.jpg)
Azərbaycanın təşəbbüsü ilə ərsəyə gələn layihələrin Avropanın enerji təhlükəsizliyinin təmin edilməsində müstəsna əhəmiyyət kəsb etdiyini Qərb ölkələrinin rəsmiləri də açıq şəkildə bəyan edirlər. Elə ölkəmizdə səfərdə olan Avropa İttifaqı Şurasının prezidenti Donald Tuskun bu xüsusda verdiyi açıqlamalar da təsdiq edir ki, Azərbaycan Qərb üçün enerji təhlükəsizliyi baxımından böyük önəm kəsb edir.
O, xüsusən də icrası artıq başa çatmaq üzrə olan “Cənub Qaz Dəhlizi”nin Avropa üçün həyati önəmə malik olduğunu, bunun Avropa İttifaqı və Azərbaycan arasında münasibətlərin daha da sıxlaşmasına xidmət etdyini vurğulayır: “Münasibətlərimiz intensivləşib və mənim səfərim buna aydın işarədir. 2018-ci ildə biz tərəfdaşlıq üzrə prioritetləri müəyyən etdik və Ümumi Aviasiya Məkanı üzrə Saziş, habelə yeni Avropa İttifaqı-Azərbaycan sazişi üzrə danışıqlar yekunlaşmaq üzrədir. İqtisadiyyatlarımız bunlardan faydalanacaq və bizim siyasi, biznes və mədəni münasibətlərimiz dərinləşəcək. Əlbəttə ki, biz bizi sözün həqiqi mənasında birləşdirən “Cənub Qaz Dəhlizi”ni unutmamalıyıq. Bu müsbət məqam tərəfdaşlığımızı daha yüksək səviyyəyə qaldırmalı, bütün xalqlarımız üçün birbaşa faydalı olmalıdır, Azərbaycanın islahatlar və iqtisadi şaxələnmə prosesini müşayiət etməlidir”.
“Cənub Qaz Dəhlizi”nin reallaşması o zamana təsadüf edir ki, Avropa əsas qaz təchizatçısı olan Rusiya ilə mavi yanacaq məsələsində ciddi problemlər yaşayır. Məsələn, artıq məlumdur ki, “Cənub Qaz Dəhlizi”nin işə düşdüyü bir vaxtda Ukrayna ərazisindən Rusiya qazının Avropaya ixracı dayanacaq. Məhz bu mənada, “Cənub Qaz Dəhlizi” Avropa üçün xilas mənbəyi sayılır.
Xatırladaq ki, Ukraynanın “Naftoqaz” dövlət neft-qaz şirkəti ilin sonunadək Rusiyadan qaz tranzitini bütövlüklə dayandırmağa hazırlaşır. Şirkətin icraçı direktoru Yuri Vitenko bu xüsusda bildirib: “Təəssüf ki, Ukrayna ərazisindən qaz tranzitinin təkcə 2020-ci ilin ilk rübü üçün deyil, bütövlükdə 2019-cu il başa çatandan sonra dayandırılacağını gözləyirik”. Ukrayna dövlət neft şirkətinin rəhbəri Rusiyanın “Qazprom” şirkətinin iqtisadi deyil, siyasi amilləri rəhbər tutduğunu vurğulayıb. Ukraynadakı islahatlara dair Torontoda keçirilən konfransda “Naftoqaz” şirkətinin qaz bölməsinin rəhbəri Andrey Favorov da qaz tranzitində üç aya qədər fasilə gözlədiklərini bildirib.
Xatırladaq ki, Ukrayna ərazisindən təbii qaz tranzitinə dair Rusiya ilə qüvvədə olan müqavilə cari ilin sonunda başa çatır. Həmin tranzitin davam etdirilməsilə bağlı Ukrayna, Rusiya və Avropa İttifaqı arasında üçtərəfli danışıqlar aparılsa da, növbəti mərhələnin tarixi hələlik razılaşdırılmayıb. Halbuki, Ukraynanın baş naziri Vladimir Qroysman iyulun 2-də Avropaya təbii qaz tranzitinin, qaz hasilatının təmin olunmasını “Naftoqaz” rəhbərliyinin birbaşa borcu olaraq səciyyələndirmişdi. Amma real vəziyyət budur ki, Avropa Ukrayna vasitəsilə Rusiya qazını ala bilməyəcək. Məhz bu mənada “Cənub Qaz Dəhlizi”nin qeyd olunan vaxtda işə düşməsi Avropa üçün böyük önəm kəsb edir. Digər tərəfdən, Rusiyanın başqa bir layihəsi olan "Şimal axını-2" ətrafında da qalmaqal səngimir. Belə ki, iyulun 7-də ATƏT-in Parlament Assambleyasının siyasi məsələlər və təhlükəsizlik üzrə komitəsi "Şimal axını-2" və "Türk axını" layihələrini enerji resurslarının idxalından asılı dövlətləri siyasi və iqtisadi cəhətdən potensial asılı vəziyyətə salma aləti kimi qiymətləndirən qətnamə qəbul edib. Sənəddə "korrupsiya təcrübəsi, xüsusilə də enerji sektorunda işləyən dövlət monopoliyaları sahəsində hökm sürən rüşvətxorluq"dan narahatlıq bildirilir, həmçinin enerji resurslarını ixrac, idxal edən və onların tranzitini reallaşdıran ölkələr arasında dialoqun inkişaf etdirilməsinin vacibliyi vurğulanır. Qətnamə ATƏT-ə üzv ölkələrin hökumətlərini enerji resurslarından onların ixracından asılı ölkələrə təsir və ya itaət aləti kimi istifadə etməkdən çəkindirir. Müvafiq dəyişiklikləri ABŞ-dan olan parlamentarilər sənədə daxil edib.
