Azərbaycan Dağlıq Qarabağ münaqişəsinə 44 günlük müharibə ilə son qoysa da, burada bəzi məsələlərin həllinin zamana ehtiyacının olması da heç kimə sirr deyil. Bunlardan biri Qarabağ ermənilərinin gələcək taleyi ilə bağlıdır. Azərbaycan bu ermənilərin Azərbaycan vətəndaşı olmasının mümkünlüyünü önə çəkir. Amma qarşı tərəfdən hələ ki, buna müvafiq cavab yoxdur.
O da sirr deyil ki, ermənilərin müvafiq cavabı uzatmasının əsas səbəbi Qarabağda Rusiya sülhməramlı qüvvələrinə güvənib hələ də separatçı mövqe sərgiləmələridir. Çünki bu sülhməramlı qüvvələr olmasaydı, Qarabağ erməniləri ya çoxdan qaçıb getmişdilər, ya da Azərbaycan vətəndaşlığını qəbul etmişdilər. Hələlik Rusiya sülhməramlı qüvvələrinin mövcudluğu onlara konkret mövqe sərgiləməyə imkan vermir. Elə bu fonda ABŞ dövlət katibinin Avropa və Avrasiya işləri üzrə köməkçisi Corc Kent Rusiyanın Dağlıq Qarabağda münaqişəni nizamlamağa yox, saxlamağa can atdığını bəyan edib. Diplomat “Türk irsi” adlı Amerika qeyri-hökumət təşkilatı tərəfindən təşkil edilmiş internet-seminarda çıxışı zamanı bu xüsusda bildirib: “Mən Azərbaycan hakimiyyətinin Rusiya sülhməramlılarının, təxmin edildiyi kimi, Dağlıq Qarabağda uzunmüddətli perspektivdə qalacağı ilə bağlı narazılığının artacağını gözləyirəm”. Amerikalı diplomat Gürcüstan xarici işlər nazirinin müavinlərindən birinin Qarabağa Rusiya qüvvələrinin yeridilməsi ilə bağlı dediklərindən sitat gətirib: “Gürcüstan xarici işlər nazirinin müavinlərindən biri deyib: “Bu həmin situasiyadır ki, Gürcüstan 1998-ci ildə üzləşmişdi. Daha sonra Azərbaycan Gürcüstanın 2008-ci ildə üzləşdiyi situasiya ilə üzləşək. Sonra isə o, Gürcüstanın indi yaşadığı situasiyada olacaq”. Xatırladaq ki, 2008-ci ildə Rusiya Gürcüstanla bir neçə günlük müharibə nəticəsində separatçı Abxaziya və Cənubi Osetiya regionlarının müstəqilliyini tanıdı. Elə bu fonda Corc Kent qeyd edir: “Bu çox bədbin yanaşmadır, amma ola bilsin, Rusiyanın Qarabağ münaqişəsi ilə öz mənafeyi naminə necə manipulyasiya etməsinə verilən real qiymətdir”. Amma burada onu da nəzərə almaq lazımdır ki, Gürcüstandan fərqli olaraq, Qarabağ erməniləri arasında Rusiya pasportu daşıyanlar yoxdur.
Corc Kent daha sonra qeyd edib ki, pessimist, amma realist olan dəyərləndirmələrə görə, Rusiya Qarabağdakı münaqişədən öz mənfəəti üçün istifadə etməyə çalışır. Problemin həqiqətən nizamlanmasında maraqlı deyil və Ermənistanla Azərbaycanın irəli getməsinə imkan vermək istəmir. Onun sözlərinə görə, Dağlıq Qarabağdakı münaqişəyə iki ölkəyə yekun sülh razılaşması əldə etməyə imkan verəcək şəkildə yanaşma çağırış kimi qarşıda dayanır. Corc Kent, Bakı və İrəvan bu məsələdə maraqlı olarsa, ABŞ-ın Azərbaycan və Ermənistana münaqişənin həllində kömək etməyə hazır olduğunu söyləyib: "Ermənistan və Azərbaycan sülh yolu ilə nizamlamaya və Minsk Qrupu həmsədrləri prosesin səlahiyyətlərindən istifadə etməyə nə dərəcədə sadiqdirsə, ABŞ iki ölkəyə irəliləyiş yolunu tapmağa kömək etməyə o qədər hazır olar". Kent əlavə edib ki, Rusiyanın məqsədi daha bir açıq məsələ olaraq qalır: “Rusiya atəşkəsi Minsk Qrupu həmsədrləri mexanizmi vasitəsilə razılaşdırmağı seçmədi, üçtərəfli formatda birbaşa vasitəçilik etdi”. Diplomatın fikrincə, indi əsas təhlükəsizlik məsələsi Dağlıq Qarabağ münaqişəsinə elə yanaşmaqdan ibarətdir, hər iki ölkəyə yekun statusu razılaşdırmaq imkanı yaransın: “Azərbaycan müharibənin qalibi kimi qəbul oluna bilər, amma bu, böhranın həllinə aparmayacaq, Ermənistan dörddə bir əsr öncə birinci müharibəni udanda da belə idi”. Kent, eyni zamanda, ABŞ-ın Azərbaycanla Ermənistan arasında hərbi əməliyyatların dayandırılmasını alqışladığını bildirib. Ermənistanla Türkiyə arasında münasibətlərin normallaşması perspektivləri haqda suala cavab olaraq isə diplomat belə deyib: “Ola bilsin, bu ay da deyil, bu il ərzində də deyil...”.
Burada bir daha xatırladaq ki, Azərbaycanla Ermənistan arasında ötən il sentyabrın 27-də başlamış hərbi əməliyyatlar noyabrın 10-da imzalanmış üçtərəfli atəşkəs razılaşması ilə başa çatıb. Azərbaycan Qarabağın bir hissəsi və ətraf 7 rayona nəzarəti geri alıb. Bundan sonra təmas xəttinə və Laçın dəhlizinə Rusiya hərbçiləri yerləşdirilib. Bu fonda Prezident İlham Əliyev Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin artıq keçmişdə qaldığını bildirib. Ancaq regiondakı separatçı rejim fəaliyyətini davam etdirir, Rusiya hərbçilərinin də onlarla əməkdaşlığına, yardımına dair informasiyalar yayılır. Bu yaxınlarda rus dilinə Qarabağda rəsmi status verilib. Lakin bunlar hansısa ciddi əhəmiyyət daşımır. Əksinə, Azərbaycan qısa müddət ərzində Qarabağda qalan ermənilər ölkəmizin qanunvericiliyini qəbul etməyəcəkləri halda onları antiterror əməliyyatları ilə zərəsizləşdirmək iqtidarındadır. Hazırda ermənilərin yaşadıqları ərazi Rusiya sülhməramlı qüvvələrinin məsuliyyət zonasına aiddir. İndi Qarabağ erməniləri Azərbaycanın şərtlərini yerinə yetirməsə, Azərbaycan antiterror əməliyyatlarına başlamağa hazırdır. Türkiyə, ABŞ kimi ölkələr isə bu məsələdə Azərbaycanın mövqeyini dəstəkləyir.
Nahid SALAYEV
