir”.
Y.Mixaylov qeyd edib ki, bir neçə il əvvəl rusiyalı alimlər bu biolaboratoriyaların şöbələrinə qismən buraxıldılar: “Sonra dedilər ki, yox, biz bunu göstərməyəcəyik. Bu o deməkdir ki, Ermənistan laboratoriyalarında bioloji təhlükə metodları birmənalı şəkildə inkişaf etdirilir. Məhz buna görə də Ermənistan Rusiyanı bu laboratoriyalara buraxmır”. Ekspert qeyd edib ki, amerikalılar bu gün Ermənistan rəhbərliyinə ciddi təsir göstərirlər:“ABŞ-da Ermənistana sadəcə deyirlər ki, rusları bu laboratoriyalara buraxmaq olmaz. Bu vəziyyətdə Moskvanın İrəvandan razı qalması qeyri-mümkündür. Aydındır ki, bu halda Qarabağ məsələsində də Rusiya Ermənistanın yanında yer ala bilməz. Rusiya üçün tez-tez mövqe dəyişən Ermənistandansa, Azərbaycanla münasibətlər daha səmərəlidir. Bundan Rusiya böyük fayda götürür və bunu Lavrov da yaxşı bilir”. Bütün bunlar Azərbaycanın Qarabağ məsələsində mövqeyini daha gülü hala gətirən faktorlar kimi də dəyərləndirilir.
Tahir TAĞIYEV
Yazı Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Kütləvi İnformasiya Vasitələrinin İnkişafına Dövlət Dəstəyi Fondunun maliyyə dəstəyilə çap olunur.