"ATƏT regionunda enerji təhlükəsizliyi" qətnaməsinin müəllifi Litvadan olan parlamentari Ruta Milyutedir. ABŞ parlamentariləri Litva və Kanadadan olan bir neçə həmkarları ilə birlikdə sənədə "Şimal axını-2" və "Türk axını" layihələrinin enerji resurslarının idxalından asılı olan üzv ölkələrə potensial siyasi və iqtisadi təsir aləti olmasından xüsusi narahatlıqlarını əks etdirən" düzəliş ediblər. Layihədə söhbət enerji resurslarının bir mənbəsinə olan istinadın artmasından gedir. ABŞ konqresmeni Li Zeldin bu xüsusda bəyan edib: "Mərkəzi və Şərqi Avropadan olan dostlarımız bundan ziyan çəkə bilər. Bu, regionda korrupsiyanın artmasına və stabilliyin pozulmasına gətirib çıxara bilər. Ukraynanın indicə çıxış etdiyi kimi, axının uzadılması ilə bağlı bir sıra nəticələr meydana çıxa bilər. "Türk axını" Rusiyanın başqa ölkələrə təsir imkanını gücləndirir və bunun mənfi nəticələri ola bilər. Biz Rusiyaya Avropanın öz enerjisindən asılılığını dramatik surətdə çoxaltmasına imkan verə bilmərik. Hesab edirik ki, demokratik institutlar "Şimal axını-2" və "Türk axını" ilə bağlı enerji tədarükünün girovuna çevrilməməlidir. Bütün həmkarlarımı bu düzəlişi dəstəkləməyə dəvət edirəm". .
Qeyd edək ki, "Şimal axını-2" layihəsi Rusiya sahillərindən Baltik dənizi ilə Almaniyayadək ildə 55 milyard kubmetr ötürücülüyə malik iki qaz xəttinin tikilməsini nəzərdə tutur. Türkiyə nümayəndə heyəti öz növbəsində düzəlişə etiraz edib, çünki qaz tədarükü "Türk axını"na qoşulmaqda sərbəst qərar verməli olan ölkələr arasında razılaşmaların nəticəsindən asılı olacaq. Almaniyanın iqtisadiyyat naziri Peter Altmayer də "Şimal axını-2" layihəsinin ölkəsi üçün əhəmiyyətindən danışıb. Altmayer "Bild" nəşrinə müsahibəsi zamanı deyib ki, Rusiyanın yeni qaz borusu Berlini Moskvadan asılı vəziyyətə salmayacaq və yalnız iqtisadi fayda gətirəcək: "Biz özümüzü Rusiya Federasiyasından asılı vəziyyətə salmırıq. Burada söhbət tədarük marşrutlarının qısaldılması və yeni tədarük strukturlarının yaradılmasından gedir, belə ki, gələcək illərdə qaza olan tələbatımız əhəmiyyətli dərəcədə artacaq". Altmayer izah edib ki, Almaniya yaxın gələcəkdə kömür və atom enerjisindən imtina edəcək və keçid dövrü üçün qaz-turbin elektrik stansiyalarından istifadə etməli olacaq. Bu səbəbdən də ölkənin qaza olan tələbatı artacaq. Amma bütün bu qeyd edilənlərə rəğmən, ATƏT-in Parlament Assambleyasının siyasi məsələlər və təhlükəsizlik üzrə komitəsi düzəlişlıəri nəzərə alaraq qətnaməni qəbul edib. Belə vəziyyətdə "Şimal axını-2" layihəsinin realalşması daha da çətinləşir. Məhz bu durumda Azərbaycan qazı Avropa üçün əsas xilas mənəbyinə çevrilir.
Nahid SALAYEV
